خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- محمد آسیابانی: به‌تازگی با اصلاح و بازآفرینی غلامعلی نادعلی‌زاده ملقب به ملک‌الشعرای تعزیه ایران پنج دفتر تعزیه با عنوان کلی «این رستخیز عام» منتشر شده است. این مجموعه شامل تصحیح و انتشار برخی نُسَخ تعزیه است که در طول 150 سال گذشته در جای جای ایران‌زمین اجرا شده‌اند. «مجلس تعزیه عاشورا»، «مجلس تعزیه شهادت حضرت ابوالفضل»، «مجلس تعزیه شهادت حضرت علی اکبر»، «مجلس شهادت پسران امام حسن» و «مجلس تعزیه شهادت حر بن یزید ریاحی» نام این پنج دفتر تعزیه است.

غلامعلي نادعلی‌زاده از پنج‌سالگی تعزیه‌خوانی را آغاز کرده و اکنون با سابقه 68 سال اجرای تعزیه قدم به عرصه پژوهش و تصحیح نُسَخ قدم گذاشته است. به مناسبت انتشار این آثار گفت‌وگویی با نادعلی‌زاده داشته‌ایم.

شما در مقدمه این مجموعه نوشته‌اید که این آثار را از روی نسخه‌های تعزیه تصحیح کرده‌اید. کار اصلی شما در این روند چه بوده است؟
نسخه‌های تعزیه از قدیم وجود داشته و برخی از آن‌ها از استادان گذشته به ما ارث رسیده است. استاد خودم در تعزیه‌خوانی مرحوم حاج عباس نظم‌آرا  حدود 120 نسخه تعزیه داشت که ما از روی آن اجرا می‌کردیم. خود من نیز تعدادی از این نسخه‌ها را دارم. مهم‌ترین کار من این بود که لزوم انتشار این نسخه‌ها و ماندگاری آنها در دل تاریخ را ثابت کردم و آنها را پس از اصلاحاتی انتشار دادم. 

 از زمان شکل‌گیری و رواج تعزیه در ایران نظر برخی علما و مراجع تقلید به دلایلی نسبت به این هنر چندان موافق نبوده است. آیا از این منظر نیز این نسخه‌ها را مورد اصلاح قرار دادید؟
بله. این نسخه‌ها به زعم من بیمار بودند، چرا که از جهاتی چون بافت داستانی، نوع روایت، ساختار شعری و حتی در قسمت‌هایی از نظر تاریخی اشکالاتی داشتند و لازم بود روی آن‌ها اصلاحاتی اعمال شود. نکته در این است که به هر حال این نسخه‌ها از حدود 150 سال پیش و با توجه به فضای جامعه ایرانی در آن زمان نوشته شده است و با فضای امروز همخوانی ندارد. بر این اساس برخی از این نُسَخ نیز برخی اشکالات فقهی داشتند که اجرای آن‌ها باعث وهن ائمه بود. من تمام این اشکالات را برطرف کردم، به‌گونه‌ای که در این پنج جلد هیچ اشکال فقهی وجود ندارد. البته در این دهه متاسفانه کسانی بدون دانش لازم به طرف اصلاح و ویرایش نُسَخ تعزیه رفتند که حاصل کار آن‌ها فاجعه بود. تصحیح نسخه‌های تعزیه کار هر کسی نیست. 

با توجه به سابقه بسیاری که در هنر تعزیه‌خوانی دارید، نظر شما درباره کیفیت اجرای آثارِ پس از انقلاب ــ در مقایسه با آثار و فضای کلی اجراها در پیش از انقلاب ــ چیست؟
سابقه اجرای تعزیه به  صورت حاضر، به زمان شاه سلطان حسین صفوی باز می‌گردد. پس از آن در دوران زندیه نیز اجرای تعزیه کمی اوج مي‌گيرد و نسخه‌هایی از مجالس تهیه می‌شود که اکنون تعدادی از آنها موجود است. با این اوصاف دوران اوج تعزیه در ایران با احداث تکیه دولت از سوی ناصرالدین شاه قاجار آغاز می‌شود. در دوران پهلوی اول اجرای تعزیه رو به افول گذاشت و از کیفیت آن کاسته شد و در دوران پهلوی دوم نیز تعزیه اندک جانی در روستاها داشت. 

پس از انقلاب اسلامی ایران نوع نگاه به تعزیه عوض شد و اجراها کمی رونق گرفت اما متاسفانه اصالت خود را از دست داد. در دهه اخیر تکنیک جای هنر را در تعزیه‌خوانی گرفته است. اکنون وقت آن است که کارشناسان این عرصه برای کمک به حفظ و کیفیت تعزیه وارد گود شوند.
 

نظر شما درباره کیفیت پژوهش‌های انجام‌شده در این حوزه چیست؟
پژوهش‌های حوزه تعزیه متاسفانه حالت انحصاری پیدا کرده است. اکنون بیشترین مقدار بودجه‌های مصوب برای پژوهش در تعزیه در اختیار کسانی است که کرسی‌های تعزیه‌شناسی دارند اما شناختی نسبت به این هنر ندارند. این جریان باعث شده تا تمام پژوهش‌ها صرفا به تاریخ تعزیه محدود شوند. باید مرجع مقتدری در این مساله دخالت کند که با توجه به شرایط فرهنگی کشور این مرجع نهادهای فرهنگی دولت هستند. اگر این نهادها به‌طور جدی به پشتیبانی از تعزیه بپردازند، این هنر رو به انحطاط می‌گذارد. 

یکی از شیوه‌های اصولی و صحیح این است که محققان و پژوهشگران بومی درباره تعزیه‌های رایج در مناطق پژوهش کنند اما با توجه به کلام شما نباید انتظار چنین چیزی را داشت؟
کسانی که انحصار پژوهش‌های تعزیه را در دست گرفته‌اند، اصلا ما شهرستانی‌ها را به حساب نمی‌آورند. چندسالی است که بنیادی نیز به نام تعزیه راه‌اندازی شده و از من نیز برای عضویت در آن دعوت کرده‌اند. باید اشاره کنم که این بنیاد تاکنون هیچ حرکت مثبتی انجام نداده و حتی برای شرکت در جلسات آن نیز از اعضا دعوتی نمی‌شود.

نخستین جلد از مجموعه «این رستخیز عام» با عنوان «مجلس تعزیه عاشورا» با شمارگان هزار نسخه، در 312 صفحه به بهای هشت هزار تومان از سوی انتشارات خیمه در دسترس مخاطبان قرار گرفته است.