سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، محمدمهدی سیدناصری، حقوقدان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بینالملل کودکان: کودکان، نخستین حاملان حافظه جمعی و میراث فرهنگی یک ملتاند؛ نسلی که هویت آنان نهتنها در خانواده، بلکه در جهان روایتها، قصهها و ادبیات شکل میگیرد. در روزگاری که تغییرات سریع اجتماعی، فضای مجازی، محتوای بیریشه و روایتهای وارداتی، عرصه فرهنگ بومی را به چالش کشیدهاند، ادبیات کودک بیش از هر زمان دیگری نقشی راهبردی در پاسداری از هویت ملی ایفا میکند. در این میان، مسئله جزایر سهگانه ایران تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی نهتنها موضوعی تاریخی و حقوقی، بلکه بخشی از هویت فرهنگی و سرزمینی کودکان ایران است؛ هویتی که باید از نخستین سالهای زندگی در ذهن آنان کاشته شود تا در سالهای آینده به باور، مسئولیت و آگاهی تبدیل گردد.
حق کودکان بر هویت فرهنگی، یکی از اصول اساسی حقوق کودک و از عوامل شکلدهنده شخصیت و آینده آنان است. هویت فرهنگی نه یک مفهوم انتزاعی، بلکه مجموعهای از نشانهها، نمادها، روایتها و تجربههای مشترک است که کودکان با آنها جهان پیرامون خود را معنا میکنند. کودکی که روایت سرزمین خود را نشناسد، در برابر روایتهای تحمیلی بیدفاع خواهد بود. از این منظر، بازنمایی عناصر هویتی در ادبیات کودک نه یک انتخاب فرهنگی، بلکه یک ضرورت تربیتی و ملی است.
جزایر سهگانه تنها سه نقطه جغرافیایی نیستند؛ بخشی از حافظه تاریخی ملت ایراناند. روایتشدن این جزایر در ادبیات کودک، یعنی پیوند دادن نسل جدید با میراث سرزمینیشان، آن هم پیش از آنکه روایتهای تحریفشده، ذهن آنان را اشغال کند. کودک جهان را از مسیر تخیل میشناسد؛ و ادبیات، نزدیکترین پل میان واقعیت و تخیل است. جزایر سهگانه میتوانند در داستانها به فضاهایی زنده، رنگین و سرشار از ماجراجویی تبدیل شوند؛ جایی که گذشته تاریخی، افسانهها و ارزشهای فرهنگی در قالب تصویر، شخصیت و روایت جان بگیرند. جایگاه ادبیات کودک در بازآفرینی این فضا بیش از آن چیزی است که در نگاه اول به نظر میرسد. ادبیات کودک میتواند:
۱. به واقعیت جغرافیایی، روح و شخصیت بدهد؛
۲. از پیچیدگیهای حقوقی، روایتهایی ساده، قابلفهم و جذاب خلق کند؛
۳. حس تعلق ملی را از طریق همذاتپنداری کودک با قهرمان داستان شکل دهد؛
۴. با داستانهای ماجراجویانه، مفاهیم دشوار را بدون شعارزدگی انتقال دهد؛
۵. از طریق تصویرسازی، ذهنیت کودک را با شکل و رنگ سرزمینش آشنا کند.
از قهرمانی کودک که در جزیره ابوموسی با یک لاکپشت سالخورده دوستی میکند و رازهای تاریخ را میآموزد، تا روایتهایی که در آن دوقلوهایی از تنب بزرگ و کوچک، با هوش و شجاعت خود از میراث سرزمینشان محافظت میکنند، ظرفیتهای داستانی بیپایانی در این حوزه وجود دارد.
در جهان امروز که روایتسازیهای سیاسی و رسانهای گاه بیش از واقعیتهای حقوقی و تاریخی اثرگذارند، ادبیات کودک میتواند نقش سپر فرهنگی را ایفا کند. کودکانی که از طریق ادبیات، داستان، شعر و تصویر با جزایر سهگانه آشنا میشوند، در برابر روایتهای تحریفشده، مقاومتر و هوشیارتر خواهند بود. این آگاهی، نه از مسیر آموزش مستقیم، بلکه از راه تجربههای زیبای ادبی شکل میگیرد. ادبیات کودک، برخلاف زبان سیاست، زبانی نرم، عاطفی و تأثیرگذار دارد و همین ویژگی آن را به بهترین ابزار برای انتقال نمادهای هویتی تبدیل میکند.
رسالت نویسندگان و تولیدکنندگان ادبیات کودک چیست؟
اگر قرار است هویت فرهنگی کودکان ایران در برابر موج جهانیسازی و روایتهای وارداتی آسیبپذیر نشود، نویسندگان، مربیان، ناشران و سیاستگذاران فرهنگی باید نقش خود را بازتعریف کنند. تولید آثاری که بتواند جزایر سهگانه را در قالب داستان، شعر، تصویر، نمایشنامه کودک و حتی ادبیات نمایشی بازآفرینی کند، اقدامی ضروری است.
۱. کتابهای تصویری برای گروه سنی پایینتر
۲. رمانهای کوتاه کودک و نوجوان با محوریت ماجراجوییهای سرزمینی
۳. داستانهای افسانهای و اسطورهپردازی در جزایر
۴. انیمیشنها و مجموعههای صوتی-تصویری با روایتهای جذاب
۵. کارگاههای خلاقیت و نقاشی با محوریت نمادهای سرزمینی
اینها تنها بخشی از ظرفیتهای قابل بهرهبرداری است.
ادبیات کودک تنها یک سرگرمی نیست؛ نخستین معلم هویت است. کودکی که از نخستین سالهای زندگی، جزایر سهگانه را در داستانهایش دیده، در نقاشیهایش کشیده و در خیال خود کشف کرده، نهتنها به سرزمینش آگاهتر است، بلکه حس تعلق عمیقتری به ایران دارد.
حق کودکان بر هویت فرهنگی، مسئولیتی بر دوش ماست؛ و ادبیات، یکی از مؤثرترین ابزارهای انجام این مسئولیت. بازنمایی جزایر سهگانه در ادبیات کودک، در واقع سرمایهگذاری بر آینده فرهنگی ایران است؛ آیندهای که در آن، نسل جدید با آگاهی، غرور و مسئولیت نسبت به سرزمین خود پرورش مییابد.
نظر شما