در سخن نخست این شماره درباره شخصیت شیخ محمد خیابانی چنین می‌خوانیم: «در تاریخ معاصر ایران بعضی از شخصیت‌ها هستند که با وجود طول عمر نسبتا کم، توانسته‌اند نقش برجسته‌ای از خود در تاریخ ایران برجای بگذارند. از جمله این شخصیت‌ها شیخ محمد خیابانی است که در طول حیات چهل ساله خود قیامی را در آذربایجان رهبری کرد که نام او را برای همیشه جاودانه ساخت.
با این حال درباره شخصیت و گرایش‌ها و آرمان‌های او در سال‌های اخیر سوال‌ها و شبهه‌های مختلفی در بین محافل روشنفکری و گرایش‌های ملی‌گرایانه مطرح شده و می‌شود. از جمله مطرح می‌کنند: آيا شیخ محمد خیابانی در اندیشه تجزیه آذربایجان از ایران بود؟ آیا می‌توان تغییر نام آذربایجان به آزادیستان را در همین راستا تحلیل نمود؟ یا حتی بعضی دیگر تا آنجا پیش می‌روند که شیخ محمد خیابانی و قیامی که به نام وی در تاریخ ثبت شده را در هاله‌ای از ابهام و شبهه و انتقاد قرار می‌دهند. در سال‌های پیش از انقلاب نیز بعضی از پژوهشگران و مورخین تاریخ معاصر ایران، هر یک به اقتضای وابستگیهای فکری و سیاسی خویش، تفسیر و تعبیری از شخصیت خیابانی و قیام وی ارائه کردهاند. برخی، مانند احمد کسروی، خیابانی را به مثابه یک دیکتاتور مستبد متهم و تصویر می‌کنند. عدهای دیگر خیابانی را به واسطه ارتباطات او با شوروی کمونیست و به تبع آن، حرکت اعتراضی او را کمونیستی میخوانند و بر همین اساس قیام او را مرکزگریز و جمهوری‌خواهانه قلمداد کردند.
اما در حقیقت با توجه به شخصیت روحانی شیخ محمد خیابانی و مبارزات وی، همچنین نوشته‌ها و آثاری که از وی برجای مانده است، به خوبی می‌توان دریافت که اتهام‌های مطرح‌شده درباره این چهره تابناک تاریخ معاصر ایران صحت نداشته و حرکت و قیام او بیشتر بر محور استقلال‌طلبی برای ایران در برابر مستبدان داخلی و مبارزه علیه وابستگی به قدرت‌های بیگانه و استعمارگران بوده است.»
در این شماره که به سه بخش «سخن نخست»، «مقالات» و «کتابشناسی» تقسیم شده است هر یک از این بخش‌ها به موضوعات متعددی می‌پردازند.
«بازشناسی قیام شیخ محمد خیابانی» در بخش نخست و در بخش مقالات، عناوینی چون «عوامل شكست و آسيب‌شناسي قيام شيخ محمد خياباني در تبريز»، «شیخ محمد خيابانی خروش حماسه‌ها»، «شهيد شيخ محمد خياباني»، «درنگی در نهضت شهید شیخ محمد خیابانی»، «بازخوانی قیام شیخ محمد خیابانی»، «شیخ محمد خياباني و تعهد روحانيت»، «شیخ محمد خیابانی عالم و مبارز دوران مشروطیت در آذربایجان» و «فراز و فرود شهید شیخ محمد خیابانی» آمده است.
«اوضاع و احوال آذربايجان و كشته شدن خياباني»، «قيام عليه استعمار و استبداد»، «گذري برخصال فكري و عملي شيخ محمد خياباني و علل افول نهضت آزاديستان»، «کلمات قصار منصوب به شيخ‌محمد خيابانی»، «نسبت فامیلی شیخ محمد خیابانی با رهبر انقلاب اسلامی»، «کلمات قصار منصوب به شيخ محمد خيابانی» و «گفتگو با نواده شیخ محمد خیابانی» ادامه عناوین بخش مقالات این شماره هستند.
