به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا) به نقل از ستاد خبري بيست و ششمين نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران، نشست «چیستی و ویژگی‌های قیام 15 خرداد» ظهر دوشنبه 16 اردیبهشت ماه با حضور حجت‌الاسلام و المسلمین علی باقری، جواد منصوری و سید محمد صادق فیض به عنوان کارشناسان تاریخ نقلاب اسلامی در سرای اهل قلم بیست‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.

جواد منصوری در آغاز این نشست به جایگاه انقلاب اسلامی در سطح مراکز تحقیقاتی جهان اشاره کرد و گفت: انقلاب اسلامی شرایط ویژه‌ای در جهان به وجود آورد. پیامد‌ها و آثار  آن غیر منتظره‌ بود. همین ویژگی‌ها باعث شد تا این قیام مورد توجه محافل مطالعاتی و استراتژیک دنیا قرار بگیرد.

وی ادامه داد: در کشور ما محققان از دو وجه حوادث قبل انقلاب و حوادث بعد از آن را مورد تحلیل قرار داده‌اند و در بیشتر موارد علل و عوامل پیروزی انقلاب اسلامی را به بحث می‌گذارند زیرا انقلاب اسلامی ایران متفاوت از سایر انقلاب‌های جهان بود و اشتراکات کمی با آن‌ها داشت.

منصوری ادامه داد: هیچ محققی وجود ندارد که در پرداخت به تاریخ انقلاب به مساله قیام 15 خرداد توجه نداشته باشد. بنده در سال 1374 متوجه شدم در بحث تاریخ‌نگاری انقلاب دچار ضعف هستیم و برای بررسی ریشه‌های انقلاب کار چندان علمی، مستند و همه جانبه صورت نمی‌گیرد .به همین دلیل تصمیم گرفتیم کاری عمیق در این زمینه انجام دهیم. 

وی ادامه داد: برای این بررسی با چند تن از دوستانم به مدت سه سال هزار صفحه از اسناد به جا مانده از ساواک در ارتباط با 15 خرداد را جمع‌آوری و  پالایش کردیم. بخش مهمی در این اسناد گویا سازی مسایل بود که نتیجه آن در 800 صفحه سند جمع‌آوری شد و پس از آن شروع به نگارش تاریخ بر اساس اسناد کردیم که برای نخستین بار در ایران تاریخ را بر اساس اسناد نوشتیم. کتاب «ت‍اری‍خ‌ ق‍ی‍ام‌ پ‍ان‍زده‌ خ‍رداد ب‍ه‌ روای‍ت‌ اس‍ن‍اد» از ابتدا تا انتها بر اساس اسناد، جریان وقایع از سال 1332 تا اوایل سال 1343 را شرح می‌دهد و با آزاد شدن امام خمینی(ره) از زندان رژیم پهلوی به پایان می‌رسد. 

منصوری در ادامه به دستاورد‌های نگارش این کتاب پرداخت و گفت:‌ در تاریخ نگاری مستند علاوه بر ارایه اسناد و نشریات، به تحلیل کتاب‌ها و مشاهدات پرداختیم تا سندیت کار قطعی باشد زیرا این اثر مربوط به قیام 15 خرداد بود و باید از نظر تاریخ‌نگاری کامل می‌شد. کتاب‌های دیگری که جنبه تاریخ‌نگاری و توضیح مشاهدات و روایت دارند در تکمیل این مجموعه می‌گنجد.

وی در ادامه به نپرداختن گروه‌های تاریخ دانشگاه‌ها به مسأله قیام 15 خرداد اشاره کرد و گفت: آن‌ها معتقدند باید صد سال از وقوع یک حادثه بگذرد تا به تحقیق و نگارش کتاب بپردازند. البته در سال‌های اخیر چند پایان‌نامه در این حوزه دفاع شده است اما نیاز بیشتری به پرداخت این مسأله مهم تاریخی داریم.
 
منصوری در ادامه به برپایی اولین همایش تاریخی نقش 15 خرداد در انقلاب اسلامی به مناسبت پنجاهمین سالگرد این قیام اشاره کرد و گفت: این همایش 12 خرداد ماه در تهران برگزار می‌شود و قرار است حاصلی علمی را به نمایش بگذارد. پیش از این فعالیت‌ها به صورت گروهی انجام می‌گرفت و اکنون یکی از مسایلی که معمولاً در نگارش کتاب‌های تاریخی با آن مواجهیم موضع‌گیری نویسنده در بررسی مسایل است. این امر را می‌توان یکی از نقاط ضعف قلمداد کرد. به همین دلیل سعی کرده‌ایم در این همایش تاریخ‌نگاری مستند نقد و تضارب دیدگاه‌های تاریخی مورد تحلیل گیرد.

