به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از روابط عمومی خانه کتاب و ادبیات ایران، نشست نقد و بررسی کتاب «چوگان باز یهودی» از سلسله نشستهای «رواق تورق» یکشنبه (۱۶ شهریور ۱۴۰۴) با حضور احمد توانایی، نویسنده، زبانپژوه و منتقد و حسین زحمتکش زنجانی، نویسنده اثر در سرای اهل قلم خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
آژانس یهود و پیوندش با واقعه ۱۷ شهریور
در ابتدای این نشست حسین زحمتکش زنجانی با اشاره به اینکه نوشتن این اثر را پس از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ آغاز کرده است، گفت: درباره فلسطین کتابهای متفاوتی نوشته شده است و مثل اربعین در انزوا نیست. اما به این موضوع نیز همانند برخی دیگر با نگاهی غلط پرداخته میشود. مثلاً در جنگ، خونریزی و توپ و تانک وجود دارد به همین دلیل زاویه دید به سمت حماسی میرود و نگاهی از جنس عملیاتهای چریکی در آثار مرتبط با آن دیده میشود؛ عمده آثار مرتبط با فلسطین نیز از این قاعده مستثنی نیستند. به نظرم این نوع نگاه نمیتواند حق مطلب را ادا کند به همین دلیل من در «چوگان باز یهودی» سعی کردم از این فضا فاصله بگیرم و با زاویه دید متفاوت به آن بنگرم و فضا را متفکرانه کرده و به کنه مطلب بروم و به ریشهها بپردازم.
او با اشاره به اینکه در ماجرای فلسطین به آژانس یهود پرداخته نمیشود، ادامه داد: این آژانس بهویژه در سالهای منتهی به انقلاب اسلامی ایران یکی از شرکتهای تسهیلکننده سفر یهودیان به سرزمینهای اشغالی بود و همچنان نیز فعالیت میکند. داستان این کتاب در ۵۰ سال پیش روایت میشود که در بستر روایت واقعه ۱۷ شهریور به این آژانس نیز پرداختهام.
این نویسنده به اهمیت انتخاب واقعه ۱۷ شهریور برای روایت داستان خود اشاره و اضافه کرد: تبلور جنسیتی به نام یهودی اسرائیل در این تاریخ اتفاق میافتد. به این دلیل که رژیم صهیونیستی در ۱۷ شهریور بهطور آشکار وارد عرصه مبارزه با مقاومت اسلامی مردم میشود که تا پیش از آن پنهانی بود. روایتهای مستدلی از کشتار مردم توسط نظامیان اسرائیل وجود دارد و در تاریخ شفاهی ما نیز آمده است. رابطه ایران و اسرائیل پیش از انقلاب به صورت پنهانی بود، اما در واقعه مذکور آشکارا نمایان شد که رژیم صهیونیستی پا به عرصه گذاشت تا شاه را از ورطه نابودی بیرون بکشد.
وی ضمن بیان اینکه مقصودم از نگارش این کتاب ایجاد تقابل بین ملیت و مذهب نبود، مطرح کرد: اگر چنین بود شخصیت اصلی داستان یهود نبود. شخصیت این کتاب باید یهودی انتخاب میشد؛ ایران، کشوری جامعالاطراف است و مردم با ادیان و مذاهب گوناگونی کنار هم زندگی میکنند. پس ملیت ما در مقابل مذهب ما نیست. به همین دلیل هم مباحثی که در جهان درباره یهودستیزی ایران مطرح میشود از اساس باطل است.
حسین زحمتکش زنجانی در پایان سخنانش به علاقهمندی خود برای انتخاب روشها و موضوعات مغفول مانده در ادبیات اشاره کرد و گفت: در این اثر سعی کردم نمادهای مختلفی را به کار ببرم از همان اسم کتاب تا باقی موارد مانند نام شخصیت اصلی «یعقوب»؛ در طول داستان به صورت مداوم اشاره میشود که این شخصیت به سرزمین موعود بازگردد که پیامبران یهود وعده دادند در این سرزمین همه در رفاه زندگی میکنند. یعقوب در پی بهشت گمشده است و یعقوب نبی هم به دنبال فرد گمشده است. داستان سعی میکند القا کند بهشت گمشده یعقوب همان یوسف گمگشته پیامبر است.