همچنین مطالبی در قسمت کتابشناسی این شماره گنجانده شده‌اند. «شرح حال و اقدامات شیخ محمد خیابانی»، «کتابشناسی توصیفی قیام شیخ محمد خیابانی» و «نهضت آزادیستان و شهید محمد خیابانی» مباحث کتابشناسی این شماره را تشکیل می‌دهند.
در بخش «نسبت فامیلی شیخ محمد خیابانی با رهبر انقلاب اسلامی» می‌خوانیم: «شیخ محمد خیابانی، عالم و مجاهد بزرگ معاصر، پس از گذراندن تحصیلات و درآمدن به کسوت روحانیت با خاندان خامنه‌ای‌ها وصلت کرد. آیت‌الله سید حسین حسینی خامنه‌ای (جد پدری و پدربزرگ مقام معظم رهبری)، مشهور به سید حسین پیشنماز، از روحانیان مشهور و مبارز آذربایجان بود. ایشان دارای هفت فرزند بود که یکی از آنان سید محمد، معروف به پیغمبر و دیگری سید جواد (پدر مقام معظم رهبری) است. فرزند دیگر او میر مهدی نام داشت.
آیت‌الله سید حسین خامنه‌ای در مسجد جامع تبریز اقامه نماز می‌كرد و خیابانی هم به سبب همشهری‌بودن با وی و هم اینكه او اندیشه‌های روشن و انقلابی و اجتماعی داشت، با ایشان زود آشنا شد. همین آشنایی زمینه را برای ازدواج او با دختر آن فقیه بزرگ، یعنی «خیر النساء» فراهم كرد. از آن پس خیابانی گاهی در مسجد جامع تبریز به جای پدر زنش، حاج سید حسین خامنه‌ای، نماز جماعت اقامه می‌كرد و از همانجا نیز مشهورتر گردید. بنابراین، شیخ محمد خیابانی داماد خاندان خامنه‌ای و «شوهر عمه» رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به حساب می‌آید.»
مطالب این مجموعه عمدتا از میان مقالاتی که قبلا در تارنماهای مختلف انتشار یافته، برگزیده شده و هدف از باز انتشار آنها تسهیل کار محققان، دانشجویان و پژوهشگران است.
چهل‌ویکمین شماره نشریه الکترونیکی «گذرستان» در پایگاه اطلاع‌رسانی موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی به نشانی http://gozarestan.ir قرار گرفته است.
با این حال درباره شخصیت و گرایش‌ها و آرمان‌های او در سال‌های اخیر سوال‌ها و شبهه‌های مختلفی در بین محافل روشنفکری و گرایش‌های ملی‌گرایانه مطرح شده و می‌شود. از جمله مطرح می‌کنند: آيا شیخ محمد خیابانی در اندیشه تجزیه آذربایجان از ایران بود؟ آیا می‌توان تغییر نام آذربایجان به آزادیستان را در همین راستا تحلیل نمود؟ یا حتی بعضی دیگر تا آنجا پیش می‌روند که شیخ محمد خیابانی و قیامی که به نام وی در تاریخ ثبت شده را در هاله‌ای از ابهام و شبهه و انتقاد قرار می‌دهند. در سال‌های پیش از انقلاب نیز بعضی از پژوهشگران و مورخین تاریخ معاصر ایران، هر یک به اقتضای وابستگیهای فکری و سیاسی خویش، تفسیر و تعبیری از شخصیت خیابانی و قیام وی ارائه کردهاند. برخی، مانند احمد کسروی، خیابانی را به مثابه یک دیکتاتور مستبد متهم و تصویر می‌کنند. عدهای دیگر خیابانی را به واسطه ارتباطات او با شوروی کمونیست و به تبع آن، حرکت اعتراضی او را کمونیستی میخوانند و بر همین اساس قیام او را مرکزگریز و جمهوری‌خواهانه قلمداد کردند.
اما در حقیقت با توجه به شخصیت روحانی شیخ محمد خیابانی و مبارزات وی، همچنین نوشته‌ها و آثاری که از وی برجای مانده است، به خوبی می‌توان دریافت که اتهام‌های مطرح‌شده درباره این چهره تابناک تاریخ معاصر ایران صحت نداشته و حرکت و قیام او بیشتر بر محور استقلال‌طلبی برای ایران در برابر مستبدان داخلی و مبارزه علیه وابستگی به قدرت‌های بیگانه و استعمارگران بوده است.»