وی در ادامه به این مسأله اشاره کرد که چرا امام خمینی (ره) قیام 15 خرداد را مقطع آغاز انقلاب در نظر گرفتند و سپس توضیح داد: در 15 خرداد یک تحول بی‌سابقه اتفاق افتاد، تحولی که رژیم شاه و کارشناسان خارجی به آن پی نبردند. این تحول حرکت خودجوش مردم با انگیزه‌ای اسلامی و بدون رهبری حزبی و گروهی و شخصیت‌های سرشناس بود و با حمایت از رهبر و تعلقات دینی شعار «یا مرگ یا خمینی» را سر دادند و در مقابل رژیم پهلوی تا پای جان ایستادند و شهادت را به عنوان ابزاری برای مبارزه انتخاب کردند.

حجت‌الاسلام والمسلمین علی باقری هم به نگارش مجموعه یازده جلدی خاطرات پانزده خرداد اشاره کرد و گفت: نگارش این کتاب محصول تحقیقاتی بود که برای ساخت سریال بلندی از انقلاب و پانزده خرداد از سال 1371 کلید خورد. نتیجه این تحقیقات مصاحبه با 250 نفر بود که در 330 ساعت ضبط شد. این اطلاعات باید به سریالی 200 قسمتی تبدیل می‌شد اما به دلایلی این اتفاق رخ نداد و بنده بخشی از این اطلاعات را در مجموعه 11 جلدی خاطرات 15 خرداد گنجاندم.

وی ادامه داد: البته هدف اولیه در این پروژه ضبط خاطرات به منظور تولید کتاب نبود و فقط برای ساخت یک سریال تلویزیونی به ضبط خاطرات روی آوردیم شاید اگر نیت نگارش کتاب را در آغاز راه داشتیم مطالب به نحو دیگری جمع‌آوری می‌شد. در حاشیه این مصاحبه‌ها کتابی با عنوان «گزارش یک طرح: 4 سال برای ماندگاری گوشه‌ای از تاریخ» را به نگارش درآوردم. این اثر یادداشت‌های روزانه من در رابطه با این پروژه سنگین است که اکنون به چاپ دوم رسیده است. این اطلاعات در ادامه بهانه‌ای برای تالیف کتاب‌های مختلف از سوی مرکز اسناد انقلاب اسلامی و مرکز بررسی اسناد تاریخی شد.

سید محمد صادق فیض هم در ادامه به ارزیابی از مجموعه آثار منتشر شده پرداخت و گفت: همایش 15 خرداد صرفاً متعلق به امسال نیست بلکه پیش از آن در سال 1387 نیز از سوی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری برگزار شد.

وی در پاسخ به گفته جواد منصوری درباره انجام نشدن کارهای سندی درباره 15 خرداد گفت: علت این اتفاق به مراکز اسنادی کشور بازمی‌گردد. آنها مدت‌ها اسناد را بلوکه کرده بودند و در سال‌های اخیر درهای این مراکز اسنادی به روی پژوهشگران باز شده است.

فیض ادامه داد: برخی افراد پرداخت به قیام 15 خرداد را ضروری نمی‌دانند در حالی که این اتفاق مقدمه انقلاب شد. این حرکت هیچ نوع سازماندهی نداشت و خود به خود شکل گرفت و در نهایت در سال 1357 منجر به پیروزی انقلاب شد.

وی افزود: کارهایی که اکنون در حوزه قیام 15 خرداد صورت می‌گیرد محصول فرایند پیچیده و گسترده‌ای از خاطرات حاضران در صحنه و اسناد و مدارک به جای مانده و آنچه است که مطبوعات و رسانه‌های گروهی در همان مقطع به آن پرداختند. این اطلاعات بیشتر سندی بوده و کمتر در اختیار مخاطبان قرار می‌گرفت.

فیض ادمه داد: از سال 1372 دفتر ادبیات انقلاب اسلامی کار گسترده و نفس‌گیری را در جمع‌آوری اطلاعات و اسناد شروع کرد. نتیجه این اتفاق نگارش 21 جلد روزشمار 15 خرداد 1342 خواهد شد که از آغاز سال 1340 تا آخر اسفند سال 1343 را شامل می‌شود. احد گودرزیانی، این پروژه را آغاز کرد و تاکنون سه جلد از کتاب روزشمار 15 خرداد به قلم او منتشر شده و نگارش مجلدات بعدی آن ادامه دارد. این مجموعه می‌تواند بخشی از نیازهای پژوهشی را پاسخ دهد تا بعدها با آزادسازی اسناد و تحلیل‌های حاضران در حادثه، پژوهشگران بتوانند تحلیل درستی از آن وقایع ارایه دهند.

فیض گفت: شاید زود باشد که در این باره نتیجه‌گیری نهایی انجام دهیم اما باید مراکزی برای پرداخت به این مسایل وجود داشته باشد. کار پژوهش در کشور ما هزینه‌بر است و سازمان‌های دولتی بیشتر به آن می‌پردازند. شاید اگر بخش خصوصی وارد این عرصه شود دیدگاه‌های جدیدی را مطرح کند. زیرا آنچه نوشته می‌شود دیدگاه‌های سازمان‌های پشتیبان را هم دارد و می‌توان از نگاه دیگری هم به این مسأله پرداخت.

بيست و ششمين نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران تا21 ارديبهشت در مصلي امام خميني(ره) برپاست.