«قطار ابدی»؛ رمانی شبه‌آخرالزمانی

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) در خراسان‌رضوی، در ابتدای این نشست حسین لعل‌بذری نویسنده، منتقد و مجری این نشستِ‌ادبی گفت: یک وجهِ این جلسات فرهنگی، ماهیت‌های ادبی آن‌ها است و وجهِ دیگرِ آن، دیداری است که به واسطه‌ی «داستان» نصیب علاقه‌مندان به داستان می‌شود. «قطار ابدی» دارای سیری آرام است که ابتدای آن، با جنگ و بمباران‌ها، ایدئولوژی و.. مواجه هستیم و بعد کم‌کم گفتگوها شکل می‌گیرد و پس از آن به جنگ دیدگاه‌ها می‌رسیم که هرکسی برای خودش نظرگاهی دارد که در تقابل با منافع شخصیت‌ها قرار می‌گیرد و از این جهت اثری قابل‌تامل است.

جواد ترشیزی نویسنده‌ی «قطار ادبی» نیز در ادامه و پس‌از خوانش بخشی از کتاب گفت: به گمان من دو مسئله از ذهن یک نویسنده هرگز پاک نمی‌شود، اول وقتی پست‌‌چی چند نسخه از سهم‌النشر کتاب را برای نویسنده می‌آورد و دوم همین مراسم رونمایی از کتاب است که در ذهن نویسنده باقی خواهد ماند.

وی درباره روند چاپ این کتاب اظهار کرد: سالِ 90 که کتاب قبلی‌ام با مضمون عاشقانه از سوی انتشارات «علی» در تهران روانه‌ بازار نشر شد، تنها چهار سال از سنِ نویسند‌گی‌ام می‌گذشت، پس از شرکت در جلسات نقد داستان ماتیکان و کانون نویسندگان خراسان، تنها صرف اینکه کاری چاپی داشته باشم، خیلی برای‌ام مهم بود که اثرم به هر شکلی روانه بازارِ نشر شود، اما بعد از انتشار متوجه شدم که خیلی توخالی بود، بنابراین بعد از آن روی «داستان کوتاه» تمرکز کردم و تا الان حدود 100 داستان کوتاه نوشتم، اما برای «قطار ابدی» فکر کردم که این کتاب شایسته‌ی ناشری کارکشته است. تا اینکه با نشرِ «گوشه» آشنا شدم که به دنبالِ چاپ آثارِ تازه و یونیک است و در نهایت خوشحالم که این کتاب توسط این انتشارات به دست مخاطبان‌اش می‌رسد.

محمد زین‌الدینی، روزنامه‌نگار و فیلمساز مشهدی نیز با بیان اینکه جنگ سالهاست در خاورمیانه لانه کرده، تصریح کرد: من تحلیل‌ام در دو حوزه است، اول چگونگی شکل‌گیری محتوای اثر و بخش دوم ارتباط این محتوا با ادبیات کلاسیک فارسی. مارکس نظرگاهی اصلی دارد که می‌گوید تزی در جامعه شکل می‌گیرد که در کتاب قطار اَبدی این تز «جنگ» است، و قطارابدی در سی صفحه اول، به صورت مطلق به جنگ پرداخته است. مارکس در ادامه به آنتی‌تز اشاره می‌کند که این آنتی‌تز در این کتاب ادبیات «ضد جنگ» است و این دو مسئله هردو باهم دچار دیالکتیک می‌شوند که سنتز آن «صلح» است.

این منتقد ادبی افزود: ما این سنتز را در زندگی روزمره‌مان هم می‌بینیم، در بخش‌های میانی کتاب هم برخی به‌هم در خصوص بد بودن جنگ طعنه می‌زنند. مارکس جوامع را تقسیم‌بندی می‌کند و از کمون‌های اولیه، برده‌داری و جامعه‌ی سرمایه‌داری می‌گوید و سپس به پیش‌بینی برای آینده می‌رسد اما بعد می‌بیند که این تقسیم‌بندی در شرق فرق می‌کند و لذا تاکید می‌کند که در جوامع‌شرقی به دلیل محدودیت منابعِ آبی، مردم به وجود قدرت مطلقه نیازمند می‌شوند و این‌گونه است که آن تقسیم‌بندی و آن سیر تاریخی مورد نظر مارکس، محقق نمی‌شود. اتفاقا در داستان «قطار ابدی» به همین نکته اشاره شده است.

زین‌الدینی با اشاره به نقش کلیدی راه و مسیر در این کتاب، ادامه داد: اگر درباره این دو مساله، ایران را در نظر بگیریم، «مسیر گذار بودن» و دسترسی‌ها در ایران اهمیت بسزایی دارد. به‌عنوان صاحبان راه همواره در چهارراه حوادث بوده و هستیم، همواره در تلاش بوده‌ایم تا تمامیت‌ارزی‌مان را حفظ کنیم. این مساله تا دورانِ نفتی و اواخر قاجاریه ادامه پیدا می‌کند بنابراین چون صاحب «راه» بوده‌ایم، اختیاردار هم بوده‌ایم و دریافت‌کننده حق عبور و مالیات. پس باید به خاطر داشته باشیم که این پول تنبلمان کرده و به رانت عادت داده، متاسفانه جامعه‌ای رانتی هستیم و این ماجرا به نفت پیوند خورده است، چرا که نفت پیدا می‌شود و ما به جدل بر سر منافع رانتی عادت می‌کنیم. بنابراین «راه»، «آب» و «نفت» سه فاکتور اساسی در شکل‌گیری جنگ بوده‌اند، اینها بحث‌های مضمونی کتاب «قطار ابدی» است.

