به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، تفاسير قرآن مجيد به بركت تبيين مفاهيم وحياني از گنجينه‌هاي عظيم علمي، در حوزه دين به‌شمار رفته و همواره مورد مراجعه، دقت و استناد پژوهشگران و قرآن‌پژوهان بوده است. گرچه تاكنون كاوش و جستوجو براي دست‌يابي به اطلاعات موجود آنها دشواري و وقت‌گذاري زيادي داشته است. «فرهنگ موضوعي تفاسير» كه از اولين مجموعه‌هاي اطلاعرساني جامع و نظام يافته به‌شمار مي‌رود، دست‌يابي به اطلاعات تفاسير قرآن را با سهولت و سرعت ممكن ساخته است.
قرآن كريم، آخرين كتاب آسماني و برنامه‌ريزي جامع راهبردي انسان به سوي تكامل و معجزه بزرگ پيامبر خاتم(ص) و ثقل اكبر و منبع غني و لايزال حكمت الهي به‌شمار مي‌آيد، اما جوامع اسلامي، از اين كوثر جاري و زلال، دور مانده و كام تشنه نسل‌هاي امت اسلام از گواراي بي‌بديل آن، محروم شده است.
براساس مطالب كتاب، در بخشي از جوامع اسلامي، قرآن را با زيباترين نقش‌ها و دل‌پذيرترين نواها، رواج داده‌اند، بيآنكه سخن و پيام قرآن را بشنوند و بيآنكه براي فهم آن، به قرآن و عترت و خاندان وحي روي آورند، و در بخشي ديگر از جوامع اسلامي، گرايش وافر به حديث و آراي عالمان، زمينه‌ساز غفلت از قرآن شده است. اين هر دو، خلاف رهنمود صريح پيامبر اسلام(ص) است كه فرمودند: «لن يفترقا حتي يردا علي‌الحوض». با كمال تاسف، اين نقيصه حتي در حوزه‌هاي علوم ديني نيز مشهود است. البته همواره فرهيختگاني در صدد رفع آن كوشيده‌اند.
درباره اهداف مركز فرهنگ و معارف قرآن از به سامان رساندن اين مجموعه، آمده است: «مركز فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، از جمله مراكزي است كه به انگيزه طرح جدي قرآن در متن حوزه‌ها و فراخوان پژوهندگان و طلاب به تفكر هرچه بيشتر در مفاهيم ژرف قرآن، تشكيل شده است. اين مركز، براي برآوردن هدف ياد شده، چندين برنامه را در دستور كار قرار داده است.
برنامه‌هاي قرآن‌پژوهي مركز فرهنگ و معارف قرآن، از اين قرارند:
1. تفسير راهنما (تفسيرترتيبي قرآن): در اين تفسير، شيوه‌اي نو -جز آن‌چه در تفاسير ترتيبي ديگر به چشم مي‌آيد- به كار گرفته شده است؛ يعني نخست، آيه و سپس آن‌چه كه از ظاهر آيه با كمك روايات و شان نزول استفاده ميشود، آورده ميشود. در حال حاضر، جلد هجدهم اين تفسير، منتشر شده است و اميد مي‌رود به توفيق خداوند، در مدتي نه چندان طولاني، مجموعه تفسير ترتيبي، در اختيار اهل تحقيق قرار گيرد.
2. فرهنگ قرآن: اين برنامه، با هدف تدوين يك دوره كامل معجم موضوعي قرآن (كليد معارف قرآن)، با سبكي بديع در حال تدوين است. در اين مجموعه، هر آن‌چه را كه بتوان از آيات قرآن كريم، با رعايت موازين تفسيري قابل قبول، استنباط كرد، استخراج و به صورت موضوعي تدوين ميشود... .
3. اصطلاح‌نامه معارف قرآن: در جهت ايجاد هماهنگي و سامان بخشيدن به پژوهش‌ها و اطلاعات قرآني «اصطلاح‌نامه معارف قرآن» در حال تدوين است... .
