مریم رفعت‌جاه، استادیار جامعه‌شناسی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) درباره اینکه چرا مردم ما عادت به اهدای کتاب در اعیاد و جشن‌های ملی به ویژه عید نوروز ندارند، عنوان کرد: بخشی از این موضوع به کاهش کتابخوانی در جامعه برمی‌گردد و یکی از دلایلی که موجب کاهش کتابخوانی و اهدای کتاب در جامعه شده این است که آدم‌ها بیشتر وقت فراغت‌شان را صرف شبکه‌های اجتماعی می‌کنند. پیش‌تر در دوران نوجوانی ما، افراد بیشتر عادت به کتابخوانی داشتند اما امروز فرزندان ما کمتر  سراغ کتاب و کتابخوانی می‌روند و بیشتر وقت خود را صرف گردش در اینترنت و شبکه‌های اجتماعی می‌کنند این در حالی بود که کتابخوانی در گذشته بسیاری از خلاهای ما را پر می‌کرد.

وی ادامه داد: بخش دیگر این موضوع به سرمایه فرهنگی در خانواده‌ها برمی‌گردد. بخشی از سرمایه فرهنگی به تحصیلات عالی اختصاص دارد و بدین معنی است که افراد عادت به مصرف کالاهای فرهنگی داشته باشند. کتاب نیز تنها کالای فرهنگی نبوده و موسیقی، تئاتر، شعر و... انواع دیگر کالاهای فرهنگی است که می‌تواند مورد استفاده افراد قرار بگیرد.

این استادیار جامعه‌شناسی با بیان اینکه مصرف کالاهای فرهنگی به طبقه اجتماعی افراد وابستگی دارد، یادآور شد: این بدین معنی است که هرچه طبقه اجتماعی فرد ـ فارغ از افراد نوکیسه که هنوز سبک زندگی‌شان با طبقه اجتماعی‌شان متناسب نیست ـ بالاتر باشد، سرمایه فرهنگی نیز بیشتر است؛ به طور مثال افراد با طبقه اجتماعی بالاتر عادت بیشتری به مصرف کالاهای مصرفی مانند کتاب و اهدای آن دارند.

به گفته این استاد جامعه‌شناسی، از سوی دیگر ما در جامعه با طبقات متوسط نیز روبه‌رو هستیم. در این طبقات سرمایه فرهنگی به سنت خانوادگی افراد برمی‌گردد بدین معنی که والدین بتوانند به فرزندانشان کتابخوانی، خرید کتاب و اهدای آن را آموزش بدهند.

رفعت‌جاه در همین باره گفت: به طور مثال مادر من بسیار اهل کتاب خواندن بود و همواره کتاب‌های مذهبی، اخلاقی و تربیتی می‌خواند و مرا نیز تشویق به کتابخوانی می‌کرد. پدرم نیز خط خوبی داشت و علاقه به شعر و شعر خواندن داشت. بنابراین نحوه تربیت والدین و آموزش آنها در مصرف کالای فرهنگی بسیار مهم است و اینکه والدین چقدر به فرزندانشان عادت به مصرف کالاهای فرهنگی چون کتاب را آموزش بدهند.

وی تاکید کرد: متاسفانه آفتی که اخیراً ارتباط‌های بین فردی و اوقات فراغت افراد را دچار لطمه کرده همین شبکه‌های اجتماعی و اینترنت است که هر روز افراد را از کتاب و کتابخوانی دور می‌کند. والدین ما نیز به جای اینکه به فرزاندانشان در مناسبت‌های مختلف بازی‌های کامپیوتری هدیه کنند باید کتاب هدیه دهند تا فرد از این طریق عادت به مصرف کالای فرهنگی پیدا کند.

این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه کانال‌های جامعه‌پذیری تنها محدود به خانواده نیست و گروه‌های همسال، مدرسه و رسانه‌های جمعی نیز تاثیرگذار است، یادآور شد: اگرچه گروه‌های همسالان تاثیرگذاری زیادی به مصرف کالاهای فرهنگی ندارد اما اگر فرد دوستی داشته باشد که اهل کتابخوانی و اهدای کتاب باشد احتمال یادگیری این رفتار از سوی آن وجود دارد.

وی افزود: درست است که خانواده نخستین گروه برای جامعه‌پذیری است اما زمانی که فرد وارد پیش‌دبستانی می‌شود تا زمانی که از دانشگاه فارغ‌التحصیل می‌شود می‌تواند از طریق نهادهای آموزشی کتابخوانی را متناسب با علایق و افکار خود یاد بگیرد و کتاب را نیز هدیه کند.

به گفته رفعت‌جاه، رسانه‌های جمعی نیز در این میان بسیار تاثیرگذارند به ویژه رسانه ملی نقش مهمی در این باره ایفا می‌کند چرا که بسیاری از شبکه‌های ماهواره‌ای تنها کارکرد سرگرمی را ایفا می‌کنند و چندان نقشی در افزایش مصرف کالاهای فرهنگی ندارند. بنابراین در نبود کانال‌های رسمی، تلویزیون ملی می‌تواند برای تشویق کتابخوانی و هدیه کتاب وارد عمل شود.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه اهالی قلم و دانشگاه عادت به اهدای کتاب دارند، گفت: من خود به عنوان کسی که در زمینه ترجمه و تالیف فعال هستم بیشتر اوقات برای خرید کتاب‌های مناسب برای فرزندان‌مان وقت می‌گذارم و تلاش می‌کنم به مناسبت‌های مختلف به آنها کتاب هدیه بدهم و سنت اهدای کتاب را تنها به عید نوروز موکول نکنم. سایر همکاران دانشگاهی من نیز به چنین رفتاری عادت دارند.

وی در پاسخ به این پرسش که دوست دارد چه کتابی در عید نوروز هدیه بگیرد، عنوان کرد: اخیراً با توجه به اینکه روی مباحث معنوی متمرکز شده‌ام و به سمت مطالعه آثار افرادی چون دالایی لاما رفته‌ام ترجیحم این است که از آثار این افراد کتاب هدیه بگیرم چون اکنون افراد متالهی وجود دارند که اگرچه مسلمان نیستند اما از آنجا که منشا تعلیمات آسمانی یکی است می‌توان نکات آموزنده‌ای را از آنها آموخت. اکنون کارهای که گیتی خوشدل در این زمینه ترجمه کرده برای مطالعه جذاب است.

رفعت‌جاه در پایان کتاب «هنر شادمانگی» نوشته دالایی لاما را برای مطالعه در عید نوروز پیشنهاد کرد و گفت: این کتاب را بیش از چهار بار مطالعه کرده‌ام و همواره با خواندن آن نکات جالبی آموخته‌ام فکر می‌کنم این کتاب برای مردم ما که همواره از وضعیت خودشان ناراضی هستند، می‌توانند آموزنده باشد.