سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - محمدحسن ابوالحسنی: فضای دانشگاه امکانات متعدد و جالبی را در اختیار دانشجویان قرار میدهد. غیر از کلاسهای درسی و کتابخانهها، نشریات دانشگاهی یکی از این امکانات مهم و سرشار هستند که به دانشجویان و اساتید فرصت میدهند نظرات تخصصی خود را برای یکدیگر تشریح کنند. در این نشریات، نویسندگان میتوانند از زبانی فنی برای ارائه نظرات خویش بهره بگیرند. این نشریات همچنین فضای گفتگوی علمی را درون یک دانشکده فراهم میکنند، گفتگویی که البته در دانشگاه آغاز شده اما میتواند غیردانشگاهیان را نیز مخاطب قرار دهد. اکنون به سراغ یکی از نشریات دانشگاهی جالب توجه میرویم که به تازگی کار خود را شروع کرده است.
فصلنامه علمی-خبری مدرسۀ حقوق عمومی، به تازگی شماره اول خود را در بهار ۱۴۰۴ منتشر کرده است. صاحب امتیاز این مجله گروه حقوق عمومی و حقوق اقتصادی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی است. دکتر مهناز بیات کمیتکی، مدیر مسئول مجله و صدیقه الهیان سردبیر آن میباشند. این مجله در ۳۲ صفحه منتشر شده و به شکلی نمادین در ابتدای خود از دکتر سید محمد هاشمی یاد کرده است. در صفحات این فصلنامه به شکلی فشرده مقالات و یادداشتهایی از اساتید این رشته در گروه حقوق عمومی دانشکده حقوق شهید بهشتی را ملاحظه میکنیم. همچنین یادداشتهایی از دانشجویان تحصیلات تکمیلی و فارغالتحصیلان این رشته نیز در ادامه به چشم میخورد.
دکتر محمد جلالی به عنوان مدیر گروه حقوق عمومی و حقوق اقتصادی در یادداشت آغازین خود از اهمیت حقوق عمومی در دانشگاه شهید بهشتی و از وضعیت این رشته سخن گفته است. او بیان میکند که مسیر پرپیج و خم حقوق عمومی از ابتدای شکل گیری دولت مدرن تا کنون قابل رهگیری است، مسیری که از یک حقوق عمومی ساختارگرا به سوی حقوق عمومی آزادی محور توسعه یافته. جلالی معتقد است حقوق عمومی از ابتدای ورود حقوق مدرن به ایران در انزوای آکادمیک فرو رفت اما به تدریج مورد توجه علاقه مندان قرار گرفت. در انتهای دهه ۱۳۷۰ شمسی و در دهه ۱۳۸۰ این رشته شاهد رشد و تغییر قابل توجهی بود و مباحث سطح بالایی از سوی اساتید و دانشجویان مطرح شد. نقش گروه حقوق عمومی دانشگاه شهید بهشتی در این گسترش و افزایش سطح، غیر قابل انکار است.
دکتر محمد راسخ در یادداشتی راجع به اهمیت حقوق عمومی توضیح داده است. وی مهمترین وجه حقوق عمومی را وجه تاسیسی آن میداند؛ حقوق عمومی رشتهایست که به دنبال تاسیس نهادها، چارچوبها و احکام اصلی برای نظام حقوقی یک کشور است. حقوق عمومی از آنرو در کشور ما اهمیت دارد که کمتر از صد و بیست سال از انقلاب مشروطه میگذرد اما هنوز دعوای میان مشروطهخواهان و مشروعهخواهان جاری و حلناشده است. نظام حقوقی «عصری» در کشور ما در مرحله جنینی بوده و به همین خاطر، جنبه تاسیسی حقوق عمومی از اهمیت زیادی برخوردار است. حقوق عمومی توان آن را دارد که ارزشهای مدرن را وارد نظام حقوقی کشور کند. در این بین، جایگاه دانشکده حقوق شهید بهشتی برجسته و شایان توجه است چراکه «سنت عقل و آزادی» در آن فعال است.
