به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) فاطمه میرزاجعفری: تاریخچه نشر الکترونیک (Electronic Publishing) با گسترش فناوری اطلاعات و پیشرفت ابزارهای دیجیتال پیوند خورده و مسیر تحول چشم‌گیری از دهه‌های پایانی قرن بیستم تا امروز را طی کرده است.
تقریباً از دهه ۱۹۶۰ تا ۱۹۸۰ نشر الکترونیک، بیشتر به معنی آرشیو کردن دیجیتالی اطلاعات بود. در این زمان دانشگاه‌ها، کتابخانه‌ها و مراکز تحقیقاتی، شروع به ذخیره‌سازی اطلاعات در حافظه رایانه‌ها کردند.
نخستین نشانه‌های نشر دیجیتال را می‌توان در پروژه‌هایی مانند پروژه گوتنبرگ دید که سال ۱۹۷۱ با هدف دیجیتالی‌سازی کتاب‌های عمومی آغاز شد.
اما با ظهور رایانه‌های شخصی، تولید و مطالعه متون دیجیتال ساده‌تر شد. نرم‌افزارهای واژه‌پرداز مانند WordPerfect و بعداً Microsoft Word، به کاربران این امکان را دادند تا متون خود را به صورت دیجیتال تایپ، ویرایش و ذخیره کنند.
در این دوره، هنوز مفهوم نشر الکترونیکی به معنای امروزی رواج نیافته بود، اما زیرساخت‌ها در حال شکل‌گیری بودند.
با گسترش اینترنت، مفاهیم جدیدی مثل کتاب الکترونیکی (eBook)، مجله دیجیتال و نشر تحت وب شکل گرفتند. ناشران سنتی و دانشگاه‌ها شروع به انتشار مقالات، گزارش‌ها و کتاب‌ها در وب‌سایت‌ها کردند.
امروزه نیز نشر الکترونیک از حالت صرفاً متنی فراتر رفته و به محتوای چندرسانه‌ای، تعاملی و هوشمند تبدیل شده است. کتاب‌های تعاملی برای کودکان، مجله‌های دیجیتال با ویدیو و صدا، و حتی محتوای یادگیری با هوش مصنوعی از جمله نوآوری‌های این دوران هستند.
بسیاری از کارشناسان معتقدند نشر الکترونیک امروزه نه‌تنها یک ابزار، بلکه یک انقلاب در دسترسی، تولید و توزیع دانش و محتواست. با گسترش هوش مصنوعی، انتظار می‌رود آینده نشر دیجیتال حتی تعاملی‌تر، شخصی‌سازی‌شده‌تر و در دسترس‌تر از قبل باشد. بنابراین از قدرت نشر الکترونیک نمی‌توان غافل بود چراکه امروزه بسیاری از علاقه‌مندان به کتاب و کتابخوانی از زمان خود استفاده می‌کنند و به کتاب‌های صوتی گوش می‌دهند، حتی بسیاری از بانوان خانه‌دار به هنگام فعالیت روزمره از این فرایند بهره می‌برند.
جرقه حضور ناشران دیجیتال در نمایشگاه کتاب
متولیان برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران سال‌هاست که سعی دارند نیاز همه مخاطبان و علاقه‌مندان به کتاب و کتابخوانی را پاسخ دهند،؛ بنابراین بدیهی است که ناشران الکترونیکی نیز در بهار کتاب ایران حضور داشته باشند. در طی این سال‌ها هرساله ناشران دیجیتال در بخش مجزایی از سایر ناشران در نمایشگاه کتاب حضور داشته و به ایده‌های خود به علاقه‌مندان را ارائه می‌کردند اما امسال؛ سی‌وششمین دوره از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران ناشران دیجیتال، نخستین‌بار در همسایگی با ناشران عمومی همان ناشران کتاب کاغذی، حضور داشتند؛ اتفاقی که به نظر بسیاری از ناشران حاضر در این دوره از نمایشگاه کتاب تهران اتفاقی مثبت بود.
