سرویس استانهای خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - فاطمه صمدزاده: خوی، شهری با ریشههای عمیق در تاریخ ایران، همواره مهد تمدن و فرهنگ بوده است اما در میان انبوه آثار تاریخی و روایتهای کهن، بناهایی وجود دارند که داستانهای ناگفته بسیاری را در دل خود جای دادهاند. یکی از این یادگارهای ارزشمند، مناره شمس تبریزی است که در گذر زمان، شاهد فراز و فرودهای بسیاری بوده است.
بهروز نصیری، مورخ و نویسنده خویی، در گفتوگویی با خبرنگار ایبنا، پرده از ابعاد کمتر شناخته شده این اثر تاریخی برداشت. مصاحبهای که نه تنها به شرح جزئیات بنای مناره میپردازد، بلکه آن را در بستر وقایع مهم تاریخی، از جمله نبرد ملازگرد و دوران آلپ ارسلان سلجوقی قرار میدهد.
نصیری همچنین به نظریههای جالبی درباره ارتباط این مناره با اندیشههای شمس تبریزی و حتی اختراعات باستانی ایرانیان اشاره کرده که میتواند دریچهای نو به سوی درک عمیقتر میراث فرهنگی این مرز و بوم بگشاید.
بهروز نصیری، نویسنده و پژوهشگر خویی با اشاره به اهمیت جایگاه شخصیتهای تاریخی همچون شاه اسماعیل صفوی و اقدامات برجسته او در منطقه خوی، همچنین استقرار شاه اسماعیل در تابستان در «دولتخانه خوی»، مرکز حکومت جهانشاه قرهقویونلو که خود اهل خوی بود، بر اهمیت فرهنگی این منطقه در دوره قرهقویونلوها و حضور شاعران ترکزبان تاکید کرد.
منار شمس تبریزی؛ فراتر از یک برج دیدهبانی
نصیری در ادامه به استفاده از بلندیهایی مانند «علمدار» و «صندل امیربیگ» در شمال غرب و جنوب غرب خوی برای دیدهبانی اشاره کرد و گفت: قدمت منار شمس تبریزی در خوی که به دوران پس از جنگ ملازگرد بین آلپ ارسلان سلجوقی و امپراتور روم، یعنی سال ۴۶۳ هجری قمری برمیگردد به دستور آلپ ارسلان در دورانی که خوی مقر فرماندهی وی بوده، احداث شده است.
وی افزود: مکانی که این منار در آن ساخته شده، ورودی شهر بوده که به «ربض» معروف بوده و بعداً تحریف شده و به کلمه «ربط» تبدیل شده، محل تحویل سلاح و اسب نمایندگان خارجی به نگهبانان بود.
نویسنده کتاب «شمس تبریزی از طلوع تا غروب» با رد نسبت دادن ساخت این منار به شاه اسماعیل صفوی، گفت: مورخان تمام جزئیات زندگی شاه اسماعیل را ثبت کردهاند و هیچ اشارهای به ساخت این مناره توسط وی نشده است.
نصیری ادامه داد: برخی نویسندگان بر اساس نقل قول ونیزیها میگویند که این بنا در واقع یک منار اطلاعرسانی بوده که با دود و آتش برای انتقال پیام استفاده میشده است.
وی با اشاره به مهارت شکار آلپ ارسلان و اعتقادات او افزود: در ساخت این منار از شاخ قوچ خوی استفاده شده است.
کشف بازاری زیرزمینی در کنار منار شمس تبریزی
نصیری در پاسخ به سوالی مبنی بر وجود بازارچهای در زیر منار گفت: در حدود ۱۵۰ سال پیش، سیلی از کوه اورین جاری شده و گودالی در مقابل مسجد شمس تبریزی ایجاد کرده و پس از سیل، فردی با ورود به این گودال، با بازاری مواجه شده و دیگ مسی را به عنوان یادگار با خود آورده است.
