به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) کتاب «اودلاجان» از پنج فصل با عناوین «سابقه تاریخی محلات تهران»، «کلان محله اودلاجان و تحولات جغرافیایی آن»، «عوامل اجتماعی و اقتصادی شکل‌گیری محله»، «پراکندگی ساکنان و تعلقات اجتماعی آنان» و «اوضاع کنونی و نوع بازسازی فرهنگی» تشکیل شده است.

نام و نشان روستای تاریخی طهران و کالبدشناسی آن، تحولات تاریخی - اجتماعی به‌وجود آمده در جریان شهرشدن، چگونگی ادغام محله‌های کوچک آن در یکدیگر و شکل‌گیری پنج محله بزرگ که اودلاجان یکی از آنهاست، موضوع اصلی فصل نخست کتاب را تشکیل می‌دهد.

نویسنده در بخش «کالبدشناسی روستای تهران» به آثار مورخان و جغرافیدانان به‌نامی چون یاقوت حموی، زکریای قزوینی و کلاویخوی اسپانیایی رجوع می‌کند. در قسمتی از این بخش درباره محله‌های تهران از زبان یاقوت حموی، جغرافی‌دان و تاریخ‌نویس مشهور قرن هفتم ه.ق می‌‌خوانیم: «در آن دیه دوازده محلت است که هریک را با دیگری محاربه است و مردم محلتی به محلت دیگر درنیایند. طهران دارای باغ‌های متداخل است که مشبک‌وار بناها را درمیان دارد که خود مانعی به وقت تهاجم است.»

فصل دوم کتاب به محله اودلاجان و تغییر و تحولات جغرافیایی آن اختصاص یافته است. براساس آنچه در این فصل آمده، «کلان محله اودلاجان که از دوره صفویه حد و مرز آن مشهود شد، به مرور  زمان به لحاظ جغرافیایی توسعه پیدا کرد و زیرمحله و محله‌های متعدد در درون آن پدید  آمد، به‌گونه‌ای که محدوده امروزی آن، متناسب با نقشه عبدالغفار نجم‌الملک (1309 ق) و نقشه جدید تهران بدین شرح است: از شمال خیابان امیرکبیر (چراغ گاز یا برق)، از شرق خیابان ری، از جنوب خیابان پانزده خرداد (بوذرجمهری) و محله چاله‌ میدان و بازار و محله بازار، از غرب خیابان ناصرخسرو (ناصریه)، خندق سابق محله ارگ.»

پس از ویران کردن قلعه شاه تهماسبی به دستور ناصرالدین‌شاه محله اودلاجان تحولات زیادی را به خود دید، این تغییر و تحولات در فصل دوم کتاب به اختصار مورد بررسی قرار می‌گیرد.

عوامل اجتماعی و اقتصادی شکل‌گیری محله اودلاجان در فصل بعدی کتاب مورد تحلیل قرار می‌گیرد. انگیزه نامگذاری‌های محله، مکان‌های مذهبی و فرهنگی،اماکن تجاری و اقتصادی و اماکن عام‌المنفعه عناوین اصلی این بخش را تشکیل می‌دهند.

محله اودلاجان از دوره قاجار روز به روز توسعه یافت و جماعت‌های گوناگون در آن ساکن شدند و مشاغل و حرفه‌های خاصی را برعهده ‌گرفتند و نهادهای گوناگون اجتماعی، اقتصادی و محله‌ای را پدید آوردند. تمامی این تغییر و تحولات در فصل چهارم کتاب مورد بررسی قرار می‌گیرد.

در بخشی از این فصل درباره تغییرات جمعیتی اودلاجان می‌خوانیم: «جمعیت اودلاجان همانند جمعیت شهر تهران درحال تحول بوده است، در آغاز جمعیتی نه چندان زیاد در آن منطقه زندگی می‌کردند، اما با توسعه شهر به گونه پایتخت، زمین‌های بایر به‌صورت ساختمان‌های جدید درآمد و سکونت در محله رو به فزونی نهاد. نام‌های پاره‌ای از خیابان‌ها و گذرها و کوچه ها، نشاندهنده تعلقات اجتماعی و سیاسی ساکنان منطقه است که غالبا از اعیان و اشراف و بازرگانان یا روستاییان معتبر بوده‌اند.»

فصل پایانی کتاب اوضاع و شرایط کنونی محله اودلاجان را مورد بحث قرار می‌دهد. نویسنده در ابتدای این فصل به تغییرات محله در دوره پهلوی اشاره می‌کند و در ادامه به دگرگونی‌های اودلاجان در عصر حاضر و تخریبی که در این محله رخ داد، می‌پردازد. عدم توجه سازمان میراث فرهنگی کشور و بی توجهی شهرداری مهمترین دلایل فرسودگی این محله برشمرده شده است.

خانه فرمانفرما، آب‌انبار مسجد حکیم، امامزاده یحیی، باغ سفارت روسیه، بازارچه نایب‌السلطنه، ساختمان چایخانه، حمام حکیم‌باشی، حمام خانه، خانه قوام‌الدوله، خانه امام جمعه، سقاخانه سرچشمه، خانه مؤتمن‌الاطباء، گذر و محله مسجد شاهی، مسجد و منار پامنار، مدرسه رضائیه و خانه وثوق‌الدله از بناهای محله اودلاجان‌ هستند که در فهرست آثار ملی ثبت تاریخی شده و در این فصل از کتاب اسامی آنها آمده است.

چاپ نخست کتاب «اودلاجان» نوشته ناصر تکمیل‌همایون در 98 صفحه با شمارگان یک‌هزار نسخه از سوی دفتر پژوهش های فرهنگی در دسترس علاقه‌مندان به تهران‌شناسی قرار گرفته است.