به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، شب یلدا یا چله، از کهن‌ترین آداب و رسومی است که ایرانیان و حتی غیرایرانیان آن را جشن می‌گیرند. یلدا بخشی از حافظه تاریخی ایرانیان و برگرفته از فرهنگ ایران باستان است. این‌که جشن یلدا از ایران به دیگر سرزمین‌ها راه پیدا کرده، مساله‌ای است که بسیاری از باستا‌نشناسان بر آن تاکید دارند. انقلاب زمستانی که در سال‌شمار ایرانیان با بلندترین شب سال برابر می‌شود، پدیده‌ای ستاره‌شناسی است که برپایه آن زمانی را که طول شب به بیشینه مي‌رسد و پس از آن شب‌ها کم‌کم کوتاه و بر طول روز افزوده می‌شود آغاز زمستان (چله بزرگ) می‌دانند.

یلدا شب انتظار برای سرآمدن تاریکی است، انتظاری برای برآمدن آفتاب. این را ‌که می‌گویند تاریک‌ترین بخش شب، درست پیش از طلوع آفتاب است، ایرانیان خوب آموخته‌اند که انتظار برای پایان سیاهی یلدا، طلوعی نو را به آن‌ها هدیه خواهد داد.                           


مجتبی بُرزآبادی فراهانی و نویسنده کتاب «یلدا و شب چله» (از آغاز تا امروز) در گفت‌وگو با «ایبنا» می‌گوید: انتخاب نام چله که از واژه چهل آمده، بخشی از تقسیم‌بندی سال و گرامیداشت شب یلدا و انقلاب زمستانی به‌شمار می‌رود.

این استاد ادبیات تطبیقی توضیح داد: ایرانیان از گذشته‌های بسیار دور از شب و تیرگی بیزار بودند و هنگامی‌که بلندترین شب سال آغاز می‌شد در انتظار برآمدن خورشید، تمام طول شب را به جشن و شادی سپری می‌کردند، چرا که روزها پس از آن، بلند و عمر سیاهی شب کوتاه می‌شد. امروزه همین رسم به‌جای مانده و خانواده‌ها در شب یلدا معمولا با شب‌چره‌ای از میوه‌ها مانند انار، سیب، به، خربزه، هندوانه، انگور و آجیل را بر سفره‌ای می‌گذارند و دور آن می‌نشینند،  شادی می‌‌کنند و فال می‌گیرند تا ببینند در انتظار آمدن روز، حافظ چه تقریر می‌کند.

نویسنده کتاب «چهارشنبه‌سوری از آغاز تا امروز» بیان کرد: در دیگر فرهنگ‌ها و تمدن‌ها این شب با نام‌های دیگری جشن گرفته می‌شود. در واقع یلدا یک واژه سُریانی به‌معنای میلاد است و همزمانی آن با میلاد مسیح(ع) برگرفته از شب تولد مهر در آیین میتراییسم به‌شمار می‌رود که مسیحیان آن را نوئل می‌نامند. با این‌حال در میان باستان‌نگاران در این‌باره بحث‌های بسیاری وجود دارد.

برزآبادی فراهانی گفت: در گوشه‌وکنار ایران، آداب و رسوم مختلفی برای برگزاری شب یلدا وجود دارد و آن‌چه که در آن شب می‌خورند، بسته به نوع آب‌وهوا و میوه‌هایی که در آن منطقه به‌دست می‌آید متفاوت است. مراسمی مانند قاشق‌زنی، خوانچه بردن برای تازه‌عروس‌ها و فال گرفتن از آیین‌هایی به‌شمار می‌رود که معمولا در تمام نقاط ایران برای برپایی و گرامیداشت شب یلدا به‌صورت مشترک انجام می‌شوند. در کتاب «یلدا و شب چله» برخی از این آداب و رسوم را که در نقاط مختلف ایران برپا می‌شود آورده‌ام.
                     

غیاث‌آبادی: خوردنی‌های سرخ رنگ برای جشن تولد خورشید 

رضا مرادی غیاث‌آبادی درباره شب یلدا می‌گوید: خورشید در اول تابستان در بالاترین حد و در نخستین روز زمستان در پایین‌ترین نقطه مدارش با انحنای زاویه 23 و نیم درجه طلوع می‌کند که این دو زمان را انقلاب تابستانی و انقلاب زمستانی می‌نامند. از روز نخست دی‌ماه، خورشید اندکی بالاتر از جایگاهش طلوع می‌کند که ایرانیان آن‌را روز تولد خورشید می‌دانستند. یلدا آیینی کهن به‌شمار می‌رود که در بسیاری نواحی دنیا رایج بوده و آن‌را گرامی می‌داشتند و شب تولد خورشید تا صبح شب‌زنده‌داری می‌کردند و با خوراکی‌هایی که سرخ‌ رنگند آن را جشن می‌گرفتند.

نویسنده کتاب «نوروزنامه» گفت: واژه یلدا نیز واژه‌ای کهن از زبان سُریانی است که از زبان آرامی گرفته شده و بر تولد دلالت دارد و برخلاف آن‌چه گفته می‌شود بلندترین شب سال شوم نیست و در هیچ‌کدام از متون و منابع به چنین چیزی اشاره نشده و شب فرخنده‌ای و خجسته‌ای است.

نویسنده کتاب «راهنمای زمان جشن‌های ایرانی» افزود: در ایران باستان گاهشماری و نظام زمان‌سنجی با دقت بسیاری انجام می‌شده که براساس طبیعت بوده است. براساس این نظام سال به چهار فصل و هر فصل نیز به چهار نیم‌فصل تقسیم می‌شد.

وی توضیح داد: ایرانیان سازه‌هایی به‌نام چارتاقی را براساس محاسبه‌های دقیق ریاضی و ستاره‌شناسی ساخته بودند که نمونه‌هایی از آن‌ها در نیاسر، نویس و بتخانه آتشکوه همچنان وجود دارد. از کاربردهای این بناها دیدن طلوع و غروب در چنین روزهایی است.

غیاث‌آبادی در پایان گفت: جمع شدن در شب چله در خانه بزرگترها نیز نمادی از کهنسالی خورشید است و احترام به این مساله به‌شمار می‌رود.

شب یلدا، هر چه باشد و به هر زبانی که جشن گرفته شود، مراسمی است برای دور هم بودن. مانند دیگر جشن‌های ایرانی که به انسان می‌آموزند با امید و شادی‌های برآمده از این دور هم جمع شدن‌ها می‌توان در برابر تاریکی‌های شب‌های دراز دلگرم شد اما با ورود به عصر ارتباطات و دهکده جهانی، رنگ ارتباطات انسانی کم‌رنگ‌تر شده و همه درگیر روزمرگی‌اند و گاه فراموش می‌کنند آیین‌های کهن، تنها از آنان می‌خواهد که با هم بودن را بار دیگر تجربه کنند.