4. نمايه‌سازي متون و منابع قرآني: منابع و مداركي كه بر محور تبيين و تحليل موضوعات قرآن مجيد تدوين يافته است، بسيار گسترده و متنوع است. شناسايي و طبقه‌بندي و موضوع‌نگاري اطلاعات اين مجموعه، از بايسته‌هاي پژوهش بر محور قرآن كريم است. بر اين اساس، نمايه‌سازي متون و منابع قرآني در مركز فرهنگ و معارف قرآن شكل گرفته است. در اين بخش، ابتدا، تمامي منابع و مدارك قرآني، شناسايي و طبقه‌بندي ميشود و سپس محتواي آنها بر اساس نظمي منطقي و در قالب سيستمي نظام يافته و پيوسته، طبقه‌بندي ميشود. منابع و اسناد گردآمده در اين بخش، شامل تفسيرهاي جزءها و سوره‌هاي قرآن، كتاب‌هاي موضوعي قرآني، مجلات، مقالات و پايان‌نامه‌هاي قرآني است. اطلاعات نظام يافته در اين بخش، علاوه بر كاربرد گسترده‌اي كه براي همه محققان و مراكز دين پژوهي دارد، سرمايه پرباري براي پژوهش‌هاي جامع ديني و تدوين تفسير موضوعي خواهد بود. تاكنون بخش وسيعي از اين منابع، فهرست‌نويسي و نمايه‌سازي گرديده است.
5. دائرة‌المعارف موضوعات و مفاهيم قرآن: جايگاه خالي دائرة‌المعارف قرآني متناسب با عظمت اين كتاب ديني و اين متن مقدس آسماني، سبب تاسف است. آن‌چه تاكنون با اين نام ارائه گرديده، به منزله پيش‌درآمدي است كه در آرزوي ثبت گنجينه‌اي بزرگ، به‌جا مانده است. گستردگي محورهاي پژوهش در قرآن كريم، و ابعاد اين گنجينه بي‌نظير، تدوين چندين دائرة المعارف تخصصي را مي‌طلبد... .
6.تفسير موضوعي قرآن: از جمله اهداف مركز، تهيه تفسير موضوعي جامعي است كه از سيستم موضوع‌بندي قانون‌مند و منطقي برخوردار باشد. برنامه‌هاي انجام يافته در مركز، راه دست‌يابي به اين تفسير جامع را نزديك‌تر كرده است.
7. پژوهش‌هاي نوآمد: براي پاسخگويي به نيازهاي روز جامعه و پرداختن به مباحث نو قرآني، «گروه پژوهش‌هاي نوآمد» -با واحدهاي «پاسخ به پرسش‌هاي قرآني» و «پاسخ به شبهات قرآني» و «كارشناسي و انجام دادن پژوهش‌هاي نوي قرآني»- تاسيس شد.
8. فرهنگ موضوعي تفاسير قرآن: بي‌ترديد، يكي از ذخاير فرهنگ اسلامي، كتاب‌هاي تفسيري است. در اين مجموعه گران‌سنگ، صدها موضوع از مسائل گوناگون علوم انساني، به تناسب زمان و نيازها و دگرگوني شرايط، مورد بحث و بررسي قرار گرفته است. كتابي را نمي‌توان يافت كه به اندازه اين كتاب مبارك، بر آن تفسير نگاشته باشند، آن هم با نگرش‌هاي متفاوت و از ديدگاه مذاهب مختلف. غير از تك‌نگاري‌ها، برخي تعداد تفاسير كامل قرآن را تا به امروز، بيش از سه هزار دوره ذكر كرده‌اند.
جايگاه و جامعيت و محتواي عالمانه تحقيقات مفسران گران‌قدر، كتاب‌هاي تفسيري را از مهمترين منابع دين‌پژوهي قرار داده است و اين مجموعه علمي ديني، همواره بيش از منابع ديگر، مورد مراجعه محققان قرار دارد. البته تنوع و گستردگي اطلاعات از يك سو و حجم موضوعات در كتاب‌هاي تفسيري از سوي ديگر، دست‌يابي به اطلاعات اين منابع را با دشواري روبه‌رو كرده است و آن‌چه بر اين دشواري افزوده، فقدان فهرستي جامع و طبقه‌بندي شده از موضوعات مجموعه تفاسير است. تاكنون در زمينه طبقه‌بندي اطلاعات و موضوع‌نگاري تفاسير، كارهايي انجام گرفته است، اما اين‌ها از دو نقطه‌ضعف اساسي رنج مي‌برند: الف) آن‌چه در اين زمينه به چاپ رسيده، افزون بر اين كه متناسب با نياز استفاده‌كنندگان از اين مجموعه‌ها نيست، تنها براي تعداد بسيار محدودي از تفسيرها نوشته شده است. همچنين تفسيرهاي رايج، در يك مجموعه فهرست نشده است. ب) در كارهاي انجام گرفته، اصول اطلاعرساني و طبقه‌بندي موضوعات رعايت نشده است. فرهنگ موضوعي تفاسير، با تاييدات الهي، براساس اصول اطلاعرساني، تدوين شده است. اميد مي‌رود تا كاستي‌هاي آن، با يادآوري‌هاي صاحب نظران برطرف گردد.»