در این شماره که به سه بخش «سخن نخست»، «مقالات» و «کتابشناسی» تقسیم شده است هر یک از این بخش‌ها به موضوعات متعددی می‌پردازند.
«بازشناسی قیام شیخ محمد خیابانی» در بخش نخست و در بخش مقالات، عناوینی چون «عوامل شكست و آسيب‌شناسي قيام شيخ محمد خياباني در تبريز»، «شیخ محمد خيابانی خروش حماسه‌ها»، «شهيد شيخ محمد خياباني»، «درنگی در نهضت شهید شیخ محمد خیابانی»، «بازخوانی قیام شیخ محمد خیابانی»، «شیخ محمد خياباني و تعهد روحانيت»، «شیخ محمد خیابانی عالم و مبارز دوران مشروطیت در آذربایجان» و «فراز و فرود شهید شیخ محمد خیابانی» آمده است.
«اوضاع و احوال آذربايجان و كشته شدن خياباني»، «قيام عليه استعمار و استبداد»، «گذري برخصال فكري و عملي شيخ محمد خياباني و علل افول نهضت آزاديستان»، «کلمات قصار منصوب به شيخ‌محمد خيابانی»، «نسبت فامیلی شیخ محمد خیابانی با رهبر انقلاب اسلامی»، «کلمات قصار منصوب به شيخ محمد خيابانی» و «گفتگو با نواده شیخ محمد خیابانی» ادامه عناوین بخش مقالات این شماره هستند.
همچنین مطالبی در قسمت کتابشناسی این شماره گنجانده شده‌اند. «شرح حال و اقدامات شیخ محمد خیابانی»، «کتابشناسی توصیفی قیام شیخ محمد خیابانی» و «نهضت آزادیستان و شهید محمد خیابانی» مباحث کتابشناسی این شماره را تشکیل می‌دهند.
در بخش «نسبت فامیلی شیخ محمد خیابانی با رهبر انقلاب اسلامی» می‌خوانیم: «شیخ محمد خیابانی، عالم و مجاهد بزرگ معاصر، پس از گذراندن تحصیلات و درآمدن به کسوت روحانیت با خاندان خامنه‌ای‌ها وصلت کرد. آیت‌الله سید حسین حسینی خامنه‌ای (جد پدری و پدربزرگ مقام معظم رهبری)، مشهور به سید حسین پیشنماز، از روحانیان مشهور و مبارز آذربایجان بود. ایشان دارای هفت فرزند بود که یکی از آنان سید محمد، معروف به پیغمبر و دیگری سید جواد (پدر مقام معظم رهبری) است. فرزند دیگر او میر مهدی نام داشت.
آیت‌الله سید حسین خامنه‌ای در مسجد جامع تبریز اقامه نماز می‌كرد و خیابانی هم به سبب همشهری‌بودن با وی و هم اینكه او اندیشه‌های روشن و انقلابی و اجتماعی داشت، با ایشان زود آشنا شد. همین آشنایی زمینه را برای ازدواج او با دختر آن فقیه بزرگ، یعنی «خیر النساء» فراهم كرد. از آن پس خیابانی گاهی در مسجد جامع تبریز به جای پدر زنش، حاج سید حسین خامنه‌ای، نماز جماعت اقامه می‌كرد و از همانجا نیز مشهورتر گردید. بنابراین، شیخ محمد خیابانی داماد خاندان خامنه‌ای و «شوهر عمه» رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به حساب می‌آید.»
مطالب این مجموعه عمدتا از میان مقالاتی که قبلا در تارنماهای مختلف انتشار یافته، برگزیده شده و هدف از باز انتشار آنها تسهیل کار محققان، دانشجویان و پژوهشگران است.
چهل‌ویکمین شماره نشریه الکترونیکی «گذرستان» در پایگاه اطلاع‌رسانی موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی به نشانی http://gozarestan.ir قرار گرفته است.
نظر شما