خبرگزاری کتاب ایران( ایبنا)- «تاریخ اجتماعی رسانه ها» که توسط دو محقق برجسته جامعه شناسی ارتباطات نگارش یافته است کتاب مهمی است که خواندن آن به همه کسانی که با رسانه ها مرتبط اند توصیه می شود .

این کتاب توسط آقای دکتر حسن نمکدوست از مدرسان مشهور، محبوب، باسواد و در عین حال متواضع ارتباطات ترجمه شده و انتشارات موسسه همشهری آن را به چاپ رسانده است .

کتاب هایی از این دست که ترکیبی از مطالعات کتابخانه ای، ‌مرور نظریه ها ، کرونوگرافی تفصیلی و روند شناسی براساس نقاط عطف هستند بینش آفرین اند زیرا ربط نظریه به دو محوری که بستر تاریخی را می سازند (پس زمینه ها و رویدادهای تبعی) و اکتشاف رگه های اصلی، ارزش قابل توجهی دارند . از این جهت کتاب حاضر شبیه کتاب هایی از جنس «تاریخ بی خردی» هستند . هر چند این دو نمونه به لحاظ محتوا تقریبا معکوس یکدیگرند زیرا یکی نضج گرفتن خرد ستیزی های چند عصر را مرور می کند و دیگری بالنده شدن جوامع در پرتو تسهیل ارتباطات . اما با خواندن اولی می فهمیم که همه بی خردی های تاریخ ، ‌خاستگاه ، ‌شرایط ، جلوه و نتایج تقریبا یکسانی داشته اند که مع الاسف مرتبا تکرار می شوند و با خواندن دومی در می یابیم که ظهور و اوج گیری رسانه ها مدل های تقریبا مشابه دارد .

با چنین آثاری می توان به اتکای دریافت الگوهای قابل تکرار ، ‌آینده را رصد کرد. در مدل های ریاضی نیز نقاط عطف (extetmum) در تحلیل منحنی و تابع به کار می آیند که در همان مدل می توان پیش بینی روند و به اصطلاح برون یابی (exterapolation) کرد .

این کتاب انصافا شایسته شناسایی و تقدیر در حد کتاب فصل و بلکه کتاب سال است زیرا صرف نظر از تسلط مترجم به موضوع و وسواس قابل تقدیر او نفس شناسایی و انتخاب این اثر برای ترجمه و نقش جریان ساز آن قابل تقدیر است . علاوه بر این آقای دکتر نمکدوست می توانست بمانند قریب به اتفاق مترجمان، ترجمه همان کتابی را روانه چاپ کند که خریداری کرده است . اما مسئولیت شناسی کم نظیر ایشان سبب شد به محض اطلاع از انتشار ویرایش جدید کتاب (‌یعنی ویرایشی که همزمان با اتمام ترجمه و صفحه آرایی کتاب اولیه ،‌ منتشر شده است) آن را تهیه و تقریبا دوباره کاری کند . اما این دوباره کاری و رنج مضاعف را با هدف روز آمدی اثر در حوزه ای که سرعت تحولات آن بسیار بالاست ، ضروری دانسته است . توضیحات مترجم برای برخی اسامی خاص یا سوابقی که نزد متخصصان ، ‌آشنا ولی نزد مخاطب عمومی نیازمند توضیح است بجا و قابل تقدیر می نماید.

اگر کتاب را بخواهیم تنها در 3 پاراگراف خلاصه کنیم محورهای زیر قابل طرح اند :

1- رسانه و به عبارت بهتر، هر مدیوم رسانه ای هرچند برآمده از بستر اجتماعی عصر خود است اما در پیوندی هم افزا ،‌ می تواند و توانسته است که زمینه ساز تحولات اجتماعی باشد. مثال های متعددی که در این کتاب بیان شده است مؤید این نظریه ای است که پیشتر به آن باور داشته ایم.

2- تولد هر مدیوم رسانه ای، اگر چه در ابتدا مورد حسد و بلکه دشمنی دُردانه و سوگلی قبلی بوده است اما بتدریج مدیوم قبلی به این نتیجه رسیده که خصومت را به همزیستی مسالمت آمیز تبدیل کند. البته با ظهور مفهوم چند رسانه ای ، ‌همزیستی یاد شده تا حد تقسیم کار و همکاری و هم افزایی بلوغ یافته است و به این شکل، مدل تعامل از یک منتها الیه طیف (خصومت) به منتها الیه دیگر طیف (اتحاد) در حال ‌نقل مکان است .

3- این کتاب که نقشه تحولات رسانه ای را از بالا می نگرد به پارادایم ها و شیفت پارادایم ها نیز ناظر است . یکی از کمبودهای امروز فضای رسانه ای کشورمان کم اطلاعی از پارادایم غالب است ؛ یعنی مثلا بدون آن که از ظهور و اقتضائات «چندرسانه ای» مطلع باشیم هنوز در دوره رقابت یا ارحجیت مدیوم ها بازی می کنیم . این البته یک مشکل عمومی است . مثلا در تحلیل روابط بین الملل و یا تحلیل های ژئوپلتیکی اگر همچنان با الگوهای منسوخ شده ( مثل جنگ سرد یا گفتمان منفی امنیت ) نقشه ژئو پلتیکی را پهن و تشریح کنیم مثل آن است که نجوم را بدون توجه به یافته های کوپرنیک، براساس مدل بطلمیوس تحلیل کنیم یا با نقشه های کتاب های جغرافی دوره تحصیل خودمان بخواهیم برای فرزندانمان از جغرافیایی سیاسی سخن بگوییم . ما یک کشور بزرگ در بالای نقشه ایران می دیدیم به نام اتحاد جماهیر شوروی، اما امروز فرزندانمان 15 کشور می بینند ؛ ما در نقشه اروپا دو آلمان و یک یوگسلاوی می دیدیم اما امروز یک آلمان داریم و به جای یوگسلاوی ، 5 کشور کوچک نشسته اند. این کتاب با مرور سیرتطور پارادایم های رسانه ای و رسانه ای – اجتماعی، ما را به شیوه فهم و تحلیل دقیق پدیده ها ی مرتبط رهنمون می کند .

*متن بالا خلاصه سخنرانی دکتر حسین انتظامی در جلسه رونمایی از کتاب در فرهنگستان هنر در سال 1391 است.