سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - گلعلی بابایی، نویسنده، پژوهشگر و دبیر علمی شانزدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل احمد: یکی از نکاتِ بسیار شگفت مربوط به کارنامه قلمی جلال آل احمد، «توطئه سکوتِ» عجیبی است که در گذر چهل و پنج سال پس از انقلاب، نسبت به بازتاب دادن واکنش رژیم فرهنگ‌کش و سرکوبگر پهلوی در قبال آثار آل احمد از سوی رسانه‌های کشور اعمال شده است.
در تشکیلات جهنمی ساواک، ذیلِ ساختار اداره کل سوّم آن، موسوم به «امنیت داخلی»، بخش ویژه‌ای متشکل از کارشناسان فرهنگی- هنری فعال بود که از آن با عنوان «بخش ۴۳۷» یاد می‌شد. وظیفه اصلی این تشکیلات، بازخوانی و خلاصه‌نویسی از سطر به سطر کلیه کتاب‌های داستانی، مجموعه مقالات ادبی و حتی دفترهای شعری، جهت یافتن کوچک‌ترین رگه‌های مخالفت با جوّ خفقان آلود حاکمیت بیگانه‌پرست پهلوی بود. بخش ۴۳۷ مستقیماً زیر نظر مدیر کل امنیت داخلی- یا همان اداره سوم ساواک- سرهنگ بهایی پرویز ثابتی؛ معروف به «مقام امنیتی» فعالیت می‌کرد و فقط به او پاسخگو بود. طُرفه اینکه در همان زمان، دستگاه رسمی متصدیِ امر سانسور آثار ادبی کشور، با نام «اداره کل نگارش» در وزارت فرهنگ و هنرِ تحت امر غلاحسین مین باشیان معروف به مهرداد پَهلبُد – شوهر فاطمه پهلوی خواهر شاه- وظیفه مطالعه، بررسی و سانسور کلیه کتاب‌های در دست انتشار را به عهده داشت.
پس از درگذشت جلال آل احمد در شهریور ۱۳۴۸ و خاکسپاری جسم بی‌جان مردی که به تعبیر رسای رهبر فرزانه انقلاب «در اوج قلّه ادبیات مقاومت زمانه‌اش قرار داشت»، به دستور پرویز ثابتی، بخش ۴۳۷ اداره کل سوّم مأمور شد تا ضمن بازخوانی و خلاصه‌نویسی تحلیلی یکایک کتاب‌های منتشر شده جلال تا زمان مرگ وی، مقدّمات ممنوعیتِ انتشار مجدد و مجرمانه بودن خرید و فروش و نگهداری آنها را فراهم نماید.
بر اساس بخش‌هایی از اسناد منتشر شده پرونده قطور جلال آل احمد در بایگانی اداره کل سوّم ساواک، طی بازه زمانی چهار سال- از ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۴- گذار پوستِ ۱۰ عنوان از کتاب‌های آل احمد به دبّاغ خانه بخش ۴۳۷ افتاد و پس از تنظیم گردش‌کار مفصّل برای هر یک از آن آثار، حسب دستور کتبی سرهنگ ثابتی بهایی که این روزها در رسانه‌های فارسی زبان آن سوی آب‌ها، مدام سنگِ آزادی ایران و حق آزادی بیان ایرانیان را به سینه می‌زند، فرمانِ «مضرّه اعلام شدن» و در نتیجه، چاق کردن چپق هر مرد و زن کتاب‌خوانِ ایرانی که مرتکب جرم نگهداری و خواندن آنها می‌شد، به کلیه مراکز ساواک در کشور ابلاغ گردید.
نکته جالب‌تر آنکه در فهرست اسامی کتاب‌های ده‌گانه و مُضرّه اعلام شده آل احمد توسط مقام امنیتی ساواک، علاوه بر آثار سیاسی و اجتماعی، حتّی به داستان‌های کوتاه و بلند نویسنده نیز رحم نکرده و همگی را به امر آن بدنام‌ترین میرغضبِ رژیم پهلوی، مضرّه اعلام فرموده بودند.
