به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب «کربلا و هویت: ملت، اسلام و ادبیات مسلمانان بنگالی» تألیف اپسیتا هالدر از هند، چاپ انتشارات راتلج، برگزیده سی‌ودومین دوره جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد. این کتاب، یکی از آثار پیشگام در حوزه مطالعات اسلامی، ادبیات تطبیقی و پسااستعماری تاریخ فرهنگی و تاریخ جنوب آسیا و دین پژوهی بین فرهنگی است که با تمرکز بر نقش حادثه کربلا در شکل‌گیری هویت دینی و اجتماعی مسلمانان بنگال نوشته شده است. موضوع اثر، تجربه‌نگاری فهم کربلا و واقعه عاشورا در میان بنگالهاست و درک دقیقی از چگونگی تلاقی ایمان و فرهنگ در دوران استعمار بنگال ارائه می‌دهد. با نویسنده کتاب «کربلا و هویت» به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:
تجربه تحقیقاتی و مطالعاتی شما در مورد حضور ایده‌ها، مفاهیم و نشانه های دینی در دوره جدید در جهان چگونه است؟
امروزه، جوامع را به دو بخش تقسیم کرده‌اند که این جوامع یا سکولار هستند یا مذهبی. ولی به باور من، اصلاً این دو را نمی شود از هم تفکیک کرد. دین و جامعه جداناپذیرند. این مساله، به خصوص در هنگام مطالعه کشورهای آسیایی، بیشتر خود را نشان می دهد. اگر بخواهیم کشورهای آسیا را مطالعه کنیم این امر کاملاً درآنها مشهود است که نمی توانیم دین را از جامعه جدا کنیم.
آیا همچنان مفاهیم دینی در جوامع تاثیرگذار هستند؟
در یک پاسخ کلی به این سئوال باید بگویم که بله، مفاهیم دینی در جامعه اثرگذار است و این تاثیر در اشکال و سطوح متفاوتی خود را نشان می دهد. با همه تلاش‌های مدرنیته برای این تفکیک، هرگز نمی‌توان مذهب و عقلانیت را از هم جدا کرد. من به دنبال ساخت مفهوم جدیدی از این دو بودم که نام آن را عقلانیت مذهبی می‌گذارم. ما می‌توانیم این عقلانیت مذهبی را نهادینه کنیم و به یک حس درونی و شخصی تبدیل کنیم. برای من همین عقلانیت مذهبی، نقطه شروع بررسی و تحقیق در مورد مدرنیته، ادبیات مدرن و جامعه مدرن است. در واقع عقلانیت مذهبی این لنز را در اختیار من قرار می‌دهد.
برخورد و مواجه نخبگان سیاسی و روشنفکرانتان با ارزش های جهان شمول غربی چگونه است؟
تنوع افکار و نگرش ها در این زمینه آن قدر زیاد است که نمی‌شود آن را در چند جمله خلاصه کرد. بسته یه اینکه تحت تاثیر چه مکتب فکری ای باشند، این برخورد و مواجهه متفاوت است. اما در کنار این سه کتب مهم، می توان یک مکتب و نگاه جدید ساخت.
آیا روشنفکران جامعه شما تلاشی برای ایجاد سنتز در بین ارزش‌های مدرن غربی و بومی خودشان انجام داده‌اند؟
ناسیونالیست‌ها نمی‌خواهند در سنت و مفاهیم قدیمی تغییری صورت گیرد. آنها سعی می کنند که مفاهیم قدیمی را در لباس جدید دوباره نشان بدهند تا آن مفاهیم باقی بمانند. از سوی دیگر عده ای سعی دارند، تعریف جدیدی ازسنت ارائه بدهند و سنت و مدرنیته را تلفیق کنند. این گروه درصدد به حداقل رساندن شکاف بین سنت و مدرنیته هستند.
ادبیات ملی در هر جامعه، منابعی دارد، در کشور شما ادبیات ملی از چه منبعی الهام گرفته و برساخته شده است؟
منبع اصلی ادبیات ملی ما از جامعه هندو می‌آید. این منبع، در دوره استعمار از جامعه هندو آمده است و به همین دلیل ملی گرایی به عنوان ایدئولوژی اصلی آن زمان بوده است، تاتصویر کلی هند را بازسازی کند. ما روشنفکران هندویی داریم که ملی گرایی هندویی را ترویج می‌دهند، اما برای فهمیدن تاریخ هندوستان از تفکیک زمان به سبک اروپایی استفاده کرده‌اند. باید بدانیم که تاریخ هند و اروپا هیج شباهتی به هم ندارند و این کار اشتباه است. شرق شناسی فهمیدن شرق است.جهان بینی غربی تاریخ و سنت را در شرق نادیده می گیرد و فقط مفاهیم خودش را تحمیل می‌کند.
در قسمتی از کتاب شما عنوان شده است که «کربلا را از آن خود کردند» این عبارت به چه معناست؟
تاریخچه روایت های کربلا در متون بنگالی، مربوط به قرن ها پیش است. من در کتابم به این تاریخچه قدیمی پرداخته‌ام و آن را احیاکرده‌ام. توجه مسلمانان به واقعه کربلا چیز جدیدی نیست. در واقع در عصر میانه، چیزی به اسم شیعه و سنی وجود نداشت و کلیت مسلمانی مهم بود. مردم بنگال و مسلمانان سعی دارند هویت خود که توجه به کربلا و روایت های آن نیز جزئی از این هویت است را احیا کنند.
