سرویس دینواندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) – رضا دستجردی: «اخلاق هوش مصنوعی: اصول، چالشها و فرصتها» نوشته لوچیانو فلوریدی فیلسوف برجسته ایتالیایی-بریتانیایی، بنیانگذار «فلسفه اطلاعات» و از تأثیرگذارترین مفسران انقلاب دیجیتال در سال ۲۰۲۳ از سوی انتشارات دانشگاه آکسفورد منتشر و بهتازگی توسط علیرضا ثقهالاسلامی به فارسی ترجمه شده است. این اثر که بهتازگی بههمت نشر کرگدن به بازار کتاب آمده، نهتنها به بررسی مبانی اخلاقی هوش مصنوعی میپردازد، بلکه رویکردی سیاستگذارانه نیز برای توسعه و استقرار سیستمهای هوشمند ارائه میدهد.
طرح کتاب فلوریدی از نگارش صرف متنی فنی در خصوص الگوریتمهای هوش مصنوعی، همچنین مجموعه هشدارهای اخلاقی کلیشهای فراتر رفته، تحلیلی منسجم از عاملیت و هوش در دنیای دیجیتال ارائه میدهد که پیامدهای عمیقی برای جامعه، محیطزیست و سیاستگذاری در پی دارد.
لوچیانو فلوریدی از معتبرترین چهرههای فلسفه معاصر است که تحصیلات خود را در دانشگاه رم آغاز کرد و در دهه ۱۹۹۰، کارشناسی ارشد و دکترای فلسفه خود را از دانشگاه واریک بریتانیا دریافت کرد. فلوریدی بنیانگذار «فلسفه اطلاعات» است و پژوهشهایش عمدتاً بر اخلاق دیجیتال، اخلاق هوش مصنوعی، فلسفه اطلاعات و فلسفه تکنولوژی متمرکز است. پروژه فلوریدی، اثری چهارگانه درباره بنیانهای فلسفه اطلاعات است که با عنوان «اصول فلسفه اطلاعات» شناخته میشود. تاکنون سه جلد این پروژه با عنوان «فلسفه اطلاعات» (۲۰۱۱)، «اخلاق اطلاعات» (۲۰۱۳) و «منطق اطلاعات» (۲۰۱۹) منتشر شده است. کتاب حاضر، «اخلاق هوش مصنوعی، اصول، چالشها و فرصتها»، بخش اول جلد چهارم این پروژه است.
علیرضا ثقهالاسلامی، مترجم اثر، در یادداشت ابتدایی کتاب، به اهمیت اثر پرداخته، آن را اثری فلسفی و تحلیلی ارزشمند در حوزه اخلاق هوش مصنوعی و سیاستگذاری معرفی میکند. بهباور وی، بهدلیل اندوختههای فلسفی فلوریدی، کتاب از رویکرد استدلالی منسجمی برخوردار است و نهتنها برای محققان اخلاق (بهویژه اخلاق کاربردی) مفید است، بلکه برای مهندسان، مدیران، حقوقدانان و سیاستگذاران مرتبط با سیستمهای هوشمند نیز پیشنهاد میشود. نیز توضیح میدهد که کتاب حاضر متفاوت از دیگر آثار اخیر در اخلاق هوش مصنوعی است، چرا که نهتنها چالشها را بررسی میکند، بلکه رویکرد سیاستگذارانهای برای توسعه هوش مصنوعی مفید برای جامعه ارائه میدهد.
پیشگفتار فلوریدی با توصیف انقلاب دیجیتال آغاز میشود که در آن، زندگی بدون تکنولوژیهای دیجیتال – از آموزش و تجارت تا سرگرمی و بهداشت – غیرقابل تصور است. فلوریدی این انقلاب را فصل جدیدی در تاریخ بشر میداند که مشابه اختراع چرخ، الفبا یا ماشین بخار است. بهباور وی، ما آخرین نسلی هستیم که واقعیت آنالوگ و آفلاین را تجربه کردهایم، و نسلهای آینده هرگز آن را نخواهند شناخت.
فلوریدی ضمن اشاره به عدم قطعیتهای این تحول دیجیتال که شگفتانگیز اما نگرانکننده است، نقلقولی از وینستون چرچیل میآورد: «ما ساختمانهای خود را شکل میدهیم، سپس آنها ما را شکل میدهند». بهباور وی، در مراحل اولیه ساخت واقعیت دیجیتال، فرصت داریم آن را به نفع بشریت و محیطزیست شکل دهیم.
