سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ ایوب آقاخانی، نمایشنامه‌نویس، کارگردان و بازیگر شناخته‌شده تئاتر، در گفت‌وگو با ایبنا، از مسئولیت‌های سنگین هنرمندان در دوره‌های بحرانی، ضرورت اتحاد ملی، حفظ تمامیت ارضی، پیامدهای جنگ اخیر و وظیفه اخلاقی و فرهنگی هنر در قبال فجایع انسانی می‌گوید. او باور دارد که حتی کوچک‌ترین کنش‌های هنرمند در چنین شرایطی، به‌شدت معنا پیدا می‌کند و نمی‌توان نسبت به آنها بی‌تفاوت بود.
هنرمند در دوران بحران، تماشاچی نیست
آقاخانی با اشاره به نقش اجتماعی هنرمندان در شرایط بحرانی گفت: هنرمندان نه‌تنها در شرایط عادی، بلکه به‌ویژه در دوره‌های خاص و بحرانی جامعه، وظیفه‌ای سنگین و نقش ویژه‌ای بر عهده دارند.
وی افزود: اینکه جایگاه و عملکرد هنرمند در چنین زمان‌هایی گاه از بسیاری از مشاغل دیگر برجسته‌تر و اثرگذارتر می‌شود، امری اجتناب‌ناپذیر است. این نقش در عین دلگرم‌کننده بودن، مسئولیت‌زا و پیچیده و برای ما همراه با نگرانی است.
آقاخانی با تأکید بر اینکه هر سخن و اقدامی از سوی هنرمند در چنین شرایطی معنایی متفاوت می‌یابد و بار فرهنگی و اجتماعی خاصی پیدا می‌کند، گفت: در این وضعیت، کنش‌های فردی هنرمند به معیاری برای سنجش اجتماعی تبدیل می‌شود. حتی ساده‌ترین رفتارها نیز ممکن است با ذره‌بین دیده شوند و مورد قضاوت قرار گیرند. بنابراین مسئولیت هنرمند در این دوران چند برابر می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: مهم‌ترین وظیفه ما در این شرایط، توجه به رفتار و گفتار، هویت اجتماعی، و نقش و اثرگذاری‌مان در جامعه است؛ چه با خلق اثر هنری، چه با حضور در فضای مجازی یا رفتارهای روزمره. ما در مرکز توجه قرار داریم و خطاهای ما بزرگ‌تر دیده می‌شود و نقد آن نیز سنگین‌تر خواهد بود. این دوران، زمان کنار گذاشتن تساهل و پرداختن به جزئیات است؛ دقتی مضاعف که در آن، حتی کوچک‌ترین اشتباه ممکن است جبران‌ناپذیر باشد.
اتحاد، ضرورتی فراتر از شرایط بحران
این بازیگر تئاتر درباره ضرورت اتحاد در موقعیت کنونی تصریح کرد: اینکه بپرسیم «الان اتحاد چه نقشی دارد؟» از اساس سوال نادرستی است. اتحاد باید همیشه و در همه حال وجود داشته باشد؛ نه اینکه فقط در شرایط بحرانی به آن فکر کنیم.
وی افزود: اتحاد یک اصل فرازمانی است؛ همان‌طور که در برابر کرونا، سیل، زلزله یا حتی تهدیدهای غیرمنتظره، نیاز به وحدت داریم، امروز نیز باید اختلافات را کنار بگذاریم و یک‌دل باشیم. امروز، در این وضعیت پیچیده، که دشمنان بی‌رحم، بی‌منطق و زورگو، درباره مسائل داخلی ما زبان می‌گشایند، دیگر هیچ توجیهی برای نداشتن اتحاد باقی نمی‌ماند. این اتحاد، جلوی طمع دشمنان را خواهد گرفت.
آقاخانی با بیان اینکه اتحاد برای دیروز، امروز و فردا ضرورتی انکارناپذیر است، تأکید کرد: امروز بیش از هر زمان دیگری نیاز داریم که از اصطکاک‌ها عبور کنیم و با هم‌صدایی ملی، از تمامیت ارضی و وحدت کشور دفاع کنیم.
مردم هنوز با مفاهیم ملی پیوند دارند
آقاخانی در ادامه با اشاره به اجرای نمایش «رگ» که سال ۱۳۹۸ به روی صحنه رفت، گفت: این نمایش درباره سه مرزبان ایرانی در شهریور ۱۳۲۰ است که با چند قبضه تفنگ برنو، در برابر لشکر تا دندان مسلح شوروی ایستادگی می‌کنند و مانع ورود دشمن به خاک ایران می‌شوند. سه مرزبان ایرانی شهید می‌شوند، اما وظیفه خود را فدا کردن جانشان برای وطن می‌دانند؛ وطنی که همه هویتشان از آن شکل گرفته بود. جالب است که این سه نفر، افراد کم‌سواد و نسبتاً عامی بودند، اما در بزنگاه تاریخ، به اساطیر معاصر ما بدل شدند.