دکتر محمدحسین زارعی در یک یادداشت به شکلی روشنگر درباره نقش و اهمیت حقوق عمومی سخن گفته است. او به رابطه حقوق عمومی با حاکمیت و امر سیاسی اشاره کرده میکند: حقوق عمومی، یک دانش پیشاقانونی است که نسبت قانون و اخلاق و اقتصاد را با امر سیاسی و حاکمیت روشن میسازد. حقوق عمومی، مفهوم حاکمیت را تشریح کرده و حدود آن را مشخص میکند. اما نکته اینجاست که حقوق عمومی با هرگونه نظام سیاسی سازگار نیست؛ مثلاً با دیکتاتوری و فاشیسم رابطهای ندارد چراکه در این نظامهای سیاسی با امتناع سیاست و حقوق عمومی مواجهیم. آقای زارعی همچنین چهار مشخصه اصلی حقوق عمومی در دانشگاه شهید بهشتی را برشمرده است: الف) توجه به دو سنت حقوق کامن لا و سنت حقوق فرانسوی در کنار یکدیگر، ب) غیر ایدئولوژیک بودن دانشکده، ج) تکثر و تساهل نسبت به برداشتها و تفاسیر مختلف و د) استقلال حقوقی و سیاسی از جریانات مختلف بیرون دانشگاه.
در ادامه آمار جالبی از وضعیت پذیرش دانشجویان دوره دکترا و رسالههای آنان در گروه حقوق عمومی دانشگاه شهید بهشتی ارائه شده است. دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، دوره دکترای حقوق عمومی را در سال ۱۳۸۱ و با جذب ۷ دانشجو آغاز کرد. پیش از آن کسانی که مایل به ادامه تحصیل در این رشته بودند با بورسیه یا هزینه شخصی در کشورهای خارجی اقدام به تحصیل میکردند. در سال ۱۳۸۹ اولین دانشجوی خارجی در گروه حقوق عمومی پذیرفته شد و از آن زمان تاکنون شاهد حضور دانشجویان عراقی، افغان و تاجیک در آنجا هستیم. نخستین دانشجوی پردیس از سال ۱۳۹۲ و نخستین دانشجوی نوبت دوم در سال ۱۳۹۸ پذیرفته شدند. در مجموع و تا این زمان، ۱۸۱ دانشجوی دکتری به این گروه وارد شدهاند که تعدادی از آنها ترک تحصیل کردند و تعدادی دیگر اخراج شدند. از این ۱۸۱ نفر، ۱۰۶ نفر از رساله خود دفاع نمودهاند؛ ۹ نفر در حال کار بر روی رساله خود هستند و ۱۴ نفر نیز در حال طی کردن مراحل آموزشی اولیه دکترا هستند. اگر به موضوعات رسالهها توجه کنیم، میبینیم که توجه به حقوق اساسی زیادتر بوده و حقوق کار کمترین توجه را دریافت کرده است. گروه حقوق عمومی به دنبال گشودن پژوهشهای نوین و پرهیز از موضوعات تکراری است.
یکی دیگر از مطالب جالب مجله مصاحبهای با دکتر علی مشهدی است، یکی از سه دانشجوی دکترای حقوق عمومی شهید بهشتی که موفق شدند تنها در ۷ ترم تحصیلی دکترای خود را تمام کنند.
در پایان مجله، قطعهای زیبا از امانوئل کانت نقل شده: «آزادی (استقلال از الزام توسط انتخاب دیگری)، تا آنجا که بتواند با آزادی هر شخص دیگر، مطابق با قانونی جهانشمول، همزیستی داشته باشد، یگانه حق اصلیای است که به هر انسان، به موجب انسانیتش، تعلق دارد.»
فصلنامه مدرسه حقوق عمومی، در شماره اول خود برای معرفی و مشخص ساختن جایگاه این رشته در سیاست و جامعه تلاش کرده و همچنین بر نقش گروه حقوق عمومی دانشکده حقوق شهید بهشتی تاکید نهاده است. امید است شاهد شمارههای بیشتری از این فصلنامه باشیم. به تمامی کسانی که به حقوق عمومی و دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی علاقه دارند مطالعه این فصلنامه توصیه میشود.
نظر شما