حال نگاهی بیندازیم به سیاهه‌ی آثار بررسی و مضرّه اعلام شده‌ی جلال آل احمد:
۱- هفت مقاله از ادبیات معاصر. فرمان مکتوب صادره از مقام امنیتی رژیم پهلوی: «مضرّه اعلام شود- ثابتی. به تاریخ ۱۸ آبان ۱۳۵۴».
۲- سه مقاله دیگر، فرمان مکتوب صادره از مقام امنیتی رژیم پهلوی:
«مضرّه اعلام شود- ثابتی. به تاریخ ۱۰ اردیبهشت ۱۳۵۴».
۳- پنج داستان. فرمان مکتوب صادره از مَقام امنیتی رژیم پهلوی:
«مضرّه اعلام شود- ثابتی. به تاریخ ۳ فروردین ۱۳۵۴».
۴- سه‌تار؛ مجموعه ۱۳ داستان کوتاه. فرمان مکتوب صادره از مَقام امنیتی رژیم پهلوی:
«مضرّه اعلام شود- ثابتی. به تاریخ ۱۸ آبان ۱۳۵۴».
۵- زن زیادی. فرمان مکتوب صادره از مَقام امنیتی رژیم پهلوی:
«مضرّه اعلام شود- ثابتی. به تاریخ ۸ اردیبهشت ۱۳۵۴».
- تبصره بخش ۴۳۷: «این کتاب دو سال بعد از مرگ نویسنده توسط انتشارات توس منتشر شد. مُضرّه بودن آن در مهرماه ۱۳۵۰ به کلیه ساواک‌های کشور اعلام گردید.»
۶- نفرین زمین. فرمان مکتوب صادره از مقام امنیتی رژیم پهلوی:
«مضرّه اعلام شود- ثابتی. به تاریخ ۱۱ خرداد ۱۳۵۴».
- تبصره بخش ۳۴۷: «مُضرّه بودن کتاب در ۲۹ فروردین ۱۳۴۷ و مهر ۱۳۵۰ به کلیه ساواک‌های کشور اعلام گردید. شهربانی کل کشور در ۲۲ اردیبهشت ۱۳۴۸ در جریان بازرسی مأمورین از انبارهای کتاب ناشر- کتاب فروشی نیل- ۵۰۰ نسخه از کتاب مزبور را جمع‌آوری کرده است.»
۷- در خدمت و خیانت روشنفکران. فرمان مکتوب صادره از مقام امنیتی رژیم پهلوی:
«مضرّه اعلام شود- ثابتی. ۸ اردیبهشت ۱۳۵۴».
۸- دید و بازدید؛ مجموعه ۱۲ داستان کوتاه. فرمان مکتوب صادره از مقام امنیتی رژیم پهلوی:
«مضرّه اعلام شود- ثابتی. ۸ اردیبهشت ۱۳۵۴».
۹- غرب زدگی. فرمان مکتوب صادره از مقام امنیتی رژیم پهلوی:
«مضرّه اعلام شود- ثابتی. ۱۰ اردیبهشت ۱۳۵۴».
- تبصره بخش ۴۳۷: در فهرست کتاب‌های مُضرّه ارسالی به ساواک‌های کشور به تاریخ مهرماه ۱۳۵۰، نام کتاب مذکور ذکر شده است.
۱۰- ارزیابی شتابزده؛ مجموعه ۱۸ مقاله. فرمان مکتوب صادره از مقام امنیتی رژیم پهلوی:
«مضرّه اعلام شود- ثابتی. ۲۵ آذر ۱۳۵۴».
چه به جا گفته‌اند؛ «مردمانی که تاریخ پیشینیان خود را ندانند؛ محکوم به تکرار خطاهای آنان‌اند.» [۱]
[۱] - جهت مطالعه اصلِ اسناد مورد اشاره در این پژوهش مختصر، رجوع کنید به کتاب: جلال آل احمد به روایت اسناد ساواک، گردآورنده و ناشر: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ یکم، تهران، زمستان ۱۳۷۹، صص ۲۷۱ تا ۲۹۸.
نظرات