به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نخستین نشست از سلسله نشست‌هاي «سقوط پهلوي نقدي از درون» در ادامه پروژه تاريخ شفاهي و تصويري ايران در عصر پهلوي دوم، یکشنبه 12 بهمن‌ماه مقارن با اولین روز از ایام‌الله دهه فجر با حضور هادي خانيكي، کارشناس رسانه‌، مهندس سيد محمد بهشتي، رییس پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی و حسین دهباشی، مدیر پروژه تاریخ شفاهی و تصویری عصر پهلوی دوم دراندیشگاه سازمان اسناد و كتابخانه ملي برگزار شد.
 
رجوع به تاریخ شفاهی از اهمیت بالایی برخوردار است
 
بهشتی درابتدای این نشست با اشاره به اهمیت تاریخ شفاهی گفت: گذشته نزدیک به تاریخ معاصر از موضوعات فرار است که با توجه به نداشتن تجربه ما در جمع‌آوری اسناد و مدارک زندگی روزمره‌مان، رجوع به تاریخ شفاهی از اهمیت بالایی برخوردار است.
 
وی ادامه داد: اسناد بعد از جمع‌آوری، راوی مطلب گوناگونی می‌شوند اما در بسیاری از مواقع اصل موضوع را بیان نمی‌کنند. اگر ما اطلاعات موجودات جانداری را که در قید حیات هستند جمع‌آوری کنیم، در تدوین پیشینه جامعه می‌توانیم از آن بهره ببریم.
 
حب و بغض‌ همواره در تاریخ شفاهی دیده می‌شود
 
بهشتی تصریح کرد: از هنرهای تاریخ نویسان این است که از بین اسناد مکتوب و شفاهی بتوانند آنچه را به واقع اتفاق افتاده احصا کنند. در تاریخ شفاهی همواره حب و بغض‌ها دیده می‌شود و کنار گذاشتن این عناصر و تدوین سرگذشت پیشینیان از هنر پژوهشگران محسوب می‌شود.
 
این عضو فرهنگستان هنر به سقوط حکومت پهلوی اشاره کرد و افزود: ما درباره سقوط رژیم پهلوی به آن بخش از اسناد و مدارکی که در حوزه خودآگاه و ارادی ما قرار دارد مراجعه کرده‌ایم. تاریخ به مثابه نمایشنامه‌ای است که همه در آن فاعل هستند و با توجه به فعل‌شان جزوخادمان یا خائنان محسوب می‌شوند.
 
بهشتی ادامه داد: در حوزه مباحث تاریخی به متن توجهی نمی‌شود درحالی‌که  فاعل اصلی متن است و ما را به پیش می‌‌برد. به عنوان مثال در چشم انداز معطوف به متن، سقوط شاه از سال 1342 که تغییرات و تحولاتی را در ساختار کشور ایجاد می‌کند، آغاز شده بود فارغ از اینکه بازیگران به چه ترتیبی در آن ایفای نقش می کنند.
 
وی اضافه کرد: در سال 1357 برای اولین‌بار در طول تاریخ کشور، جمعیت شهرنشین با جمعیت روستانشین و عشایری برابر شد، درحالی‌که جمعیت شهری به شدت دوقطبی شده بود. این دو گروه شامل گروه شهری که از ابتدا ساکن شهر بودند و گروه روستایی که به شهر مهاجرت کرده بودند، می‌شدند. گروه روستانشین جزو حاشیه‌نشین‌هایی بودند که دائم تحقیر می‌شدند. این افراد در سرنوشت کشور هیچ نقشی را ایفا نمی‌کردند.
 
رژیم شاهنشاهی باعث ایجاد عدم توازن جمعیت روستایی و شهری شد
 
بهشتی ادامه داد: در سال 1357 تراز جمعیت روستایی بیشتر از جمعیت شهر‌نشین می‌شود که این عدم توازن نشان از بروز انقلاب می‌دهد و رژیم شاهنشاهی مسبب این عدم توازن بود.
 
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی بیان کرد: اسناد و مدارک به دست آمده، حاکی از آن است که افراد دارای بصیرت و دانایی در خارج و داخل رژیم به شاه تذکراتی برای جلوگیری از وقوع انقلاب می‌دادند.
 
وی در پایان سخنان خود گفت: نباید به تاریخ معاصر به مثابه نمایشنامه کوچکی که بازیگران محدودی دارد، نگاه کنیم بلکه باید تاریخ را همچون چراغ پیش رو برای آینده بدانیم.
 
