به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست معرفی و بررسی کتاب «آمال ایرانیان - از صلح پاريس تا 1919» با حضور کاوه بیات، تاریخ‌نگار و پژوهشگر و رضا آذری شهرضایی(مولفان کتاب)، دوشنبه (دوم تیرماه) در ساختمان آرشیو ملی ایران برگزار شد. در اين نشست تخصصي مولفان كتاب به چرايي و چگونگي نوشتن كتاب پرداختند.
آمال ایرانیان دستمایه پژوهش‌های تاریخی است
بیات در ابتدای سخنان خود با بیان اینکه کتاب حاصل کار مشترکی با رضا آذري شهرضايي است که آغاز به کار آن به سال‌ها پیش برمی‌گردد، گفت: این کتاب مشتمل بر یک مقدمه، مجموعه‌ای از اسناد و گزارش‌های خام، مقالات جراید و همچنین فهرستی تفصیلی است که یک دوره تاریخی (دوره مابین کنفرانس پاریس تا قرارداد 1919 با روس‌ها) را در برمی‌گیرد. در این دوره است که به دلیل شرایط ایجاد شده، امیدی در میان ایرانیان شکل می‌گیرد و آمال مختلفی مطرح می‌شود. در واقع، این کتاب به شرح چگونگی و شکل‌گیری این آمال می‌پردازد چه از طریق بیانیه‌ها و نامه‌های «افراد» که پیشنهادها و انتظارات خود را مطرح می‌کردند و چه به صورت «گروهی» که در قالب نشریات و جراید مختلف چاپ شده است.
این پژوهشگر و تاریخ‌نگار ادامه داد: در واقع به غیر از فهرست و مقدمه کتاب، مابقی مطالب این اثر، مطالبی خام برای پژوهش‌های تاریخی است که در آینده انجام خواهد شد. ایرانی‌ها با این امیدواری که خواسته‌های سیاسی خود را می‌توانند در کنفرانس پاریس جامه عمل بپوشاند، در آن‌جا حضور یافتند اما در آن زمان نه تنها خواسته‌های ایرانیان بلکه انتظارات کشورهای دیگری که در آن حضور یافتند و خواسته‌های خود را مطح کردند، هیچ گاه محقق نشد و به نتیجه‌ای نرسید.
بیات افزود: با این حال، این خواسته‌ها چه درست و چه غلط در میان ایرانیان شکل گرفت و ما را به تصمیم‌گیری‌های سخت دیگری رساند و راه حل‌های دیگری برای تحقق این آمال در این زمان تبلور پیدا کرد که مهم‌ترین آن بحث قرارداد 1919 است. در این زمان است که وثوق‌الدوله به این نتیجه رسید که با قوی‌ترین دولتی که در کشور ما مستقر بود وارد قرارداد شود و با این تصمیم شرایط جدیدی در ایران شکل گرفت.
وی درباره آمال ایرانیان و نوع درخواست‌های آن‌ها در این دوره عنوان کرد: به دلیل شرایط فوق‌العاده‌ای که به دلیل جنگ و زورگویی‌های قدرتمندان در ایران به وجود آمده بود، آمال و خواسته‌های ایرانیان بسیار ساده و ابتدایی بود؛ از جمله تشکیل قشون سراسری (که مهم‌ترین آن بود)، اعاده حاکمیت ملی، مسایل فنی چون اختیار تنظیم تعرفه‌های گمرگی توسط خود ایرانیان، تجدید سازمان اداری و غیره. به طور کلی آمالی که به داده‌ها و نداده‌های مملکت مربوط می‌شد.
آمال ایرانیان با کتاب‌های کاتوزیان، صبایی و ذوقی متفاوت است
این تاریخ‌نگار با تاکید بر اهمیت این دوره بینابین در ایران، تصریح کرد: مشکلی که ما در تهیه مطالب این کتاب داشتیم، این بود که با اینکه در این زمینه عقیده‌های تند و سختی ابراز شده اما داده‌ها و دانسته‌ها درباره این موضوع، بسیار کم و نادر بود و به غیر از اسناد مهمی که در وزارت خارجه انگلیس و همچنین اسنادی که از سوی «منصوره نظام مافی» آماده شده بود، منابع دیگری در دست نبود. در این زمینه اسناد اصلی در اختیار نبود و همچنین در اسنادی هم که در وزارت خارجه نگهداری می‌شد، هیچ چیزی درباره قرارداد 1919 وجود نداشت که یا در دسترس نبود و یا هنوز به رغم گذشت 100 سال محرمانه بود.
وی در مورد این اسناد و مشکلات آن گفت: اسناد تاریخی کشور ما برخلاف اسنادی که در بریتانیا و یا آمریکا وجود دارد، گویای بحث نیستند و تنها گزارش‌ها به صورت صرف بیان شده‌اند، بدون اینکه مثلا درباره نحوه، نوع، روند و دلایل تصمیم‌گیری‌ها چیزی نوشته شده باشد و بسیار به صورت خلاصه شده به ثبت رسیده‌اند.
