خبرگزاری کتاب ایران ـ به گزارش ستاد خبری سراهای اهل قلم نمایشگاه کتاب تهران، نشست «تحلیلی بر روابط علم سنجی با سایر حوزه های سنجشی وابسته» عصر دیروز، 15 اردیبهشت با حضور دکتر حمزه علی نورمحمدی، استاد دانشگاه شاهد ، دکتر محمدحسن زاده، استاد دانشگاه تربیت مدرس، دکتر سعید اسدی، دکتر محسن حاجی زین العابدینی، استاد کتابداری، دکتر عبدالرضا نوروزی چاکلی در سالن کارنامه نشر سراي اهل قلم نمایشگاه کتاب تهران برگزار شد.

در این نشست، دکتر عبدالرضا نوروزی چاکلی با اشاره به ارتباط تمامی حوزه های علم با یکدیگر، گفت: یکی از این حوزه ها کتابسنجی است که تحت تاثیر سایر علوم ایجاد شده است. این حوزه فعالیتی با بهره گیری از فنون و نیاز کتابخانه ها و با روش آمار و ریاضی امکان سنجش با بودجه مشخص را با بهترین منابع شناسایی و فراهم کرده است.

وی با اشاره اینکه کتابسنجی براساس تعاریف پیشگامان کار سنجش منابع ضبط شده را انجام می دهد، توضیح داد: در این رشته، اطلاعات استنادی حایز اهمیت اند، اما با ظهور علم سنجی این رشته کمرنگ تر شده، به این دلیل که نوع نگاه و هدف علم سنجی و کتابسنجی تا حدودی متفاوت بود. هدف علم سنجی صرفا بحث کتابخانه ها نیست، بلکه کمک به سیاست علم است اما کتابسنجی کمک به کتاب و نشر در سطح عموم را مدنظر دارد.

وی با اشاره به اینکه ریشه اصلی علم سنجی در کتابسنجی است، اظهار داشت: افرادی از حوزه های مختلف چون جامعه شناسی علم (مرتون)، سیاست علم (نارینف)، تاریخ علم (گارفیلد) و سایر افراد عامل تکامل کتابسنجی به سمت علم سنجی شدند. نیمی از فنون علم سنجی در کتابسنجی نهفته است. 

دکتر محسن حاجی زین العابدینی، رویکردهای سنجشی را یکی از شاخص های مهم دنیای کتابداری و مرتبط با علوم دیگر دانست و گفت: علوم سنجشی امروزه کاربرد بسیاری دارد، بسیاری از شیمیدانان و پزشکان وارد حوزه های علم سنجی شده و به فعالیت های مختلفی در این زمینه می پردازند.

وی علت توجه استادان تمام رشته ها به حوزه علم سنجی را ماهیت دامنه دار و کاربردهای آن دانست و افزود: ریشه فعالیت های علم سنجی بر مفاهیم کیفی استوار است،برای دستیابی به نتایج در این حوزه باید کیفیت تبدیل به کمیت قابل سنجش و اندازه گیری شود. اکنون تمام حوزه های کتابسنجی و وب سنجی نیز با سنجش کمی مورد اندازه گیری قرار می گیرد.

حاجی زین العابدین، ماهیت حوزه های سنجشی را گذشته نگر ترسیم کرد و گفت: برای نمونه در کتابسنجی با آمار و ارقام وضعیت آثار مکتوب مورد بررسی و سپس داده ها معیار قرار می گیرند. زمانی که سخن از استفاده رایانه می شود، باید تمام اطلاعات قابل تکفکیک در اختیار رایانه قرار گیرد، با استفاده از تکنیک های موجود سنجش در رایانه تمام دیتاها به داده های قابل سنجش و پردازش ریاضی تبدیل می شوند.

وی با اشاره به اینکه مباحث وب سنجی، علم سنجی، کتابسنجی و کتابخانه سنجی در انتهای دهه 80 مورد توجه قرار گرفتند، اظهار داشت: از دهه 90 میلادی بحث اینترنت و وب ایجاد شد و خیلی سریع کارشناسان به این نتیجه رسیدند که با گسترش حوزه ها چگونه تمام بخش ها را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهند. در ابتدا پیشنهاد واژه شبکه سنجی و اینترنت سنجی، سایبرمتریکس و در نهایت واژه وب سنجی و وبومتریک جای خود را از سال 1997 در دنیا باز کرد.