مصطفي محامي، مسوول مركز فرهنگ و معارف قرآن، در بخشي از مقدمه كتاب، سير پژوهش فرهنگ موضوعي تفاسير را چنين برمي‌شمارد: «1- تدوين آيين‌نامه موضوع‌نگاري: براي تبيين روش موضوع‌نگاري متناسب با اهداف طرح، ابتدا آيين‌نامه‌اي تدوين گرديد تا همراه با ارائه روش به محققان، موضوعات، برابر اصول و ضوابط، انتخاب و ثبت شوند. 2- شكل‌گيري گروه‌هاي پژوهشي: با توجه به حساسيت مرحله موضوع‌نگاري، گروه‌هاي پژوهشي تشكيل گرديد و موضوع‌نگاري، به دست گروه محققان، انجام گرفت. 3- شكل‌گيري گروه كنترل و بازبيني: در جهت تكامل و هماهنگي موضوع‌نگاري، گروه كنترل، شكل گرفت. در اين قسمت، موضوعات و اطلاعات ثبت شده،از نظر برابري با آيين‌نامه و متن مورد پژوهش، مورد بازبيني قرار گرفت. 4- نظام‌بخشي و ساماندهي: موضوع‌نگاري از يكصد دوره متن تخصصي تفاسير قرآن، با تفاوت انديشه‌ها و ذهنيات پژوهندگان از يك سو و فاصله زماني آغاز تا پايان از سويي ديگر، تنوع گسترده‌اي را به صورت طبيعي در موضوع‌نگاري همراه داشت كه اين تنوع، نظام‌بخشي و ساماندهي اطلاعات را مي‌طلبيد.
تعيين جايگاه موضوعات فرعي و چند سويه، شناخت پيوندهاي معنايي موضوعات، عنوان‌هاي وابسته و پيوسته و شناساندن آنها به جستوجو كنندگان، تنظيم اصولي و منطقي مجموعه اطلاعات، در مرحله نظام‌بخشي صورت گرفت.
از ميان تفاسير متداول و رايج، ابتدا، يكصد دوره تفسير كامل، در اولويت قرار گرفت. اكنون، موضوعات بيست دوره تفسير، در اين كتاب ارائه ميشود. در گزينش تفاسير، بيآنكه گرايش‌هاي مذهبي نويسنده، مورد توجه قرارگيرد، صرفا، سهولت دست‌يابي به موضوعات در زمينه معارف قرآني، از هر مذهب و عقيده اسلامي، مورد نظر بود و نه درستي و نادرستي آن.»
مصطفي محامي، در بخش پاياني اين مقدمه يادآور ميشود: «در كار تدوين فرهنگ موضوعي تفاسير، به شكلي كه اكنون ارائه شده است، از آغاز تا پايان، محققان بسياري از مشهد و قم حضور داشته‌اند. برخي از آنان، همكاري كوتاه مدت داشته و برخي، تا پايان راه همراه ما بوده‌اند... .
گروه فرهنگنامه‌ها، در مركز فرهنگ و معارف آن، بر اين باور است كه اطلاعرساني از منابع ديني و معارف قرآن، با توجه به ابعاد و گستردگي آن، روش خاص خود را دارد و براي هر چه بيشتر هماهنگ‌كردن آن با روش‌هاي اطلاعرساني منابع علمي تخصصي، همكاري پيوسته و همه‌جانبه مراكز اطلاعرساني، با مراكز دين‌پژوهي و محققان و پژوهندگان صاحب‌نظر را مي‌طلبد، لذا ما به سهم خويش، دست همكاري گشوده‌ايم.
طرح "فرهنگ موضوعي تفاسير"، تجربه جديدي در عرصه اطلاعرساني از حوزه معرفت ديني است، لذا مركز فرهنگ و معارف قرآن، با تشكر از قرآن‌پژوهاني كه در پاسخ به نظر خواهي نسبت به اين كتاب، ديدگاه‌هاي خويش را ارائه كرده‌اند، براي رشد و تكامل و ادامه اين تلاش مبارك، آشنايان به اطلاعرساني و صاحب‌نظران قرآن پژوه را صميمانه به ياري مي‌طلبد و از همه متفكران، درخواست دارد كه ديدگاه‌هاي خويش را همراه با يادآوري كاستي‌هاي موجود در فرهنگ موضوعي، ارسال فرمايند.»
لازم به ذكر است كه جلد اول اين اثر، با موضوع «آب» شروع و با موضوع «حيوانات» به پايان مي‌رسد.
چاپ دوم كتاب «فرهنگ موضوعي تفاسير» در شمارگان 1000 نسخه، 728 صفحه و بهاي 125000 ريال راهي بازار نشر شد.
جمعه ۲۵ دی ۱۳۸۸ - ۱۴:۰۰
نظر شما