بیات در ادامه سخنان خود به موضوع دیگری که عموما در اغلب پژوهش‌ها و تحقیقات از دیرباز تاکنون وجود داشته اشاره کرد و گفت: «در انتظار سندی جدید بودن برای بررسی یک موضوع» اشتباه است. تجربه‌ای که من داشته‌ام این است که بسیاری از اطلاعات در دسترس هستند اما بیشتر پژوهشگران ایرانی تصور می‌کنند که حتما باید اسناد جدیدی کشف شوند تا به سراغ موضوع‌ها دقیق‌تر روند. در حالی که گزارش‌های این کتاب، مربوط به مطبوعات و جراید مختلف است. کما اینکه این موضوع درباره 28 مرداد 1332 صدق می‌کند و با اینکه در مورد چرایی 28 مرداد مطالب زیادی وجود دارد. بنابراین کافی است تا با نگاه و پرسش‌های جدید به پیش رویم و معطل روز نهایی نشویم.
وی همچنین درباره تفاوت این اثر با کتاب‌هایی مانند همایون کاتوزیان، هوشنگ صبایی و نیکنام ذوقی و غیره چنین عنوان کرد: کاری که آن‌ها در کتاب‌های خود کردند این است که براساس اسناد وزارت خارجه انگلیس، مطالب خود را گردآوری کرده‌اند اما باید پذیرفت که دیدگاه ایرانیان، نوع انتظارات، مشکلات و مسایل آن‌ها بسیار متفاوت است از گزارش‌های یک سفیر بریتانیایی که مسایل کشور خود را مد نظر قرار می‌داده است. بنابراین ما باید عادت کنیم که از حالت حاضر و آماده گزارش‌های آمریکایی و انگلیسی برای تاریخ‌نویسی دوری کنیم.
آمال ایرانیان دستمایه پژوهش‌های تاریخی است
بیات در ابتدای سخنان خود با بیان اینکه کتاب حاصل کار مشترکی با رضا آذري شهرضايي است که آغاز به کار آن به سال‌ها پیش برمی‌گردد، گفت: این کتاب مشتمل بر یک مقدمه، مجموعه‌ای از اسناد و گزارش‌های خام، مقالات جراید و همچنین فهرستی تفصیلی است که یک دوره تاریخی (دوره مابین کنفرانس پاریس تا قرارداد 1919 با روس‌ها) را در برمی‌گیرد. در این دوره است که به دلیل شرایط ایجاد شده، امیدی در میان ایرانیان شکل می‌گیرد و آمال مختلفی مطرح می‌شود. در واقع، این کتاب به شرح چگونگی و شکل‌گیری این آمال می‌پردازد چه از طریق بیانیه‌ها و نامه‌های «افراد» که پیشنهادها و انتظارات خود را مطرح می‌کردند و چه به صورت «گروهی» که در قالب نشریات و جراید مختلف چاپ شده است.
این پژوهشگر و تاریخ‌نگار ادامه داد: در واقع به غیر از فهرست و مقدمه کتاب، مابقی مطالب این اثر، مطالبی خام برای پژوهش‌های تاریخی است که در آینده انجام خواهد شد. ایرانی‌ها با این امیدواری که خواسته‌های سیاسی خود را می‌توانند در کنفرانس پاریس جامه عمل بپوشاند، در آن‌جا حضور یافتند اما در آن زمان نه تنها خواسته‌های ایرانیان بلکه انتظارات کشورهای دیگری که در آن حضور یافتند و خواسته‌های خود را مطح کردند، هیچ گاه محقق نشد و به نتیجه‌ای نرسید.
بیات افزود: با این حال، این خواسته‌ها چه درست و چه غلط در میان ایرانیان شکل گرفت و ما را به تصمیم‌گیری‌های سخت دیگری رساند و راه حل‌های دیگری برای تحقق این آمال در این زمان تبلور پیدا کرد که مهم‌ترین آن بحث قرارداد 1919 است. در این زمان است که وثوق‌الدوله به این نتیجه رسید که با قوی‌ترین دولتی که در کشور ما مستقر بود وارد قرارداد شود و با این تصمیم شرایط جدیدی در ایران شکل گرفت.
وی درباره آمال ایرانیان و نوع درخواست‌های آن‌ها در این دوره عنوان کرد: به دلیل شرایط فوق‌العاده‌ای که به دلیل جنگ و زورگویی‌های قدرتمندان در ایران به وجود آمده بود، آمال و خواسته‌های ایرانیان بسیار ساده و ابتدایی بود؛ از جمله تشکیل قشون سراسری (که مهم‌ترین آن بود)، اعاده حاکمیت ملی، مسایل فنی چون اختیار تنظیم تعرفه‌های گمرگی توسط خود ایرانیان، تجدید سازمان اداری و غیره. به طور کلی آمالی که به داده‌ها و نداده‌های مملکت مربوط می‌شد.
