موضوع معراج از هر زاویه‌ای به آن نگاه کنیم مظلوم است

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، بنابر روایات احتمالا معراج بیش از دو مرتبه و طی دفعات متعدد اتفاق افتاده که یکی از آن‌ها بسیار شاخص و معروف شد که گفته شده این معراج در شب هفدهم ماه رمضان سال دهم بعثت اتفاق افتاده‌ است. (سبحانی، فروغ ابدیت، جلد ۱، صفحه ۳۸۴.)

طبق آیات قرآن (نخستین آیات سوره اسراء و نجم)، مسلمانان به سیر شبانه محمد بن عبدالله باور دارند. پیروان هر دو مذهب اهل تشیع و اهل تسنن بر این باورند که محمد سوار بر بُراق از مسجد الحرام مکه تا مسجدالاقصی اسرائیل را پرواز کرده و در این خلال از کوه طور و بِت لِحِم هم بازدید کرده‌ و از مسجدالاقصی به آسمان هفتم عروج کرده و دوباره در مسجدالاقصی فرود آمده ‌است. (کاشانی، منهج‌الصادقین، ۱۳۳۶ش، ج۵، ص۲۳۵؛ بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۱۸، ص۲۸۳، به نقل از سبحانی، فروغ ابدیت، ۱۳۸۵ش، ص۳۷۰). باورمندان، این واقعه را معراج می‌نامند. (ترجمه تفسیر المیزان - محمد حسین طباطبایی - جلد نوزدهم صفحه 57 ).

سید محمدحسین طباطبایی در جلد نوزدهم «تفسیر المیزان» در مورد آیه اول سوره اسراء براساس سخنی از جعفر بن محمد به نقل از محمد، روایاتی همچون سوارشدن بر بُراق، توقف و نماز در طور سینا، بیت‌لِحِم و سپس بیت‌المقدس، پیشنهاد آب و شراب و شیر به محمد و انتخاب از بین آن‌ها و صعود به هفت آسمان را آورده است.

درباره معراج پیامبر اکرم (ص) کتاب‌های زیادی در طول تاریخ نوشته شده که ازجمله مهم‌ترین آن‌ها می توان به «معراج نامه» خیام نیشابوری، «رساله معراج» حمیدالدین ناگوری، «رساله معراج نبی» فضل الله همدانی، «مثنوی معراج نامه» عطارتونی، «دره التاج في حقيقة المعراج» عبدالرحمن محمدی هيدجی، «اسرار معراج پيامبر اسلام حضرت محمد (صلی الله علیه و آله)» علی قرنی گلپايگانی و «پرتوی از معراج» عبدالعلی محمدی شاهرودی، «معراج» ميثاق امير فجر اشاره کرد.

بزرگانی همچون علامه طباطبایی در جلدهای 13 و 19 «تفسیر المیزان» و دیگران نیز در آثار تفسیری، روایی و حدیثی خود به این واقعه اشاره کرده اند.

کمبود آثار پژوهشی مستقل درباره معراج پیامبر (ص)

علیرضا زکی‌زاده، نویسنده کتاب «پژوهشی قرآنی و روایی درباره معراج پیامبر (ص)»، در سالروز معراج رسول اکرم (ص)، در گفت‌وگو با ایبنا، با اشاره به کتاب‌هایی که در این حوزه تالیف کرده، بیان کرد: این کتاب در حقیقت چهارمین اثر من در زمینه موضوع معراج است. پیش از این «شنیدنی‌های معراج و پاسخ به شبهات آن»، «امام علی (ع) در آیینه معراج» و «نقش معراج در قرن 21» را نوشته بودم.

وی ادامه داد: در کتاب «پژوهشی قرآنی و روایی درباره معراج پیامبر (ص)» بیشتر بحث‌های علمی پیرامون این موضوع از جهات مختلف مدنظرم بود. در این اثر، درپی اثبات معراج پیامبر (ص) براساس آیات قرآن، روایات، اجماع و از دیدگاه عقلی بودم. در ابتدای یک بحث علمی درباره مشاهدات پیامبر (ص) در معراج بیان شده و در ادامه مباحثی همچون حرکت حضرت محمد (ص) با براق، ورود به بیت‌المقدس برای شروع عروج و حوادث تاریخی و پیشینه مرتبط با آن‌ها با نگاه پژوهشی تبیین شده‌ است.