لوچیانو فلوریدی
کتاب بخشی از پروژه بزرگتر فلوریدی درباره دگرگونیهای عاملیت در انقلاب دیجیتال است. او هوش مصنوعی را بهمثابه «عاملیت مصنوعی» میبیند که گونهای تفکیک میان عاملیت (توانایی تعامل موفق با جهان) و هوش است.
در چهارگانه «اصول فلسفه اطلاعات»، این کتاب بین جلد اول و دوم قرار میگیرد. جلد اول، اطلاعات را به عنوان دادههای معنادار و صادق تعریف میکند؛ جلد دوم اخلاق موجودات اطلاعاتی (اینفورگها) در سپهر اطلاعاتی (اینفوسفر) را بررسی میکند؛ جلد سوم بر منطق مفهومی تمرکز دارد. نهایتاً کتاب حاضر، با تأکید بر طراحی مفهومی، پلی به سیاست اطلاعات میسازد.
فلوریدی به نقد تصورات اشتباه فلسفی نیز میپردازد. بهباور وی، معرفتشناسی باید از بازنمایی به آفرینش منتقل شود؛ اخلاق بر رابطه تمرکز کند؛ متافیزیک بر روابط؛ منطق بر محدودیتها؛ هوش مصنوعی بر مهندسی عاملیت بدون نیاز به هوش بیولوژیک؛ و سیاست بر روابط اجتماعی.
کتاب دو بخش اصلی دارد. بخش اول «شناخت هوش مصنوعی» نام دارد است و سه فصل اول را شامل میشود: ۱. گذشته: ظهور هوش مصنوعی، ۲. حال: هوش مصنوعی بهعنوان شکل جدیدی از عاملیت نه هوش، ۳. آینده: توسعه قابل پیشبینی هوش مصنوعی. فلوریدی کتابهای کلاسیک مانند راسل و نورویگ را برای مقدمه فنی توصیه میکند.
بخش دوم با عنوان «ارزیابی هوش مصنوعی» نظری است و پیامدهای اخلاقی این تفکیک را بررسی میکند. فصل ۴ چارچوبی یکپارچه از اصول اخلاقی برای هوش مصنوعی ارائه میدهد؛ فصل ۵ با عنوان «از اصول تا شیوهها: مخاطرات غیراخلاقی بودن» خطرات تضعیف این اصول را بحث میکند؛ فصل ۶ با عنوان «اخلاق نرم و حکمرانی هوش مصنوعی» رابطه اصول اخلاقی و هنجارهای حقوقی را تحلیل کرده و «اخلاق نرم» را به عنوان اخلاق پس از انطباق تعریف میکند. فصل ۷ با عنوان «ترسیم اخلاق الگوریتمها» چالشهای اخلاقی توسعه هوش مصنوعی؛ فصل ۸ با عنوان «شیوههای بد؛ سوء استفاده از هوش مصنوعی برای شرارت اجتماعی» استفادههای شرورانه؛ و نهایتاً فصل ۹ با عنوان «شیوههای خوب؛ استفاده مناسب از هوش مصنوعی در خدمت خیر اجتماعی» شیوههای خیرخواهانه را پوشش میدهد.
فصول پایانی به هوش مصنوعی برای خیر اجتماعی اختصاص دارد: فصل ۱۰ عنوان «چگونه یک جامعه هوش مصنوعی خوب ایجاد کنیم؛ برخی توصیهها» عنوان دارد. فصل ۱۱ با عنوان «گامبی؛ تأثیر هوش مصنوعی بر تغییرات اقلیمی» تأثیرات زیستمحیطی هوش مصنوعی و نقش آن در مبارزه با تغییرات اقلیمی؛ فصل ۱۲ با عنوان «هوش مصنوعی و اهداف توسعه پایدار سازمان ملل» استفاده از هوش مصنوعی برای حمایت از ۱۷ هدف توسعه پایدار سازمان ملل، و فصل ۱۳ با نتیجهگیری پایان مییابد.
فلوریدی سبک کتاب را در سنت تحلیلی-قارهای با پیوند به پراگماتیسم پیرس و فلسفه تکنولوژی سایمون توصیف میکند. او تأکید دارد که فلسفه بهترین حالت خود طراحی مفهومی و درک جهان برای بهبود آن است. فلوریدی، هوش مصنوعی را ادامه رفتار هوشمند از طریق روشهای دیگر میبیند، همچون گوشی هوشمند که بدون هوش بیولوژیک شطرنج بازی میکند و اهمیت آن را در رویکرد سیاستگذارانه مییابد.
«اخلاق هوش مصنوعی – اصول، چالشها و فرصتها» در ۴۶۴ صفحه بههمت انتشارات کرگدن منتشر شده است.
نظر شما