آمال ایرانیان با کتاب‌های کاتوزیان، صبایی و ذوقی متفاوت است
این تاریخ‌نگار با تاکید بر اهمیت این دوره بینابین در ایران، تصریح کرد: مشکلی که ما در تهیه مطالب این کتاب داشتیم، این بود که با اینکه در این زمینه عقیده‌های تند و سختی ابراز شده اما داده‌ها و دانسته‌ها درباره این موضوع، بسیار کم و نادر بود و به غیر از اسناد مهمی که در وزارت خارجه انگلیس و همچنین اسنادی که از سوی «منصوره نظام مافی» آماده شده بود، منابع دیگری در دست نبود. در این زمینه اسناد اصلی در اختیار نبود و همچنین در اسنادی هم که در وزارت خارجه نگهداری می‌شد، هیچ چیزی درباره قرارداد 1919 وجود نداشت که یا در دسترس نبود و یا هنوز به رغم گذشت 100 سال محرمانه بود.
وی در مورد این اسناد و مشکلات آن گفت: اسناد تاریخی کشور ما برخلاف اسنادی که در بریتانیا و یا آمریکا وجود دارد، گویای بحث نیستند و تنها گزارش‌ها به صورت صرف بیان شده‌اند، بدون اینکه مثلا درباره نحوه، نوع، روند و دلایل تصمیم‌گیری‌ها چیزی نوشته شده باشد و بسیار به صورت خلاصه شده به ثبت رسیده‌اند.
بیات در ادامه سخنان خود به موضوع دیگری که عموما در اغلب پژوهش‌ها و تحقیقات از دیرباز تاکنون وجود داشته اشاره کرد و گفت: «در انتظار سندی جدید بودن برای بررسی یک موضوع» اشتباه است. تجربه‌ای که من داشته‌ام این است که بسیاری از اطلاعات در دسترس هستند اما بیشتر پژوهشگران ایرانی تصور می‌کنند که حتما باید اسناد جدیدی کشف شوند تا به سراغ موضوع‌ها دقیق‌تر روند. در حالی که گزارش‌های این کتاب، مربوط به مطبوعات و جراید مختلف است. کما اینکه این موضوع درباره 28 مرداد 1332 صدق می‌کند و با اینکه در مورد چرایی 28 مرداد مطالب زیادی وجود دارد. بنابراین کافی است تا با نگاه و پرسش‌های جدید به پیش رویم و معطل روز نهایی نشویم.
وی همچنین درباره تفاوت این اثر با کتاب‌هایی مانند همایون کاتوزیان، هوشنگ صبایی و نیکنام ذوقی و غیره چنین عنوان کرد: کاری که آن‌ها در کتاب‌های خود کردند این است که براساس اسناد وزارت خارجه انگلیس، مطالب خود را گردآوری کرده‌اند اما باید پذیرفت که دیدگاه ایرانیان، نوع انتظارات، مشکلات و مسایل آن‌ها بسیار متفاوت است از گزارش‌های یک سفیر بریتانیایی که مسایل کشور خود را مد نظر قرار می‌داده است. بنابراین ما باید عادت کنیم که از حالت حاضر و آماده گزارش‌های آمریکایی و انگلیسی برای تاریخ‌نویسی دوری کنیم.
برخی از آمال ایرانیان در این دوره غیر واقع‌بینانه بوده است
رضا آذری شهرضایی دیگر سخنران این نشست بود که به کوتاهی درباره علت نامگذاری این کتاب به «آمال ایرانیان»، سخن گفت. وی ادامه داد: واژه «آمال ایرانیان» که عنوان اصلی کتاب است، به کمیسیونی که وزارت خارجه در آن زمان ایجاد کرده و با این واژه نامگذاری شده بود، برمی‌گردد.
وی همچنین به برخی آمال «غیر واقع بینانه» ایرانیان در این دوران اشاره کرد و گفت: نمی‌توان همه خواسته‌های ایرانی‌ها را در این برهه زمانی منطقی و واقع‌بینانه دانست. مثلا «اصلاح خطوط مرزی» را نمی‌شود یک خواسته واقع‌گرایانه تلقی کرد اما با این حال، این خواسته برای ایرانیان در آن دوران چنان مهم و مطرح شده بود که حتی کمیسیون آمال برای آن‌ها یک رده‌بندی ترتیب داده بودند: رده‌بندی مهم‌ترین‌‌ها، رده‌بندی متوسط‌ها و غیره. مثلا گرفتن مرزهای قفقاز و یا بخشی از عراق و نواحی خراسان و بازگرداندن آن‌ها به ایران، بخشی از خواسته‌های رده مهم غیر واقع‌بینانه بود و دفاع از منطقه باکو و ایالات‌هایی که بعد از ترکمنچای از دست ایران رفته بودند، در رده‌بندی متوسط‌ها قرار داشتند.
نظر شما