معراج (سفر شبانه) یک تابلو نقاشی از عروج به آسمان‌ها، سوار بر اسب بُراق، در صفحه‌ای از یک نسخه بوستان سعدی متعلق به سال ۱۵۱۴ میلادی (نقاش: نامعلوم، خوشنویس: سلطان محمد نورالله)

این نویسنده و پژوهشگر،‌ گفت: در بخش دوم کتاب، حوادث سیر آسمانی در آسمان‌های هفت‌گانه به تفکیک مورد بررسی قرار گرفته و بخش سوم به موضوع ولایت در آیینه معراج اختصاص دارد که این مساله به‌طور جداگانه و مفصل در کتاب «امام علی (ع) در آیینه معراج» ارائه شده است. مهمترین بخش کتاب، بخش چهارم است که به بررسی شبهات و سوالات مربوط به معراج و ارائه پاسخ‌ با دید پژوهشی می‌پردازد. بخش پایانی کتاب نیز مربوط به حدیث معراج و گفتمان خصوصی خداوند و پیامبر (ص) است.

زکی‌زاده افزود: استقبال بسیار خوبی از کتاب صورت گرفته و تاکنون با میانگین شمارگان بین 2 تا پنج هزار نسخه به چاپ سیزدهم رسیده است.

وی همچنین درباره کتاب «شنیدنی‌های معراج و پاسخ به شبهات آن» نیز اظهار کرد: این کتاب بیشتر حول محور حوادث راه، داستان‌های معراج، نکات آموزنده و 9 پرسش اصولی درباره معراج است. دو موضوع مهم معراج از منظر عرفان الهی و معراج از دید زبان و ادب فارسی نیز بخش دیگری از این کتاب را به خود اختصاص داده است. در این بخش گلچینی از اشعاری که درباره معراج شاعرانی همچون خاقانی، قاآنی، اوحدی، سعدی، سنائی غزنوی،‌ مولوی و فخرالدین عراقی سروده‌اند، برای علاقه‌مندان ارائه شده است.

نویسنده بیش از 90 اثر پژوهشی در حوزه دین، در ادامه با اشاره به پیشینه پژوهشی با موضوع معراج در کشور، گفت: در این زمینه در سال‌ها و دهه‌های اخیر کتاب‌های خوبی در کشور نوشته شده است. کتاب «معراج در آیینه استدلال» اثر مرحوم محمدی شاهرودی و کتاب «معراج پیامبر (ص)» نوشته مرحوم عمادزاده از جمله این آثار هستند. برای نوشتن درباره این موضوع سعی کردم منابع پژوهشی مختلف را مورد بررسی قرار داده و با کم کردن حاشیه‌ها، مطالب را به زبان ساده بیان کنم. بیشتر جلد 18 کتاب «بحار‌الانوار» به موضوع معراج اختصاص دارد و به این دلیل زیاد از آن استفاده کردم.

زکی‌زاده ادامه داد: نکته قابل ذکر این است که کتاب‌های پژوهشی مستقل در بحث معراج خیلی کم نوشته شده در حالی‌که جای کار بسیاری در این زمینه وجود دارد. زمانی که در این زمینه پژوهش انجام می‌دادم، به تعداد انگشتان یک دست هم منابع پژوهشی در این‌باره وجود نداشت.

وی تصریح کرد: در «تفسیر المیزان» علامه طباطبایی در ذیل تفسیر سوره نجم یا سوره اسراء، به این موضوع پرداخته شده است. همچنین در تفسیر نمونه یا اثنی عشری و دیگر منابع تفسیری، حدیثی و روایی ما نیز اشارات بسیاری به موضوع معراج پیامبر (ص) شده است. اما به‌عنوان یک اثر مستقل پژوهشی در این حوزه، آثار زیادی تالیف نشده است.

عروج محمد به بهشت؛ اثر سلطان محمد نگارگر به سال (ca. 1539–1543) میلادی

این نویسنده و پژوهشگر حوزه دین، گفت: این کتاب‌ها باید به خانه‌های مردم راه پیدا کنند، نه اینکه فقط در قفسه کتابخانه‌ها خاک بخورند. نویسنده و ناشر تلاش زیادی را متحمل می‌شوند که باید دیده شود. شاید اگر هزینه‌های چاپ و انتشار کتاب کاهش پیدا کند، تمایل مردم به کتابخوانی بیشتر شود. یک نویسنده یا پژوهشگر به این امید می‌نویسد که مردم حاصل زحمتش را بخوانند و نکات قوت و ضعف آن‌را مطرح کنند. همچنین باید به نویسندگانی که در ابتدای راه قرار دارند، بیشتر بها داده شود.

زکی‌زاده در پایان بیان کرد: بسیاری از مردم عامه با موضوع و مفهوم معراج آشنایی چندانی ندارند. رواست که اهالی قلم، رسانه‌ها و به‌ویژه رسانه ملی در این زمینه همت بیشتری داشته باشند. باید در حوزه کودک نیز برنامه‌ریزی صورت گیرد. حتی در عرصه سینما هم اثری در این زمینه در کشور تولید نشده است. از هر زاویه‌ای به موضوع معراج نگاه کنیم، مظلوم است.