وی با اشاره به تصویرسازی خوب کتاب اضافه کرد: این کتاب خودش یک فیلم است. در ابتدای کتاب با پسری که راوی است و دوچرخه‌ای دارد مواجه هستیم که همه نشانه‌ها برای یک منازعه شرقی را در خود جای داده است، و بعد این پسر سوار قطاری می‌شود که انگار بازمانده‌ها و ته‌مانده‌های جنگ را در خود سوار می‌کند؛ اما قسمت دوم کتاب به گفت‌وگوها می‌رسیم و درست در همین نقطه شکافی بین کتاب می‌افتد.

محمد زین‌الدینی گفت: اینکه بین مفاهیم دهن پُرکن جامعه‌شناسی ما بدانیم در ادبیات نوشتاری در کدام نقطه قرار می‌گیریم مهم است، یک سر این ماجرا فردوسی قرار دارد و سر دیگر آن خیام قرار می گیرد، من گمان می‌کنم اگر جهانی‌ترین اندیشه ادیبانه را به خیام نسبت بدهیم که اتفاقا حافظ هم در شعر «جنگ هفتاد و دو ملت همه را عذر بنه» با خیام هم عقیده است، می‌بینیم که هر دو در دوره صلح شکل می‌گیرند. این شاعران رندان عرصه‌ صلح هستند. در مقابل فردوسی بدونِ درنگ همه را برای حفظ ایران و ایرانی به «جنگیدن» دعوت می‌کند. اثر جواد ترشیزی بین این نمودار در رفت و برگشت است. نگاه نویسنده در این اثر متاثر از نگاهی فلسفی و سورئال است.

وی با اشاره به نشانه‌شناسی این اثر بیان کرد: در این داستان به «پا» خیلی اشاره شده. عنصر «خاک» نیز در این داستان بسیار مهم است. تصویرهای خُردی که در کتاب وجود دارد در ساختارهای کلان هم قابلیت ارجاع دارد.

این روزنامه‌نگار تاکید کرد، به سمتِ جامعه‌ای زنانه پیش می‌رویم، چراکه جامعه‌ آینده ایران را بانوان شکل خواهند داد، زنانی که نسبت به ساختار‌های مرسوم زنانگی؛ بالاتر هستند، یعنی اگر بخواهیم از آینده ایران مطلع باشیم باید سراغ زنان کنشگر برویم. اما در داستان قطار ابدی، بانوان جایگاهی ندارند، مادرِ آینده داستان نقش کم و کوتاهی دارد و به گمان من مهم است که در آینده ادبیات دفاع‌مقدس و جنگ به نقش کنشگری زنان بیشتر پرداخته شود.

وحید حسینی ایرانی، نویسنده و منتقد کتاب نیز در انتهای جلسه گفت: کتاب «قطار ابدی» به ادبیات جنگ تعلق دارد. در حوزه جنگ ما بیشتر با کتاب‌هایی با سفارش نهادها مواجه هستیم که اغلب تاثیرگذار نیستند اما جواد ترشیزی، کتابی متفاوت نوشته که «پادآرمان شهر» است که در آن هیچکس نمی‌تواند حرف‌اش را بزند یا ابررایانه‌ها به آن حکومت می‌کنند.

این روزنامه‌نگار با بیان این‌که ما در این کتاب با جامعه‌ای کوچک به اسم قطار مواجه هستیم، افزود: این قطار مدینه‌ای فاسده است، آدم‌ها در این جامعه روابط خوبی ندارند، عشقی در آن شکل نمی‌گیرد و جامعه‌ای دوست‌داشتنی نیست. در ابعاد وسیع‌تر در آن 14 کشور می‌جنگند و بقیه جهان را هم درگیر خود کرده‌اند و تمام جهان آسیب از این جنگ آسیب دیده‌اند. این کتاب در جنگی خیالی است که همه ما ترس‌اش را داریم، روسیه اوکراین را تهدید می‌کند و ما می‌ترسیم، چین همسایه‌اش را تهدید می‌کند و ما می‌ترسیم. من خودم همواره ترس بازگشتِ جنگ را دارم.

حسینی‌ایرانی ادامه داد: یک‌سری عناصر و فضاسازی‌ها و موقعیت‌ها در این اثر الهام گرفته از تجربه‌های زیسته‌ نویسنده هستند اما نه الزاما حضورش در جنگ، مثلا فیلم‌هایی که دیده و خاطراتی که شنیده مثلا در انتهای کتاب راوی که معلم است صحنه‌ای از جنگ را برای بچه‌ها به تصویر می‌کشد که بسیار باورپذیر است همین‌طور شروع کتاب و تصویر ضدهوایی‌ها. این اثر دوزِ فانتزی بالایی دارد و از واقع‌گرایی فاصله می‌گیرد، چراکه در این قصه با زمان و مکان خاصی مواجه نیستیم حتی اسامی افراد هم هر کدام متعلق به کشوری دور است؛ اما قطار ابدی می‌خواهد جهانی را به تصویر بکشد که در آن همه وحشت جنگ را دارند، با مدیرانی که به همه چیز فکر می‌کنند به جز «انسان». این کتاب شبه‌آخرالزمان است، آخرالزمانی که دنیا درآن، در شرُف به پایان رسیدن است، داستان به این لحظه‌ پایان جهان نزدیک می‌شود، چرا که کابوس‌ها و وحشت کتاب این نکته را به مخاطب القا می‌کند.

اضافه می‌شود، کتاب «قطار ابدی» به قلم «جواد ترشیزی» از سوی نشر «گوشه» در ۱۸۴ صفحه و با قیمت ۴۸ هزار تومان منتشر شده است.