به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) آیین بزرگداشت غلامحسین امیرخانی، چهره ماندگار خوشنویسی ایران شامگاه گذشته، شنبه چهارم بهمن (1393) با حضور و سخنرانی بهروز غریب‌پور، موسس خانه هنرمندان ایران، حسن بلخاری، عضو هیات علمی پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران و محقق حوزه زیبایی‌شناسی، مهدی محقق، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، محمدعلی اسلامی ندوشن، منتقد و محقق پیشکسوت ادبی، مهدی احمدی، مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان قزوین، محمد سلحشور، خوشنویس، کرمعلی شیرازی، هنرمند خوشنویس و از شاگردان امیرخانی با اجرای کاوه تیموری، هنرمند خوشنویس و نویسنده کتاب‌های «راز خط در آثار استاد غلامحسین امیرخانی» و «زندگی و آثار خوشنویسی غلامحسین امیرخانی» در تالار اجتماعات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، برگزار شد.

نسبت تصرف با هنر خوشنویسی
دکتر حسن بلخاری در آیین بزرگداشت غلامحسین امیرخانی گفت: من مباحثاتی با استاد امیرخانی داشتم و در حین آن از علم و فضائل اخلاقی استاد بهره‌های بسیار بردم. بخشی از این مباحثات به هنر در پیشینه فرهنگی ایران و بخشی دیگر به معرفت‌شناسی اختصاص داشت. باید اشاره کنم که استاد امیرخانی دانش بسیاری نسبت به «مثنوی معنوی» و به‌طور کل منظومه فکری مولانا دارد.

وی افزود: محی الدین بن عربی در فصل 13 از کتاب عظیم «فصوص الحکم» از مفهوم «تصرف» سخن می‌گوید. به باور این اندیشمند، عارف قدرت تصرف دارد و می‌تواند در عالم تکوین دست به صنع بزند. سوالی اینجا پیش می‌آید و آن «نسبت تصرف با خوشنویسی» است. آیا هنرمندی که در خوشنویسی دست به ابداع می‌زند، مصداقی از تصرف است؟

بلخاری در ادامه گفت: استاد امیرخانی اعتقاد دارند که ابداع هنرمند خوشنویس، مصداقی از مفهوم «تصرف» است. این هنرمند برای اثبات و تاکید بر درست بودن نظر خود از رساله «آداب المشق» باباشاه اصفهانی در هنر خوشنویسی به عنوان مرجع این نظر یاد می‌کند. باباشاه اصفهانی در این رساله  می‌گوید که خوشنویس باید سه مشق انجام دهد؛ مشق قلمی، مشق قلبی و مشق خیالی.

این عضو هیات علمی پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران درباره «مشق خیالی» گفت: عارف به وقت خیال خود ابداع می‌کند. قدرت «خیال» را فارابی، معلم ثانی، برای تفسیر فلسفی مقوله «وحی» پیغمبران به کار می‌برد. فایده «مشق خیالی» آن است که کاتب را صاحب مقام «تصرف» می‌کند و این مقوله بر مشق قلمی رجحان دارد. بر این اساس من اعتقاد دارم که استاد امیرخانی صاحب مقام تصرف است.

باید از بزرگان هنر دفاع کرد
بهروز غریب‌پور، موسس خانه هنرمندان در بخشی از سخنرانی خود به همکاری غلامحسین امیرخانی به عنوان رئیس شورای عالی خانه هنرمندان اشاره کرد و گفت: خانه هنرمندان در سال 1378 با تلاش و مشقت برخی بزرگان و من در پادگانی قدیمی بنیانگذاری شد. نوشته سردر این خانه به خط استاد امیرخانی است.

وی افزود: ما هنگام بازسازی آن پادگان، پیش از افتتاح خانه هنرمندان جلساتی را با حضور اعضای شورای عالی منتخب، از جمله زنده‌یاد مرتضی ممیز، غلامحسین نامی، ایرج راد و استاد غلامحسین امیرخانی، برگزار می‌کردیم. در این میان تنها کسی که آگاهی کاملی از چگونگی تاسیس و افتتاح یک تشکیلات عالی هنری داشت، استاد امیرخانی بود. بر همین اساس هم ایشان از یک حقوقدان درخواست کرد که اساسنامه کاملی برای تاسیس این نهاد بنویسد. این حقوقدان سابقا شاگرد استاد امیرخانی بود.

