به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) مصطفی ملکیان، فیلسوف و پژوهشگر دین، فلسفه و اخلاق در نخستین روز از همایش مهر مولانا که با موضوع «ماهیت گزاره‌های اخلاقی، پاسخگویی اخلاقی: وظیفه و مسئولیت» برگزار شد گفت: مفهوم مسئولیت نه تنها برای من و شما بلکه برای فیلسوفان اخلاق، سیاست و حقوق نیز مفهومی پیچیده است. همچنین باید بگویم مفهوم «مسئولیت» در کتاب‌های فلسفه اخلاق و فلسفه سیاست نیز دیده می‌شود.

این پژوهشگر عرصه اخلاق درباره معانی مختلف مسئولیت گفت: مسئولیت در اخلاق در حقوق در دین و مذهب به کار می‌رود برخی معتقدند مسئولیت در عرف و عادات اجتماعی نیز دیده می‌شود اما مقصود من در این سخنرانی این سه قلمرو و به‌طور اخص درباب فلسفه اخلاق است.

ملکیان در ادامه نخستین روز از همایش «مهر مولانا» با اشاره به اینکه معنی مسئولیت گاهی در اخلاق به کار می‌رود اما امری اخلاقی نیست گفت: در کتاب‌های علم اخلاق مسئولیت به دو معناست، گاهی به معنای علیت به کار می‌رود و در معنای دوم به افراد اطلاق می‌شود. در حالی که قصد ما در این بحث بررسی مفهوم مسئولیت به معنای اخلاقی آن است که گاهی مسئولیت و در برخی وضعیت‌ها، وظیفه نام می‌گیرد.

وظیفه و مسئولیت در نظام اخلاقی
وی ادامه داد: هنگامی که از معنای وظیفه و مسئولیت در اخلاق صحبت می‌کنیم سه گونه رفتار متصور است اول اینکه اگر ما کاری را انجام بدهیم ستایش نخواهیم شد و نکوهش نیز در پی ندارد، که علما از این وضعیت با عنوان ترخیصات یاد می‌کنند یعنی به حال خودمان رها شده‌ایم.

در معنای دوم که معنای متعارف است اگر کاری را انجام بدهیم ستایش نمی‌شویم، اما اگر انجام ندهیم مورد نکوهش قرار می‌گیریم اما در بعد سوم اعمالی را اگر انجام بدهیم ستایش می‌شویم و اگر انجام هم ندهیم نکوهش نمی‌شویم که این تعریف غیرمتعارف از اخلاق است.

وی سپس درباره مسئولیت کاهنده و مسئولیت ثابت سخن گفت و ادامه داد: رابرت نازیک یکی از فیلسوفان اخلاق است که در مقابل مسئولیت کاهنده مسئولیت ثابت را می‌آورد و معتقد است به هر تعداد انسان که به غیر از من نوعی در این دنیا وجود دارد من همچنان مسئولم. نظریه دیگری نیز در این میان وجود دارد و آن اینکه تعداد افراد، تاثیری در مسئولیت ما نمی‌گذارد و کمک کردن به همنوع به توانایی افراد باز می‌گردد که تا چه میزان توانمند هستند.

ملکیان در ادامه با اشاره به موضوع چهارمین همایش «مهرمولانا» با عنوان نظام اخلاقی مولانا با تکیه بر قلمرو‌های حاکمیت اخلاق گفت: نظام اخلاقی با موضوع و ارتباطات گزاره‌های اخلاقی درباره انسان سخن می‌گوید؛ اگر این ارتباطات و موضوعات جامع و دقیق القا شود آن وقت می‌دانیم در کجای احکام اخلاقی دایره شمول قرار گرفته‌ایم.

وی با اشاره به موضوع گزاره‌های اخلاقی گفت: بنا به نظر فیلسوفان موضوع گزاره‌های اخلاقی گاه افعال جوارحی هستند که با اعضای بدن مانند چشم و زبان انجام می‌شود. برخی هم اعتقاد دارند که موضوع گزاره‌های اخلاقی جوانحی هستند یعنی در درون انسان‌ها اتفاق می‌افتد. در این میان برخی نیز اعتقاد دارند که موضوع گزاره‌های اخلاقی بیشتر شامل انفعالات اخلاقی مانند ترس است.

وی محمول گزاره‌های اخلاقی را موضوع همایش مهر مولانا عنوان کرد و گفت: در محمول گزاره‌های اخلاقی 12 محمول بیشتر نداریم که عبارتند از: خوب و بد، درست و نادرست، باید و نباید، وظیفه و مسئولیت، فضیلت و رذیلت و قهرمان و قدیس است.

 مولانا وجه اشتراک ایران و ترکیه
در ادامه چهارمین همایش «مهر مولانا»، پرفسور دریا ارس، رئیس بنیاد عالی زبان، فرهنگ و تاریخ آتاتورک به ایراد سخنرانی درباره مولوی‌پژوهی در کشور ترکیه پرداخت و اظهار کرد: ترکیه و ایران علاوه بر اینکه دو کشور دوست و برادر هستند دارای اشتراکات مهمی نیز با یکدیگرند که از آن میان می‌توان به مولانا اشاره کرد. مولانا در ترکیه یکی از محبوب‌ترین متفکران، اندیشمندان و شاعران است.

دریا ارس، با بیان این‌که ما ترکان و شما ایرانیان مولوی را دوست داریم گفت: مولانا کلامش دارای پیام و پیامش دارای نظام و نظامش دارای مبانی اسلام است. مردم ترکیه به دلیل درک صحیح مولانا از اسلام به او علاقه‌مند هستند. البته در بعد دیگر دعوت مولوی به صلح و آشتی از دیگر خصوصیات اخلاقی مولاناست که اهالی سخن را شیفته خود کرده است.

وی با تاکید بر اینکه ایران و ترکیه باید در مبانی صلح و آشتی از منظر مولوی تاکید کنند گفت: می‌توان با این آموزه اخلاقی مولوی به دنیا فهماند که اسلام دین ترور و خشونت نیست.

مولانا؛ شخصیتی عمیق
رئیس بنیاد عالی زبان، فرهنگ و تاریخ آتاتورک، مولانا را شخصیت عمیق و وسیع خواند و گفت: اگر مولوی را به درستی تفهیم و معرفی نکنیم، در قبال وی مسئول هستیم. متاسفانه غربی‌ها مولوی را به عنوان یک متفکر مومن نمی‌پذیرند زیرا اعتقاد دارند که اسلام دین خشونت است.

ارس با اشاره به اینکه مولوی در مثنوی خود انسان را به وحدت انسانی و الهی دعوت می‌کند افزود: 12 سال است که در شهر آنکارا درس‌های مثنوی به صورت متوالی گفته می‌شود چرا که مثنوی کتابی آموزشی است که سعی دارد خود را به مردم عامه نزدیک کند. حتی اگر کسی زبان فارسی نداند حکایات و گفته‌های مثنوی و ترجمه آن می‌تواند ابعاد آموزشی خود را در میان مردم اجرا کند.

وی به تاسیس انجمن تحقیقات مولوی در سال 2004 اشاره کرد و گفت: غزلیات دیوان شمس شب‌های جمعه در این انجمن خوانده و شرح داده می‌شود. 

همایش«مهر مولانا» عصر امروز هم در محل تالار ایوان شمس ادامه خواهد داشت.