به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست دفاع از پروپوزال طرح پژوهشی «انبیا در سوگ: تصحیح و بررسی متون شبیه‌خوانی دوره قاجار» پیش از ظهر امروز چهارشنبه 27 آبان با حضور و سخنرانی بهروز محمودی بختیاری، دانشیار پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران و مجری این طرح و حسین نوش‌آبادی معاون پارلمانی و حقوقی و سخنگوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

تعزیه فقط به مصائب عاشورا نمی‌پردازد
محمودی بختیاری در این نشست گفت: بر خلاف تصور رایج، نسخ شبیه‌خوانی یا تعزیه تنها به موضوعات اسلامی و عاشورایی نمی‌پردازند، بلکه موضوع بخش قابل توجهی از این مجالس به دیگر پیامبران و ادیان الهی اختصاص دارد.

وی افزود: این نسخه‌ها بازمانده پلی هستند بین فرهنگ‌ها، ادوار تاریخی و ادیان مختلف، بنابراین بررسی آنها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. من در این پروژه قرار است این نسخه‌ها را که موضوعات‌شان درباره دیگر ادیان الهی است تحلیل محتوایی و ساختاری کنم.

محمودی بختیاری ادامه داد: تعزیه از دوران صفویان در ایران رایج شد، اما مکتوب شدن نسخه‌ها از دوران قاجار، به‌ویژه در زمان سلطنت فتحعلی‌شاه شروع شد. اوج دوران تعزیه در ایران مربوط به دوران ناصرالدین شاه و اتفاق ساخت و راه‌اندازی بنای «تکیه دولت»‌ بوده است. بنابراین برای این پژوهش من نسخه‌های بازمانده از دوران قاجار که را اکنون در کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی نگهداری می‌شوند، مورد توجه قرار دادم. کتابخانه مجلس معمولا سخاوت بیشتری در در اختیار گذاشتن اسناد خود به پژوهشگران، نسبت به دیگر مراکز دارد.

هنر تعزیه از افراطی‌گری به دور است
این عضو هیات علمی دانشگاه تهران در بخش دیگری از سخنرانی خود با اشاره به این نکته که وجود مجالس تعزیه درباره دیگر پیامبران الهی نشان دهنده جهان‌شمول بودن هنر تعزیه است، گفت: نخستین هدف من از این پژوهش حفظ بخشی از میراث فرهنگی ایران است. دومین هدف نیز بررسی و تحلیل گفتمان‌های شیعیان با دیگر ادیان الهی است.

مترجم نمایشنامه «خنده در طبقه بیست و سوم» نیل سایمون اضافه کرد: به‌طور کل با انجام این پژوهش جهانشمول بودن تعزیه ثابت می‌شود. این هنر از افراطی‌گری بری است و الزاما به انسان درست خداپرست می‌پردازد و نه اینکه نگاهش فقط به مسلمان شیعه باشد. تعزیه اسلام طلح‌طلب، مهرپرور و مخالف خشونت را معرفی می‌کند و پیروان دیگر ادیان را نیز به شرط خداپرستی محترم می‌شمارد.

تعزیه و قصه‌های قرآنی
بهروز محمودی بختیاری در بخش دیگری از سخنرانی خود با اشاره به این نکته که عموم قصه‌های تعزیه از قرآن برداشته شده‌اند، گفت: داستان برخی نسخ تعزیه در قرآن وجود ندارد و به باور ایرانیان باز می‌گردد؛ به عنوان مثال در این پروژه من مجلس تعزیه حضرت جرجیس را نیز بررسی خواهم کرد که داستانش در قرآن نیست. یا در داستان مجلس «وفات حضرت مریم (س)» داریم که حضرت مسیح مادرش را پس از وفات دوباره باز می‌گرداند، که این باور در عرف ایرانیان وجود دارد و به قرآن باز نمی‌گردد.