نشر الکترونیکی، توان نشر کتاب را مضاعف می‌کند
علی محمدپور، دبیر انجمن ناشران کتاب الکترونیک درباره همجواری ناشران الکترونیک با ناشران عمومی یا ناشران کتاب چاپی در نمایشگاه کتاب به خبرنگار ایبنا گفت: ناشران کتاب الکترونیکی به نوعی ناشران طبعی هستند؛ یعنی حق انتشار الکترونیکی کتاب را از ناشر چاپی دریافت می‌کنند و آن را در بسترهای دیجیتالی با ویژگی‌های خاصی که خودشان ساختند منتشر می‌کنند و یا ناشر صوتی. ناشر طبعی در واقع یک ناشر چاپی است که اجازه تولید و انتشار کتاب، به صورت صوتی با ویژگی‌ها، امکانات، ابزار و روش‌هایی که خودش در اختیار دارد را در اختیار می‌گیرد و آن را انجام می‌دهد. پس نزدیک بودن اینها به بزرگ شدن بازار نشر کمک می‌کند. یعنی در واقع توان نشر کتاب را مضاعف می‌کند و خود این موجب می‌شود، اقتصاد نشر بزرگتر شود و تعداد بازیگران افزایش پیدا کند.
وی افزود: به این ترتیب، مخاطب می‌تواند حق انتخاب بیشتری داشته باشد و کتاب را الکترونیکی و چاپی یا صوتی تهیه کند. پیش از این مردم عادت به مصرف کتاب الکترونیکی داشتند اما عمدتاً به صورت غیرقانونی مصرف می‌کردند و طبیعتاً پلتفرم‌های رسمی و ناشران رسمی اگر قوت و قدرت بگیرند، بازار غیرقانونی کوچک می‌شود و این هم باز به اقتصاد نشر کمک می‌کند. یعنی هرچه بازار قانونی کتاب بزرگتر و گسترده‌تر شود، طبیعتاً بازار غیرقانونی کوچک می‌شود و منفعت این فضای قانونی به جیب ناشرها و نویسنده‌ها می‌رود.
توسعه نمایشگاه کتاب با حضور ناشران الکترونیک
محمدپور بیان کرد: پیش از این ناشران زیادی شاید بیش از هزار ناشر با پلتفرم‌ها قرارداد بستند و در واقع همکاری می‌کردند و کتاب‌های‌شان را در این پلتفرم‌ها منتشر می‌کردند اما نمایشگاه امسال فضای مناسبی بود که بقیه ناشرها با این پلتفرم‌ها ارتباط بگیرند و قرارداد ببندند تا آثارشان را برای تبدیل به آثار الکترونیکی یا صوتی تبادل کنند. این فضای باز به توسعه بازار نشر منجر می‌شود.
دبیر انجمن ناشران کتاب الکترونیک بیان کرد: کار اصلی نمایشگاه در واقع نشان دادن دستاوردهاست و امکان ایجاد فضای ارتباط B۲B یا بیزینسی بین بازیگران یک حوزه است، پس طبیعتاً ناشرها اگر در نمایشگاه هستند و بقیه زنجیره مثل ناشران الکترونیکی هم حضور دارند فرصت آشنایی، ارتباط و همکاری فراهم می‌شود. پس حضور این پلتفرم‌ها و ناشران صوتی، جنبه نمایشگاهی، نمایشگاه را توسعه می‌دهد.
وی بیان کرد: پیش از این ذهنیتی مبنی بر اینکه «نمایشگاه کتاب، نمایشگاه نیست؛ بلکه فروشگاه است» وجود داشت اما پلتفرم‌ها در واقع سرویس‌های خود در نمایشگاه کتاب را معرفی می‌کنند؛ همچنین دستاوردها، ایده‌ها، فرصت‌هایی که می‌توانند برای همکاری با ناشران و نویسندگان ایجاد کنند را معرفی می‌کنند و جنبه نمایشگاهی نمایشگاه کتاب را توسعه می‌دهند.
نظر شما