وی افزود: نمایش «رگ» در تئاتر شهر با استقبال گسترده‌ای مواجه شد و بعدها نیز در قالب تله‌تئاتر پخش شد. این اثر در جشنواره فجر، هفت جایزه از ۹ جایزه بخش تلویزیونی را دریافت کرد، اما برای من، مهم‌تر از جوایز، بازخورد مخاطبان بود.
این نمایشنامه‌نویس با بیان خاطره‌ای از اجرای نمایش گفت: همیشه بازخورد مخاطبان من، فارغ از تحلیل‌های حرفه‌ای در زمینه متن و کارگردانی، جمله‌ای بود که بارها شنیدم: «آقا، لذت بردیم؛ درود بر شرفت!» این جمله برای من یک نشانه کلیدی است. مخاطب ما هنوز وقتی با یک محتوای باکیفیت درباره وطن، ریشه، تمامیت ارضی و وطن‌دوستی مواجه می‌شود، از عمق جان واکنش نشان می‌دهد.این یعنی در مخاطب ما، در مردم ما، یک توان بالقوه برای فداکاری در راه وطن وجود دارد. این را در جنگ ۱۲ روزه اخیر هم دیدیم.
زمانی برای اتحاد
وی ادامه داد: خیلی‌ها که تصور نمی‌کردیم چنین موضعی بگیرند، ناگهان آمدند و گفتند: فعلاً همه چیز را کنار می‌گذاریم. غلط کرده هر کسی که فکر کند می‌تواند به کشور ما، به سرزمین ما، به مرزهای ما تعرض کند. این برای من، به‌عنوان یک تولیدکننده فرهنگی چه در قالب تئاتر و چه در قالب کتاب یک اتفاق بسیار مهم بود. همان چیزی را که در زمان تولید رگ دیده بودم، اکنون نیز در این شرایط جنگی می‌بینم. مردم ما بر این باورند که کشور ما مال ماست، تعرض به آن باید پاسخ داده شود و هیچ‌کس حق ندارد در مسائل داخلی ما دخالت کند. این جمله ساده که «کشور ما مال ماست» آن‌قدر خوشایند و قدرتمند است که فکر می‌کنم تا ابد می‌توانم قدردان مردمی باشم که افتخار دارم با آنها هم‌وطنم.
تهاجم دشمن، اشتباهی استراتژیک و ویرانگر بود
آقاخانی با اشاره به تهاجم اخیر رژیم صهیونیستی گفت: این اتفاق، بدترین و بی‌موقع‌ترین حادثه‌ای بود که می‌توانست برای منطقه و ایران رخ دهد. بدترین و بی‌موقع‌ترین اقدام ممکن بود. ما آغازگر جنگ نبودیم ولی باید با دقت و هوشمندی با شرایط روبه‌رو شویم.
وی افزود: در نمایشنامه کابوس شب نیمه آذر که در سال ۱۳۹۳ نوشتم، جمله‌ای بود که شخصیت محمد می‌گفت: «جنگ، هر طور که باشد، جنگ است و بد است. جنگ خوب که نداریم؛ همان‌طور که صلح بد نداریم.» هیچ اتفاق خوبی در این جنگ نبود جز یک نکته کوچک اما مهم که باعث شد ما یک بار دیگر متحد شویم؛ یک بار دیگر با خودمان روبه‌رو شدیم و فهمیدیم که چقدر مردم شریفی هستیم. چقدر وقت‌شناس و تشخیص‌دهنده خوب از بد هستیم.
سکوت در برابر کشتار غیرنظامیان خیانت است
این کارگردان تئاتر با محکوم کردن کشتار غیرنظامیان در جنگ اخیر اظهار داشت: کشتار غیرنظامیان، ناپذیرفتنی‌ترین بخش هر جنگی است. هیچ عقل سلیم یا نظام اخلاقی نمی‌تواند آن را توجیه کند.
وی تأکید کرد: در چنین شرایطی، مسئولیت فرهنگی ما بیشتر از گذشته است. ما باید صدای بی‌صدایان باشیم و با ابزار هنر، از جان انسان‌ها دفاع کنیم. در چنین موقعیتی، سکوت کردن خودش نوعی خیانت است. کشتار غیرنظامیان، مرز میان جنگ مشروع و جنایت را مشخص می‌کند. در این مرز، سکوت، خودش خیانت است.
روحیه مردم با صداقت حفظ می‌شود
آقاخانی درباره راه‌های حفظ روحیه ملی گفت: تجربه من در اجرای نمایش‌هایی با مضمون ملی و میهنی نشان داده که مردم هنوز به مفاهیمی چون وطن، ایستادگی، ریشه و همدلی حساس‌اند. آنها اگر با یک محتوای فرهنگی درست، عمیق و با کیفیت روبه‌رو شوند، از ته دل به آن واکنش مثبت نشان می‌دهند.
ویوی در پایان بیان کرد: برای حفظ روحیه مردم، باید این امید و همدلی را تقویت کرد. با اثر هنری، با حرف درست، با موضع دقیق. باید وطن را نه در شعار، بلکه در اجرا نشان داد؛ در منش، در زندگی، در نمایش، در نوشته، در صدا و در رفتار. روحیه مردم، نه با وعده، بلکه با صداقت، عمل و حضور حفظ می‌شود.
نظر شما