نگاهی به کتاب «کربلا و هویت: ملت، اسلام و ادبیات مسلمانان بنگالی»
کتاب «کربلا و هویت: ملت، اسلام و ادبیات مسلمانان بنگالی» یکی از آثار پیشگام در حوزه مطالعات اسلامی، ادبیات تطبیقی و پسااستعماری تاریخ فرهنگی و تاریخ جنوب آسیا و دین پژوهی بین فرهنگی است که با تمرکز بر نقش حادثه کربلا در شکل‌گیری هویت دینی و اجتماعی مسلمانان بنگال نوشته شده است. موضوع اثر، تجربه‌نگاری فهم کربلا و واقعه عاشورا در میان بنگالهاست و درک دقیقی از چگونگی تلاقی ایمان و فرهنگ در دوران استعمار بنگال ارائه می‌دهد. نویسنده با تحلیل گسترده‌ای از متون و نشریات در انواع و قالب‌های ادبی متعدد، به بررسی ظهور و شکل‌گیری یک هویت مسلمان جاودان در بنگال در اواخر قرن نوزدهم تا دهه ۱۹۴۰ م می‌پردازد. همچنین تحلیل دقیقی از چگونگی تفسیر مجدد واقعه تاریخی کربلا و روایت‌های مرتبط با آن توسط دانشمندان مسلمان و ادیبان بنگالی ارائه می‌دهد تا تعریف کند که مسلمانی در بنگال چه معنایی دارد. این اثر با توضیح اصول نبرد کربلا آغاز می‌شود و به بررسی معنای مسلمانی در بنگال و نیز رابطه ظریف دین و هویت زبانی و مدرنیته ادبی می‌پردازد.
این اثر نشان می‌دهد که چگونه یک امر قدسی از این قابلیت برخوردار است که در مناطق مختلف از آن خود شود؛ چگونه شهادت امام حسین (ع) در کربلا به یک درون‌مایه مرکزی در ادبیات مسلمانان بنگالی تبدیل شد؛ چگونه مسلمانان بنگالی در میان سلطه استعماری جنبش‌های ملی گرای هندو و مبارزات اصلاح‌طلبانه درون اسلامی به احیای هویت خود پرداختند. ادبیات ملی را توسعه دادند و با سنت‌های ادبی، عربی، فارسی، اردو بنگالی و انگلیسی دچار چالش شدند تا یک هویت فرهنگی و دینی منحصر به فرد ایجاد کنند و سرانجام چگونه روایت‌های متمرکز بر کربلا به عنوان ابزارهای آموزشی برای نهادینه کردن ارزش‌های اخلاقی و همبستگی اجتماعی استفاده شد.
نگاهی به فعالیت‌های پژوهشی اپسیتا هالدر
اپسیتا هالدر دانشیار گروه ادبیات تطبیقی در مرکز مطالعات آسیای اسلامی دانشگاه جادو پور کلکته است. او درباره تقوای صوتی بصری مسلمانان و رسانه‌سازی و شبکه‌های فراسرزمینی شیعیان تحقیق می‌کند و مطالعات او بر تحلیل تقاطع‌های فرهنگی دینی و ادبی در جوامع آسیا، هویت اسلامی، ادبیات استعماری و پسااستعماری و تعاملات میان دین و هنر متمرکز است. عضویت در مدرسه مطالعات شرقی و آفریقایی لندن، ویرایش کتاب‌هایی مانند «مجموعه ادبیات و هنرهای دیگر»، «عقرب بال باز و داستان‌های دیگر»، «داستان‌های کوتاه نویسنده مسلمان»، سخنرانی در مراکز بین‌المللی از جمله دانشگاه‌های گوتینگن، هایدلبرگ ورشو، پراگ، کتابخانه بریتانیا و ارائه مقاله و شرکت در کارگاه‌ها، سمینارها و کنفرانس‌های مختلف با موضوعات اسلام در بنگال، تصوف، بناهای تاریخی شیعه، محرم، هویت و تقوای مردمی مسلمان از جمله فعالیت‌های علمی اوست. برخی از مقالات وی عبارتند از: «دردصدا: جنبه‌های عمومی -خصوصی»، «تمرین‌های صوتی زنان شیعه در محرم»، «باغ و آتش: آخرت در تخیل ادبی مسلمانان بنگالی، عزاداری بر کربلا: بازاندیشی در اعمال آیینی زنان شیعه در کلکته»، «زنان شیعه و مکان‌سازی آنها: عاملیت جنسیتی در اجتماعات محرم در کلکته»، «صدای قلب: بحثی درباره تصوف در عصر اصلاحات اسلامی در بنگال (۱۸۸۰-۱۹۲۰)»، «بازیابی امر مقدس: جستجوی جامعه مسلمانان بنگال برای هویت جاتیا دهه ۱۸۸۰ تا ۱۹۴۰» و «از عزاداری تا شهادت روایت‌های کربلا در اواخر قرن نوزدهم - اوایل قرن بیستم بنگال».
نظر شما