سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) - مریم محمدی: محمدباقر مفیدی‌کیا مدرک کارشناسی کارگردانی سینما دارد و  از جمله آثار وی می‌توان به کارگردانی نماهنگ‌ها و فیلم‌های داستانی «ایستاده‌ایم»، «خانه پدری»، «... ودیگر هیچ نبود» و «لکه» اشاره کرد. مفیدی‌کیا طراح و آغازگر فرم نمایشی کوتاه «خرده روایت‌ها» است. در شماره اول این‌گفت‌وگو، مفیدی‌کیا به بحث درباره اقتباس و نگارش فیلمنامه «سرباز کوچم امام»پرداخت. در قسمت دوم این گفت‌وگو او از ایده ساخت مجموعه «خرده‌روایت‌ها» می‌گوید که در ادامه می‌خوانید.   

تعریف کلی خرده روایت چیست؟

اجمالاً بازسازی خاطرات کوتاه شخصیت‌ها یا افراد مهم و تأثیرگذار به روش سینمای داستانی. البته احساس نمی‌کنم الان و در این برهه باید یک تعریف متقن بدهم چون هنوز تجربه‌ها در این گونه به نقطۀ قابل اتکا نرسیده است. در اینجا و اکنون ساختن خرده‌روایت و افزودن بر تجربۀ آن مهم‌تر است. اصطلاح خرده‌روایت قبلاً فقط در مباحث علمی ادبیات استفاده می‌شد اما اکنون به آثار کوتاه داستانی نمایشی مربوط به خاطرات افراد تأثیرگذار هم اطلاق می‌شود. 

به نظر شما چه لزومی دارد از مدیوم سینما که هنری گران قیمت است برای روایت تاریخ شفاهی و ساخت خرده روایت استفاده شود؟

اتفاقاً به این دلیل که خرده‌روایت ارزان‌ترین نوع آن است. این مدل فیلم ارزان‌تر، زود بازده‌تر و مناسب فضای مجازی امروز است. یک خرده روایت چند دقیقه‌ای با سرعت بیشتری توزیع و مشاهده می‌شود. ساختن فیلم سینمایی یا سریال از یک شخصیت حتی اگر در اولویت باشد زمان و هزینۀ بسیاری می‌برد اما خرده روایت پاسخ کوتاه‌تر و کم هزینه‌تری برای نیاز روز است.


آیا کارگردان خرده روایت را یک کارگردان مؤلف می‌دانید؟

در بحث خرده روایت هنوز برای این نوع تعاریف زود است. پس از انباشت تجربیات است که کارگردان برای رهایی از تکرار و کلیشه میل به نوآوری پیدا می‌کند و به سبک و سیاق خلاقانۀ شخصی روی می‌آورد. شاید در این مرحله شاهد گونه ای از تألیف در زبان بیانی فرم خرده روایت باشیم.

شما خودتان را مبدع خرده روایت در ایران می‌دانید؟ قبل از شما کسی این مدل خرده روایت ساخته بود؟ 

مبدع کلمۀ نامناسبی است چون چیزی از صفر اختراع نشده اما سعی شده در طراحی حدود و شکل و فرم و اندازه یک بازطراحی صورت بگیرد و با عرضه و ارائه‌اش روی یک شکل روایی مغفول چراغ انداخته شود. در شروع کار هم کسی حمایتی از ما نکرد چون تا این مدل برای کسانی که باید ورود می‌کردند ناآشنا بود. ما پیش متولیان مختلف این عرصه رفتیم و گفتیم اگر نمی‌توانید سریال از یک شخصیت مهم بسازید بیایید ۵ خرده روایت یا خاطره مهم از او بسازید.

ایده ساخت خرده روایت چگونه به ذهن شما رسید؟

خرداد ۹۸ دوستم آقای عباس صانعی رئیس خانه طراحان تهران به من گفت بیا می‌خواهیم برای شهید بهشتی به مناسبت شهادتش کاری بسازیم و پخش کنیم. چه ایده‌ای به ذهنت می‌رسد؛ نماهنگ یا هر چیزی. من چون قبلش برای معرفی کتاب «دختر شینا» یک اپیزود ساخته بودم که اولین تیزر سینمایی برای کتاب بود و معتقد بودم کتاب را باید این‌گونه معرفی کرد باید یک صحنه از آن را ساخت. موقع پخش تیزر «دختر شینا» هم خیلی‌ها فکر کرده بودند این تیزر پخش یک سریال است. اما من می‌خواستم بگویم حالا اگر علاقه‌مند‌شدی برو این کتاب را بخوان. در مورد شهید بهشتی هم من گفتم یک سری خاطرات خوب او را به صورت کوتاه سینمایی بسازیم. عباس صانعی موافقت کرد اما ارگان بالادستی‌اش یعنی سازمان اوج به همان دلیل ناشناخته بودن این مدل کار با ساخت آن‌ها مخالفت کرد. لاجرم من و سیدصادق حسینی تهیه کننده کار خودمان دست به کار شدیم.

البته زمان مناسب برای کار شهید بهشتی گذشته بود و بعد از آن مناسبت هفته دولت را داشتیم. ۵ فیلمنامه درباره شهید رجایی و ۳ فیلمنامه درباره شهید لاجوردی نوشتم. رفتیم برای اینکه سرمایه‌گذار پیدا کنیم صداوسیما که اصلاً توجهی نکرد. البته شبکه افق _ با دغدغۀ شخصی یکی از دوستان _ گفت پول خیلی کمی می‌دهم اما باید ببینیم این چیزی که می‌گویید چیست؟ به دنبال سازمان تبلیغات هم رفتیم اما فایده‌ای نداشت سرانجام به مناسبت مربوطه نزدیک شدیم و این شد که مجبور شدیم خودمان برای ساخت فیلم، قرض کنیم. تهیه کننده ناچار شد از دوستان بازاری‌اش پول قرض کند. فیلم را با بدبختی و در فشار کاری بالا ساختیم، آوردیم و نشان دادیم. گفتند آهان منظورتان این بود. بالاخره سازمان تبلیغات قبول کرد پول فیلم را بدهد اما یک سال بعد نصف خرج فیلم را داد. بعد از آن این سبک فیلم‌سازی کمی جا افتاد، تعدادی خرده‌روایت ساخته شد و بعد من خرده‌‌روایت‌های «حاج قاسم» را ساختم که تقریباً ساخت خرده روایت با ساخت اپیزودهای حاج قاسم تثبیت شد. بعد از ما برخی از مدیران خام سعی کردند تعداد زیادی خرده روایت به روش فله ای و ارزان بسازند که البته ساختند و تقریباً بیشترشان قابلیت پخش نداشتند و آرشیو شدند!

خرده روایت به نوعی وامدار کتاب است؟

قطعاً همینطور است. خواندن خاطرات شهدا و کتاب‌هایی که خاطرات کوتاه کوتاه دارند خیلی جذاب است. من همیشه فکر می‌کردم این‌ها را باید تصویری کنیم. حالا شما ببینید خرده روایت چقدر قابلیت دارد. ما حتی می‌توانیم خورده روایت مکان داشته باشیم. مثلاً خرده روایت‌های پادگان دوکوهه یا خرده روایت های تپه سلام در مشهد. یا مثلا می‌توانیم خرده روایت هایی دربارۀ یک واقعه داشته باشیم. مثلا خرده روایت های ماجرای 17 شهریور و جمعۀ سیاه یا خرده روایت‌های موشک‌باران دزفول و ...