غریب‌پور در ادامه با اشاره به این نکته که باید از بزرگان هنر در کشور دفاع کرد، گفت: ما ایرانی‌ها عادت به مرده‌پرستی داریم. به همین دلیل هم در آیین‌های بزرگداشتی که برای بزرگان هنر می‌گیریم، فراموش می‌کنیم که قبلا با بزرگانمان چه کرده‌ایم؟ من می‌خواهم از شما بپرسم که زمانی که انجمن خوشنویسان استاد امیرخانی را با این همه سابقه در این هنر، به کناری گذاشت، شما کجا بودید و در دفاع از استاد چه کردید؟

کدام شالوده کهن، امیرخانی پرور بوده است؟
کاوه تیموری نیز در سخنرانی خود در این مراسم گفت: کدام شالوده کهن و استوانه فرهنگی است که امیرخانی پرور بوده است؟ پاسخ این سوال را باید در «خط فارسی» جست‌وجو کرد. خط زیبای فارسی و نستعلیق ایرانی به عنوان نظام هندسی قدسی، زیباترین شکل را برای حروف و کلمات ایجاد کرده است.

وی افزود: سلوک خوشنویسانه در واقع مدح عشق، تبلور معنویت و ستایش عقلانیت است. خوشنویس ایرانی در اثر تمرین به رهرو خود درس صبوری می‌دهد و او را به چشمه فیاض خوشبینی راهنمایی می‌کند. بی‌دلیل نیست که از این نظام هندسی قدسی، غلامحسین امیرخانی، کیخسرو خروش و عباس اخوین استخراج می‌شوند. استادانی که هرکدام به مثابه سرمایه فرهنگی و داشته معنوی برای جامعه قابل احترام هستند.

نویسنده کتاب «راز خط در آثار استاد امیرخانی» همچنین اظهار کرد: نکوداشت امیرخانی، نکوداشت فرهنگ و هنر این دو لطیفه عرفانی و الهی است.

مشابهت سرگذشت خط نستعلیق و قالب غزل
مهدی احمدی، مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استاد قزوین نیز در این آیین گفت: گوهر هنر خوشنویسی یعنی خط «نستعلیق» در عین استقلال خود با ادبیات مراوده‌های بسیار داشته و حتی سرنوشت این خط با برخی قوالب شعری یکسان بوده است. در واقع همان شان و مقامی که حافظ و سعدی در شعر و به‌ویژه غزل دارند، استادان ارجمند عماد الکتاب و غلامحسین امیرخانی در هنر خوشنویسی دارند.

وی افزود: در هنر خوشنویسی از میان انواع خطوط نسخ، ثلث، ریحان، توقیع، رقاع و... برخی کاملا از بین رفته و برخی نیز رواج چندانی ندارند؛ در این میان خط نستعلیق به دلیل ویژگی‌های خاص خود، باقی ماند و اکنون نیز رواج بسیاری دارد. در شعر فارسی نیز امروزه این قالب غزل است که در عین برخی ناملایمتی‌ها، رواج کامل دارد.

احمدی همچنین اظهار کرد: شاعران شهیری چون شهریار، سیمین بهبهانی، حسین منزوی، هوشنگ ابتهاج و منوچهر نیستانی با کار بسیار خود در غزل‌سرایی این قالب رعنای شعر فارسی را در دوران جدید به شدت گسترش و رواج دادند، اما هنر خوشنویسی و خط نستعلیق در دوران جدید، پویایی و مانایی خود را مدیون ذوق، نبوغ و خلاقیت استاد امیرخانی است.

این فعال فرهنگی در ادامه سخنرانی خود به مهم‌ترین ابداعات امیرخانی در خوشنویسی اشاره کرد و گفت: استاد امیرخانی با تغییر و تحولی که در نستعلیق ایجاد کرد سبکی جدید، مطابق با نیاز و سلیقه زیبایی شناختی دوران حاضر آفرید. همچنین این هنرمند روش علمی نوینی را برای آموزش نستعلیق ابداع کرد که ویژگی اصلی آن زودآموز بودن است و هنرجو به آسانی می‌تواند آن را یاد بگیرد.‌

غلامحسین امیرخانی نیز در انتهای این برنامه دقایقی را برای حاضران در نشست سخنرانی کرد.

سهیل محمودی، شاعر و فعال فرهنگی و هنری، حجت‌الاسلام سیدمحمود دعایی، مدیر موسسه اطلاعات، مجید ملانوروزی، مدیرکل مرکز هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مدیر موزه هنرهای معاصر تهران، نوش‌آفرین انصاری، شاعر و محقق ادبی و دبیر شورای کتاب کودک، فرهنگ باریکانی (صالح) شاعر و منقد ادبی و چند تن از چهره‌های سرشناس حاضر در این آیین بزرگداشت بودند.

همچنین در این مراسم کتاب «زندگینامه و خدمات هنری و فرهنگی استاد غلامحسین امیرخانی» نیز در میان حاضران توزیع شد. این کتاب شامل مجموعه مقالات، خاطرات و نوشتارهایی به قلم حسن بلخاری، آیدین آغداشلو، بهروز غریب‌پور، مجتبی ملک‌زاده، حسن پورزاهد و چند تن از شاگردان و هم‌نسلان امیرخانی است. انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی این کتاب را با شمارگان هزار نسخه، 246 صفحه و بهای 12 هزار تومان منتشر کرده است.