مصحح کتاب «عاشقانه‌های گلستان ارم» ادامه داد: عناوین برخی نسخه‌هایی از تعزیه که در این پروژه مورد بررسی و تحقیق قرار می‌گیرند، به این شرح است؛ «مجلس هابیل و قابیل»، «مجلس به آتش انداختن ابراهیم خلیل»، «مجلس قربانی کردن حضرت اسماعیل»، «جنگ حضرت اسماعیل صادق»، «جنگ حضرت یوسف»، «مجلس سلیمان و بلقیس»، «مجلس حضرت زکریا»، «مجلس درویش و موسی» و «مجلس تولد حضرت عیسی».

این محقق همچنین به خاصیت وحدت‌بخش هنر تعزیه نیز اشاره کرد و گفت: در باور دیگر ادیان وجود دارد که قربانی حضرت ابراهیم (ع) اسحاق بوده است و نه حضرت اسماعیل. هنرمندان تعزیه برای آنکه پیروان این ادیان را نیز به سمت خود بکشانند «مجلس قربانی حضرت اسحاق» را نیز اجرا کرده و نوشته‌اند. این مساله نشان دهنده خاصیت ضدتفرقه و وحدت آفرین هنر تعزیه است.

محمودی بختیاری اضافه کرد: در انتهای برخی نسخه‌های به‌جای مانده از دوران قاجار، یادداشت‌هایی نیز به قلم تعزیه‌گردانان به چشم می‌خورد؛ به عنوان مثال در انتهای یکی از این نسخه‌ها آمده است: «تصدقت گردم، قدغن کرده‌اند که مجلس خلفا را نخوانیم...» این یادداشت هم ممکن است نشان دهنده سانسور هنر تعزیه باشد و هم اینکه عده‌ای از مسئولان حکومتی نمی‌خواستند، تعزیه‌ای اجرا شود که در آن لعن خلفا باشد.

شروع تعزیه در دوران تثبت حکومت شیعی بود
حسین نوش‌آبادی نیز در این نشست گفت: نمایش تعزیه با تثبیت حاکمیت شیعه در ایران، یعنی در دوران صفویه شروع شد، اما در این دوران شاهد هستیم که هنرمندان در تعزیه به دیگر ادیان نیز می‌پردازند و این در نوع خود بسیار جالب است و نشان می‌دهد که شیعیان هیچگاه افراطی نبوده‌اند.

وی افزود: جلوگیری از اجرای برخی تعزیه‌ها نیز به دلیل آن بود که قصد داشتند از توهین به خلفای سه‌گانه جلوگیری کنند. در این میان لازم است که در پژوهشگران این هنر در تحقیقات خود به جغرافیای سیاسی تعزیه نیز توجه کنند.

این طرح پژوهشی قرار است پس از انجام از سوی انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات منتشر و در دسترس مخاطبان قرار گیرد.

بهروز محمودی بختیاری دارای مدرک دکترای زبان‌شناسی عمومی از دانشگاه علامه طباطبایی است. وی هم‌اکنون به عنوان عضو هیات علمی در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران به تدریس اشتغال دارد.

از میان ترجمه‌های منتشر شده وی می‌توان به «زنان مقتدر و نام‌آور جهان» نوشته مری. ال. دیویس، «قوانین تجاوز» نوشته نوام چامسکی و دیگران، (مشترک با محمدعلی دین‌محمدی) و نمایشنامه‌های «گمشده در یانکرز» و «شایعات» هر دو اثر نیل سایمون (مشترک با مینا رضاپور) اشاره کرد.

عضویت در گروه ایران‌شناسی و زبان‌شناسی مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، در کنار عضویت وابسته در مراکز دانشگاهی مختلف از جمله گروه زبانشناسی دانشگاه سیدنی (تا 2013)، مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه راتگزر نیوجرسی (تا 2012)، گروه ایرانشناسی دانشگاه گوتینگن و گروه ایرانشناسی دانشگاه ماربورگ از دیگر سوابق کاری محمودی ‌بختیاری است.