خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) در قم: مریم دوست‌محمدیان ازجمله نویسندگان حوزه «ادبیات پایداری» است. این نویسنده، کتاب «لبخند مصطفی» از‌جمله شهدای مدافع حرم، که شرح زندگی شهید مصطفی نبی‌لو را به رشته تحریر درآورده است. این کتاب براساس روایت همسر شهید تدوین شده است.

دوست‌محمدیان درباره کتابش می‌گوید: «داستان زندگی یک مرد ا‎ست که عاشقانه زندگی کرد و عاقلانه جاودانه شد. همسر شهید، راوی این طی مسیر است.»

این نویسنده نویسندگان حوزه ادبیات پایداری را به دو دسته تقسیم می‌کند و می‌گوید: «دسته اول اگرچه به لحاظ فرمی، موفق‌تر عمل کرده است اما از لحاظ محتوایی راه کشورهای دیگر در این حوزه را پیش گرفته است؛ در صورتی که کشور در آن هشت سال درگیر جنگ نبود؛ درگیر دفاع مقدس بود.»
 
از شهید مصطفی نبی‌لو بگویید.
شهید مصطفی نبی‌لو متولد 27 مرداد سال 1345 در تهران هستند. ایشان سال 1361 نخستین‌‌بار به جبهه اعزام می‌شوند و سال‌های دفاع مقدس در چند عملیات به مقام جانبازی نائل می‌شوند. پس از پایان جنگ، شهید نبی‌لو به استخدام کمیته امداد امام خمینی(ره) در می‌آید؛ و پس از بیست و هفت سال درحالی که سمت نظامی حتی عضویت در بسیج نداشتند به سوریه اعزام می‌شوند. این شهید بزرگوار، 29 مهرماه سال 1396 در عملیات آزادسازی «بوکمال» در منطقه «دیرالزور» سوریه به شهادت می‌رسند.

چه شد که سراغ این شهید رفتید؟
از قبل به واسطه دوستی‌ای که با همسر ایشان داشتم با خانواده نبی‌لو آشنا بودم. سال 1398 کنگره ملی شهدای استان قم در نظر داشت که درباره شهدای استان قم اعم از شهدایی که متولد و ساکن قم بوده‌اند و شهدایی که مزار ایشان در شهر مقدس قم است، به آفرینش قالب‌های مختلف ادبی اعم از رمان، زندگی‌نامه داستانی، فیلمنامه، نمایشنامه، تاریخ شفاهی و...  اقدام کند؛ بنابراین به میزبانی انتشارات جمکران، جمعی از نویسندگان گرد هم آمدند،  من هم جزو آنان بودم. در آن زمان رمان نیمه‌کاره‌ام در دست داشتم اما نمی‌خواستم تا تمام نشده، سفارش دیگری قبول کنم. در جلسات ارائه سوژه‌ها، خالی‌الذهن و بدون قصدی شرکت می‌کردم، تا اینکه نام این شهید به‌عنوان یکی از سوژه‌ها به گوشم خورد؛ همه فضای ذهنم را پُر کرد. ابتدا کمی  نسبت به این مسئله و در کل نسبت به ادبیات پایداری
مقاومت داشتم؛ اما با عنایت خود شهید، وارد شدن در این وادی رزق من شد و در زمره نویسندگان ادبیات پایداری قرار گرفتم.
 
 پس یکی از منابع دسته اول شما همسر شهید نبی‌لو بودند؟
بله. از سیر در احوالات درونی و گذشتن از وادی شک و تردید که بگذریم با همسر شهید راجع به این مسئله صحبت کردم. ایشان با بزرگواری قبول کردند و صبورانه و باسخاوت همکاری کردند؛ از جلسات طولانی مصاحبه با خودشان تا معرفی همزمان و دوستان و همکاران شهید.

آنگونه که در کتاب آمده به نظر می‌رسد جبهه رزم شهید نبی‌لو علاوه بر مناطق جنگی، عرصه زندگی و خانواده است. این‌طور نیست؟
بله؛ کتاب «لبخند مصطفی» زندگی‎نامه داستانی رزمنده‌ای است که جبهه رزمش علاوه بر مناطق عملیاتی در زمان جنگ، عرصه زندگی‌ است؛ خانه و خانواده و همسایه و محل کار و شهر. داستان زندگی یک مرد ا‎ست که عاشقانه زندگی کرد و عاقلانه جاودانه شد. همسر شهید، راوی این طی مسیر است.

 
پژوهش و نوشتن رمان چقدر طول کشید؟
دو سال فرآیند تحقیق و مصاحبه و نگارش و بازنویسی این اثر زمان بُرد.
 
این روزها پرداختن به زندگی و سیره شهدا برای انتقال این سبک زندگی به نسل جوان و نوجوان در قالب هنر، مورد تاکید است. این موضوع تا چه اندازه‌ای می‌تواند به انتقال سیره و یاد شهدا کمک کند؟
طبق فرموده امام خمینی(ره) «شهادت هنر مردان خداست.» شهادت عالی‎ترین و والاترین نوع رفتن از دنیا است که نام انسان را جاودانه می‌کند. شهدا انسان‌های معمولی هستند که راز این جاودانگی را هنرمندانه به دست آورده‌اند. پرداختن به سبک زندگی آنان به منزله نشستن سر کلاس رسیدن به هنر مانایی و جاویدی است.
 
با کتاب «لبخند مصطفی» تجربه نوشتن زندگی شهدا در قالب روایت داستانی پیدا کرده‌اید. رویکرد  هنرمندان و نویسندگان این حوزه را چگونه ارزیابی می‎‌کنید. چه پیشنهادی برای کیفی شدن آثار دارید؟
دو دسته از هنرمندان و نویسندگان در قالب‎‌های مختلف هنری، وارد این حوزه شده‌اند. هنرمندانی که سعی کرده‌اند بی‌طرف باشند و با نگاهی همانند کشورهای دیگر به مقوله جنگ بپردازند و هنرمندانی که جانبدارانه و گرم، راوی این حوزه شدند. دسته اول اگرچه به لحاظ فرمی، موفق‌تر عمل کرده است اما از لحاظ محتوایی راه کشورهای دیگر در این حوزه را پیش گرفته است؛ در صورتی که کشور در آن هشت سال درگیر جنگ نبود؛ درگیر دفاع مقدس بود. دسته دوم نیز به لحاظ فرمی و تکنیکی در حد متوسط و بعضاً ضعیف ظاهر شدند؛ در محتوا هرچند با ارزش اما به‌گونه‌ای عمل کردند که امر ایثار و شهادت را آسمانی و مردان این عرصه را قُدسی و غیرقابل دسترس نشان دهند؛ درحالی که می‌توان، هم پایبند به فُرم بود و هم در محتوا به‌گونه‌ای عمل کرد که علاوه بر حفظ شان شهدا و قداست هشت سال دفاع، روایت درست و کاملی در این حوزه داشت. مخاطب باید بداند شهید، همان هم‌وطن و همشهری و هم‌محله‌ای و همسایه اوست، با تمام صفات انسانی. باارزش افزوده‌‌ای که او را قدم به قدم به سمت جاودانگی بُرده است. کار هنرمند، نشان دادن همه اینها با فُرم صحیح است.