تاریخ شفاهی افق تازه‌ای را برای مطالعه تاریخ می‌گشاید
 
هادی خانیکی دیگر سخنران این نشست بود. او با بیان اینکه ورود برای فهم و مطالعه تاریخ از منظر تاریخ شفاهی افق تازه‌ای را می‌گشاید گفت: ما در تاریخ شفاهی با تعبیر و تفسیر کسانی که درباره موضوع تاریخی سخن می‌گویند مواجه هستیم.
 
وی افزود: هر یک از روایت‌های پروژه تاریخ شفاهی و تصویری عصر پهلوی دوم سندی است که محقق با درکنار گذاشتن آنها با دیگر اسناد به مطالب جدیدی دست می‌یابد.
 
خانیکی با طرح این سوال که چرا تحولات رخ داده شده در لایه‌های زیرین جامعه در نظام گذشته دیده نشدند؟ گفت: سال‌های 55 تا آستانه انقلاب برای نیروهای مبارز مذهبی، سال‌های خوبی نبود، زیرا امید این گروه به مبارزات رادیکال سیاسی توسط نیروهای مبارز مذهبی‌، بسته شده بود اما مبارزه مجاهدین خلق لطمه به فضای مبارزاتی وارد کرد.
 
این استاد دانشگاه افزود: در چنان فضایی، تلقی از تسلط کامل رژیم شاه بر اوضاع کشور بود، زیرا گروه‌های چریکی و مبارزه مسلحانه سرکوب و زندانیان آزاد نمی‌شدند. علمای برجسته تبعید شده بودند و حزب رستاخیز تشکیل شده بود. در این فضا بود که صدای امام خمینی(ره) شنیده شد و مرحله جدیدی در واکنش به دعوت شکل گرفت.
 
رژیم شاه ظاهر محکمی را در زمان سقوط از خود نشان می‌داد
خانیکی تحولات جامعه از سال‌های 55 به بعد را نشان‌دهنده تغییرات در جامعه دانست و گفت: خارج از کلیشه‌های سیاسی، رژیم شاه در آن زمان مانند برف در حال آب‌شدن بود، در حالی‌که ظاهر مستحکمی از خود نشان می‌داد.
 
وی افزود: آنچه در سطوح رسمی در کشور ابراز می‌شود، مطابق با متن سیاسی است اما آنچه در جامعه دیده می‌شود مطابق با زمینه تغییرات جامعه شکل می‌گیرد و از جمله این تغییرات می‌توان به تغییرات اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی اشاره کرد. درنتیجه از عواملی که می‌توان آن را باعث شکل‌گیری انقلاب اسلامی در کشور دانست می‌توان به بحران فرهنگی و اجتماعی اشاره کرد.
 
در دسترس بودن منابع پروژه تاریخ شفاهی در پنج استان کشور
 
در ادامه این نشست حسین دهباشی با اعلام در دسترس بودن منابع پروژه تاریخ شفاهی و تصویری عصر پهلوی دوم برای پژوهشگران گفت: پژوهشگران در تهران و پنج استان کشور می‌توانند از همه منابعی که در جریان پروژه تاریخ شفاهی عصر پهلوی گردآوری شده استفاده کنند و این امکان از یک ماه گذشته میسر شده است.
 
وی با بیان اینکه بعضی از سوالات مطرح شده از رجال سیاسی رژیم پهلوی در این پروژه ثابت بودند افزود: از سوالات ثابت در جریان مصاحبه‌ها می‌توان به این پرسش که شما به عنوان یکی از مقامات مسئول کشور چه زمانی متوجه بزرگی انقلاب شدید اشاره کرد. من از میان تمام این مصاحبه‌ها موردی را به خاطر ندارم که شخصی زمانی زودتر از دی‌ماه را عنوان کرده باشد.
 
دهباشی افزود: ما در انجام این پروژه با حدود 100 نفر از رجال سیاسی رژیم سابق گفت‌وگو کردیم اما تعداد زیادی از این افراد اجازه انتشار مصاحبه و اسنادشان را به ما ندادند و در نهایت 48 نفر حاضر به منتشر شدن گفت‌وگو‌هایشان با ما شدند.
 
این مستندساز با بیان اینکه ابهت و بزرگی انقلاب را تصمیم‌سازان حکومت سابق پیش‌بینی نکرده بودند افزود: بسیاری از این افراد بعد از وقوع انقلاب، ایران را ترک نکردند، زیرا بر این عقیده بودند که آمریکا، ایران را با این موقعیت رها نمی‌کند، به همین دلیل بسیاری از آنها سرمایه‌های خود را از کشور خارج نکردند. افرادی هم مانند دکتر نصر که به طور اتفاقی از کشور خارج شده بودند زندگی فقیرانه‌ای داشتند که من از نزدیک شاهد آن بودم.