سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - محسن آزموده: امروز سالروز تولد ماکس وبر (۱۸۶۴-۱۹۲۰)، متفکر بزرگ آلمانی است. علاقه‌مندان به جامعه‌شناسی به خوبی او را می‌شناسند. جای بسی خوشوقتی است که شماری از مهم‌ترین کتاب‌های او به فارسی ترجمه شده و در اینترنت و کتاب‌فروشی‌ها نوشته‌های تالیفی و ترجمه‌شده فراوانی راجع به اندیشه‌های او موجود است.
ماکس وبر را یکی از پایه‌گذاران جامعه‌شناسی می‌خوانند، در کنار هم‌وطنانش کارل مارکس و گئورگ زیمل و دو متفکر بزرگ فرانسوی، آگوست کنت و امیل دورکیم فرانسوی. او در نیمه دوم قرن نوزدهم راهی متفاوت از مارکس پیمود و کوشید فراتر از تحلیل طبقاتی مبتنی بر اقتصاد، با بازگشت به روشی که کانت و پیروانش یعنی نوکانتی‌ها بنا نهاده بودند، جامعه‌شناسی تفهمی و تاریخی را پایه‌گذاری کند. این مختصر جای پرداختن به همه ابعاد اندیشه‌های این متفکر دانشور و بسیار فرهیخته و پرتلاش نیست و تنها می‌کوشم به اختصار و با استفاده از نوشته‌های خود وبر به یک نکته مهم از او اشاره کنم که فکر می‌کنم یادآوری آنها مفید است.
وبر در کتاب مشهور و خواندنی «دانشمند و سیاستمدار» که مجموعه‌ای از سخنرانی‌های او در سال ۱۹۱۹ یعنی یکسال بعد از پایان جنگ جهانی اول است، با تمایز گذاشتن میان دانشمند و سیاستمدار، به تفاوت کار و کردار آنها اشاره می‌کند و میان موضوع و هدف کار دانشورانه و کار سیاسی تمایز می‌گذارد. خوشبختانه این سخنرانی‌ها سال پیش توسط احمد نقیب‌زاده، استاد پیشین جامعه‌شناسی سیاسی دانشگاه تهران در کتابی با نام «دانشمند و سیاستمدار» به فارسی ترجمه شده است.
ماکس وبر در این کتاب به نوشته ریمون آرون جامعه‌شناس فرانسوی، نشان می‌دهد که «فضائل سیاستمدار با فضائل دانشمند سر سازگاری ندارد».او از مغایرت علم با داوریهای ارزشی سخن می‌گوید و معتقد است که «کلاس درس جای موضع‌گیری‌های سیاسی نیست. وظیفه علم روشن‌گری است. علم حرفه‌ای است که بر اساس تخصص و در خدمت آگاهی یافتن از خویش و شناخت روابط عینی».
در مقابل «کار سیاسی موجد احساس توانمندی و قدرت است».از دید وبر سه خصوصیت تعیین‌کننده‌ای که انسان را سیاستمدار می‌سازد عبارتند از شوق، احساس مسئولیت و نگاه سریع (بی‌تفاوتی و عدم چسبندگی). به نظر او «کسی که قصد دارد به کار سیاست بپردازد و خصوصاً سیاست را پیشه یا حرفه خود سازد باید به تضادهای اخلاقی و به مسئولیتی که در پیش دارد واقف باشد».
خلاصه آن که-چنان که ریمون آرون نوشته- وبر در این سخنرانی‌ها می‌کوشد «در دو جبهه مبارزه کند، یکی بر علیه کسانی که با اتخاذ موضع سیاسی یا به جهت مداخله احساسات، خلوص تفکر عقلایی را مخدوس می‌سازند ودیگر بر علیه کسانی که معنی و مفهوم علم را با انتساب این کارآیی که قادر است به اسرار طبیعت و انسان دست یابد به خطا می‌کشانند». وبر کوشید با تمایز گذاشتن میان علوم اجتماعی و سیاست خطر مداخله این دو را نشان دهد و ضمن برشمردن ویژگی‌های این دو از جامعه‌شناسی به مثابه دانش اعاده حیثیت کند.
نظر شما