«چوگانباز یهودی» تزلزل هویتی و بازی قدرت را روایت میکند
در ادامه نشست نقد و بررسی کتاب «چوگان باز یهودی» احمد توانایی با اشاره به اینکه شگرد نگارش سیال ذهن در مغرب زمین جا افتاده است و آثار فاخری نیز با استفاده از این شیوه در دنیا نوشته شده است، مطرح کرد: در این اثر به دلیل غرقشدن نویسنده در متن، شگرد فدای محتوا شده است یا بهتر است بگوییم بهره نویسنده از آن همین اندازه کفایت میکرد تا پیام خود را برساند. فهم من این است که «چوگان باز یهودی» یک تقابل هویت ایرانی و ایدئولوژیک صهیونیستی را به یدک میکشد ولی در بهرهمندی از این شگرد موفق نبوده است. البته به نظر من هدف نویسنده هم استفاده از آن نبوده بلکه به مثابه یک وسیله از آن بهره برده است.
او عنوان کتاب را هوشمندانه خواند و ادامه داد: از بعد نمادین استفاده از «چوگان» و «رقص» که در فرهنگ ایرانیان نماد قدرت و هویت ملی است در عنوان بیانگر شخصیت اصلی داستان است که ایرانی هم هست. این امر در کنار نمادهایی چون وطن، خود را به خوبی نشان میدهد و همپوشانی خوبی دارد. عنوان «چوگان باز» کنشگری این فرد را نشان میدهد؛ داستان یک ایرانی در این اثر روایت شده که در زمین رژیم صهیونیستی بازی میکند.
این نویسنده اضافه کرد: ما در مواجهه با تراژدی دامن داغ مردمان مظلوم فلسطین بیشتر با فضای احساسی همراه بودیم، اما این اثر و عنوان آن نوید یک تحول در این حوزه را میدهد. «چوگان باز یهودی» تزلزل هویتی و دوگانگی شخصیت اصلی داستان را نشان میدهد؛ بعد استعاری آن نیز غنای ادبی عنوان و به تبع آن محتوای اثر را تقویت میکند که بیانگر بازی قدرت و سیاست است.
وی افزود: این اثر از زاویه دید اول شخص نوشته شده است که فرصت همذاتپنداری را به مخاطب میدهد. اما جابهجایی بیتوضیح بین اول شخص و گزارشهای عینی است که انسجام زاویه دید را دچار تغیر میکند. ریتم روایت مناسب بوده و در اوجها و فرودها نویسنده موفق عمل کرده است؛ تعلیق و کشمکش روایی از ویژگیهای کتاب «چوگان باز یهودی» به شمار میرود و که نشان میدهد با اثری چند لایه روبهرو هستیم که انسجام و تداوم خوبی دارد.
این منتقد ترکیب واقعیت تاریخی با داستان را یکی از نقاط قوت این اثر دانست و مطرح کرد: پیرنگ منسجم اثر به دلیل این پیوند واقعیت و داستان است و در این صورت پیام نویسنده درباره آن واقعه به خوبی به مخاطب عصر خودش منتقل خواهد شد. همچنین میتوان به عنوان یک سند تاریخی به این اثر نگاه کرد.
احمد توانایی در پایان به نقاط ضعف کتاب «چوگان باز یهودی» اشاره کرد و گفت: غلبه شعر بر روایت در اثر دیده میشود و در مواردی ریتم ناهماهنگ در برخی از بخشها روایت پویای آن را دچار اختلال میکند. البته باید به این نکته هم اشاره کنم که حسین زحمتکش زنجانی در این اثر تازه خود پر قدرت نمادپردازی کرده است.
نظر شما