خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)_ واژه سیاق از ریشه سوق گرفته شده است و در لغت کاربردهای گوناگونی دارد. یکی از کاربردهای لغوی آن، سیاق کلام است. کارشناسان و متخصصان واژه‌شناسی و لغت در معنای سیاق این دسته‌بندی را ارایه کرده‌اند:
الف) تتابع و از پی یکدیگر آمدن کلام
ب) اسلوب و روشی که کلام بر آن جاری می‌شود
ج) طرز جمله‌بندی کلام
د) درون یا مابین کلام
در واقع، هرگاه گفته شود این عبارت در سیاق کلام واقع شده است، مقصود این است که درون آن جای دارد. با این وصف، واژه سیاق با این که در علوم تفسیر، اصول فقه کاربرد گسترده‌ای دارد، ولی کمتر به‌صورت روشن و دقیق تعریف شده است.
شهید صدر تعریفی درباره سیاق دارد که می‌گوید: «سیاق مجموعه قرائن و نشانه‌هایی است که تاثیرگذار بر معنادهی به واژگان و الفاظ مورد نظر باشد؛ اعم از این‌که این نشانه‌ها لفظی باشد و یا برگرفته از حالات و ظروف و محاسبات زمانی و مکانی گوینده باشد.»
فارغ از تعریف مفهوم و ماهیت، سیاق به لحاظ کاربرد در قرآن و فقه هم مورد توجه است. برای مثال، سیاق در تفسیر المیزان علامه طباطبایی کاربردهای متنوع و گسترده‌ای دارد.
با خبر شدیم که کتاب «نقش سیاق در فقه و تفسیر قرآن» تا پایان ماه مبارک رمضان، منتشر می‌شود. این اثر تالیف حجت‌الاسلام و المسلمین عباس کوثری، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و نتیجه پژوهشی است که در مرکز فرهنگ و معارف قرآن صورت پذیرفته و حجت‌الاسلام والمسلمین ربانی، رییس سابق دفتر تبلیغات اسلامی بر این تالیف نظارت داشته است.
به این بهانه گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام و المسلمین عباس کوثری، نویسنده کتاب «نقش سیاق در فقه و تفسیر قرآن» انجام شده است که حاصل آن از نظرتان می‌گذرد.
به عنوان نخستین سوال، سیاق در اصول چه جایگاهی دارد و تا چه اندازه کاربرد دارد؟
سیاق کاربردهای متعدد و متنوعی دارد و در واقع، دلالت سياقی دلالتی عقلی است. بنابراین، اگر فهم معنا بر اساس لزوم بين بالمعنی‌الاعم باشد، دلالت سياقی است كه در اين صورت دلالت عقلي خواهد بود. بر پایه تعريف مرحوم نایینی، لزوم بين بالمعني الاعم عبارت از اين است كه فهميده شدن معنا نيازمند مقدمه عقلی باشد. همچنین به علت آن‌که اصول فقه منبع استنباط احکام است، سیاق در فقه نقش بالایی دارد.
بنابراین، بر اساس نظر مرحوم نائينی و مظفر، حجيت برخی موارد سياق بر اساس پيدايش ظهور لفظی خواهد بود و گاهی مانند دلالت اشاره، از باب ملازمه عقلی است.
سیاق در تالیف شما از چه ابعادی مورد توجه قرار گرفته است؟
از جمله آن‌چه که در این کتاب به آن پرداخته شده، اشارات، حجیت سیاق، انواع سیاق، عناصر تاثیرگذار در سیاق و مواردی از این دست است.
اساسا سیاق چه جایگاهی در آثار مفسران ما دارد و مصداق کاربرد سیاق در کتاب‌های آنان تا چه اندازه مشهود است؟
ما مفسرانی نظیر علامه طباطبایی داریم که در تفسیرالمیزان به سیاق توجه فراوانی داشته‌اند. البته من به این مولفه در کتابم هم پرداخته‌ام و سیاق را از دیدگاه علامه طباطبایی بررسی کرده‌ام؛ به عنوان مثال، از جمله موضوعاتی که علامه طباطبائی از قاعده سیاق استفاده کرده است، تعیین مکّی یا مدنی بودن سوره‌های قرآن است. به اعتقاد این مفسر بزرگ، روایات مربوط به این حوزه معمولا از اعتبار لازم برخوردار نیستند. بنابراین، یگانه راه تشخیص این مطلب، تدبر در سیاق آیات و بهره‌گیری از قراین و شواهد داخلی و خارجی است. البته علامه طباطبایی تصریح دارد که در تفسیر المیزان این روش را به کار گرفته است و با مراجعه به تفسیرالمیزان روشن می‌شود که علامه از روش یادشده به‌طور گسترده‌ای بهره گرفته است.
برگردیم به جریان پژوهش و نگارش این کتاب. نوشتن این کتاب چه‌طور آغاز شد؟
شاید بد نباشد برای پاسخ به این سوال، اشاره‌ای داشته باشم به معرفی مختصری که در این کتاب ارایه شده است. پشت جلد این کتاب در معرفی لزوم بررسی و تحقیقی از این دست پیرامون قیاس، نوشته شده است: «گستره علوم قرآنی همانند علوم دیگر می‌تواند بسترساز بسیاری از قواعد و مسائل مستحدثه شود که در روشن‌گری برخی از ابعاد قرآن نقش‌آفرین است. به‌عنوان نمونه از مسائل جدید علوم قرآنی می‌توان از موضوع سیاق و نقش آن در استنباط فقهی و تفسیر قرآن نام برد.»
اگرچه کلمه سیاق در کلمان پیشینیان کاربرد داشته است و حتی برخی از مفسران همانند علامه طباطبایی بر اساس آن آثار جلیلی از معارف قرآنی را ترسیم کرده‌اند اما حقیقت سیاق، حجیت آن، ابعاد و آثار مختلف آن، عناصر کاربردی و چگونگی تحقق و شکل‌گیری سیاق و ... به صورت خاص بررسی نشده است.
با این معرفی، فکر می‌کنم هدف از نگارش کتاب تا اندازه زیادی مشخص شد. در واقع، ما از یک وجه به‌دنبال تبیین جایگاه قیاس در علوم مختلفی مانند فقه، اصول، تفسیر و ادبیات هم بوده‌ایم.
کتاب نقش سیاق در فقه و تفسیر قرآن، چه زمانی در دسترس مخاطب قرار می‌گیرد؟
این اثر تا پایان ماه مبارک رمضان منتشر خواهد شد. در این کتاب سعی شده است تا جایگاه سیاق در فقه و قرآن، انواع سیاق، شرایط تحقق سیاق، نقش سیاق در تفسیر قرآن، جایگاه سیاق در فقه و آثار کاربردی سیاق بیان شود.
دوشنبه ۲۴ تیر ۱۳۹۲ - ۱۱:۴۴
نظر شما