شمس تبریزی؛ از قونیه تا خوی
نصیری با بیان اینکه شمس تبریزی پس از اقامت در خوی و داشتن مریدانی، پس از وفاتش در جوار منار به خاک سپرده شد، گفت: روی مزار او گنبدی با دو منار بنا شده بود که به تصاویر باقیمانده سه منار نیز دیده میشد ولی در بازسازی آن الان یک منار باقی مانده است.
وی همچنین با اشاره به مسیر سفر شمس از قونیه به خوی افزود: شمس تبریزی که از جاده چالدران به سمت خوی در حال آمدن بوده به دلیل یخبندان و بسته بودن جاده، به مدت ۲۰ روز در روستای گیلدور خوی نیز اقامت داشته است و بعد از ورود به شهرستان خوی و مدتی زندگی، فوت میشود.
نویسنده کتاب «خوی در گذر زمان» ادامه داد: در کنار مزار شمس، قبر «بردی ابن شهسوار طارمی» که از مریدان وی از زنجان بوده نیز قرار دارد و صوفیان و دراویش در کنار مزار شمس در دوران قبل از انقلاب اسلامی آئین سماع را اجرا میکردند.
وی افزود: قدیمیترین نوشته مستند در مورد اقامت شمس در خوی، «مجمل» فصیحی خوافی است که سال وفات او را ۶۷۲ هجری قمری در این شهر ذکر کرده است.
لزوم توجه به میراث تاریخی و تصحیح مقالات شمس
نصیری با استناد به نامهای از خوی در سال ۱۳۲۳ هجری قمری «دوران رضا شاه» به وزارت معارف، بر لزوم توجه به حفظ و مرمت آثار تاریخی تاکید کرد.
وی همچنین به موضوع تصحیح مقالات شمس تبریزی پرداخت و بیان کرد: مرحوم فروزانفر موفق به اتمام آن نشد تا اینکه احمد خوشنویس متخلص به «عماد» در سال ۱۳۴۹ شمسی آن را تصحیح و منتشر کرد.
نگرانی از ساخت و ساز در حریم آثار تاریخی
نصیری نگرانی خود را از ساختمانی که در نزدیکی منار شمس تبریزی احداث میشود ابراز داشت و گفت: متاسفانه منار پشت ساختمان مانده و ساختمان در کنار خیابان احداث میشود در حالیکه این ساخت باید طوری باشد که منار از خیابان برای علاقهمندان قابل مشاهده باشد که متاسفانه اینطور نیست.
مناره شمس تبریزی، بنایی یادبود و استوانهای شکل است که حدود ۱۴/۵ متر ارتفاع دارد و دکلی در وسط آن وجود دارد که ستون مدوری است که در مرکز مناره ساخته شده و پلکانهای مارپیچی «۴۳ پله» به دور آن پیچیده و بالا رفتهاند، پلکانهای منارهها عموماً از روی نقشه، برخلاف حرکت عقربه ساعت حول محور مرکزی یا دکل میپیچند.
در ورودی مناره شمس به صورت درگاه کوتاهی است که در پایین مناره و در قسمت شمالغربی آن تعبیه شده است، این قسمت کمی از دایره مناره بیرون آمده که از آنجا به وسیله پلهها امکان صعود بیشتر میشود، در قسمت فوقانی مناره نیز «در بالای قسمت نعلبکی شکل» نورگیری بزرگ رو به سمت جنوب تعبیه شده است، که علاوه بر نورگیری برای اذان نیز استفاده میشده است.
ساختمان مناره نیز از سه قسمت پایه، ساقه «بدنه» و کلاهک «تاج» تشکیل شده است، قسمت زیرین مناره از سنگ و قسمت بدنه و فوقانی «تاج» آن از آجر بنا شده است، دور تا دور قسمت میانی مناره با جمجمه و شاخ قوچ در ۲۸ ردیف «در هر ردیف حدود ۴۰ کله با شاخ قوچ» تزیین شده است.
نظر شما