حاجی زین العابدین در ادامه افزود: وب سنجی مباحث وبی کمی را مورد پردازش قرار داده، با استفاده از اعداد، ارقام و آمار مسایل وب را ارزیابی، نتایج مختلفی به دست داده و سپس به پیش بینی آینده می پردازد. پیوندها مهمترین بحث وب سنجی است که به منظور افزایش اثرگذاری وب سایت ها مورد توجه قرار می گیرد.

سپس دکتر محمد حسن زاده، ورود سنجش به حوزه اطلاعات و علم را دارای نوعی نگاه پارادوکسی به مقوله هایی دانست که قابل سنجش و غیرقابل سنجش اند و افزود: یکی از این فعالیت ها در طول زمان درباره کتابخانه ها صورت گرفته است، اینکه از یک کتاب چقدر استفاده شده یا یک کتاب چه ارتباطی با دیگر کتاب ها دارد. با گسترش این مباحث ارتباطی با موجودیت های جهان علم، امروزه واژه هایی برای علم سنجی بنا نهاده شده است.

وی با بیان اینکه در حوزه انتقال از کتاب به علم یک مجموعه مسایل قابل انتقادی مطرح است، اظهار داشت: عده ای معتقدند که کتاب و نشریه یکی از ابعاد علم است، اما آنچه از علم منتشر می شود و در دسترش قرار می گرد قابل سنجش است؟ آیا علم سنجی همان کتابسنجی است؟ بدین معنا در نگاه نخست علم سنجی همان کتابسنجی است اما در بخش هایی از سنجش علم مشاهده می کنیم که بحث های اقتصادی، سیاسی و جامعه شناختی نیز تاثیر گذارند. بنابراین بستر تکامل علم سنجی در فضای اجتماعی بسته و باز خیلی با اهمیت است، بسیاری از آسیب های استنادی در منابع مختلف گزارش شده که تحت تاثیر فضای جامعه رخ داده است.

حسن زاده با تاکید براینکه اخیرا کتابی با عنوان «مقدمه ای بر وب سنجی» ترجمه و توسط انتشارات کتابدار منتشر شده است، توضیح داد: این کتاب هر آنچه درباره وب سنجی مورد نیاز است، به صورت مجمل بیان کرده است. حوزه وب سنجی دارای چالش های خاص خود است، هر اندازه وارد عرصه های ارتباطات درونی و بیرونی علم سنجی بشویم، پارادوکس در آنها بیشتر می شود.

سپس دکتر سعید اسدی، استاد دانشگاه شاهد با اشاره به اینکه مبحث سنجش از گذشته در برخی از علوم نظیر اقتصاد، جمعبت شناسی، علوم اجتماعی، بهداشت و سلامت مورد توجه قرار می گرفت، بیان داشت: در رشته کتابداری و اطلاع رسانی نیز فعالیت هایی در حوزه علم سنجی صورت گرفته اما نه به صورت علمي؛ برای نمونه در تشریح رضایت سنجی کارکنان کتابخانه ها فعالیت هایی  انجام شده است. مباحث امکان سنجی، سنجش بهره وری، سنجش از راه دور، پیشرفت تحصیلی و مفهوم متریک با علم سنجی در ارتباطند.

وی با اشاره به اینکه دو اصطلاح ارزشیابی و ارزیابی نیز با مفهوم سنجش ارتباط دارند، توضیح داد: در مباحث کتابسنجی نیز انتشارات یک کشور، دانشگاه، دانشجو، ابزارهای کتابداران و ناشران و در استفاده سنجی منابع یک کتابخانه و گروه و بحث استناد سنجی یا تحلیل های استنادی روابط منابع انتشاراتی و انسان ها با یکدیگر مورد سنجش قرار می گیرند. در مباحث استناد سنجی به نفوذ علمی افراد و دانشگاه ها در سطح جهان تاکید می شود، به این معنا که چقدر انسان ها در دنیا اعتبار دارند و به تبع آن بر ثروت علمی جوامع چون دارایی ها، استنادات، انتشارات و منابع تاکید می کنند.

بیست و چهارمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران تا 24 اردیهبشت در مصلای امام خمینی (ره) دایر است.