مهدی صالحی در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) با اشاره به اینکه تمدن با خط شروع شده و یکی از مولفه‌های تولید و حفظ فرهنگ است، عنوان کرد: حکمرانان تمدن اسلامی همواره از خط استفاده کرده‌اند. خط فارسی ما را ایرانی‌ها تولید کرده و به تاجران عرب آموزش داده بودند و همین خط در دوره تمدن اسلامی وارد کوفه شد و با عنوان خط کوفی در سراسر تمدن اسلامی انتشار یافت.

وی با تاکید بر سهم انکارناپذیر ایرانیان در تولید و توسعه دانش‌ و به‌کارگیری هنری این خط، ادامه داد: تمام جلوه‌های فرهنگ اسلامی و ایرانی با خط فارسی عجین شده و اگر با رویکرد دقیق باستان‌شناسانه نگاه کنیم، قرآن با خط ایرانیان که مسلمانان از آن استفاده می‌کرده‌اند، نوشته شده است. به عبارتی از این خط در تمدن اسلامی استفاده می‌شده و این افتخاری برای همه ما ایرانیان است.

دبیر انجمن ویرایش و درست‌نویسی با اشاره به تقلید روشنفکران از افکار غربی و خودباختگی نظری در برابر آنان در حوزه خط، گفت: روشنفکران عصر مشروطه به‌دنبال تغییر خط فارسی رفتند و امثال ملکم‌خان و آخوندف برای خط فارسی دستور خط جدید نوشتند. طبق گزارشی حدود ۲۶ خط جدید برای خط فارسی نوشتند و تلاش کردند که حروف را به تقلید از حروف لاتین به‌صورت جداجدا بنویسند. حتی ملکم‌خان کتابی را هم در فرانسه به شیوه خط جدید طبق نظر خود چاپ کرد و زمانی این اثر در سفارت ایران در فرانسه موجود بود.

وی با اشاره به اینکه در بعضی کشورها ازجمله در ترکیه تلاش‌های تغییر خط به نتیجه رسید و امروز خط ‌فارسی عثمانی دیگر به کار نمی‌رود، افزود: تغییر خط در ترکیه شکاف فرهنگی و ‌تاریخی عمیقی را به بار آورد. هنوز هم در کشورسازی‌ها به‌دنبال تغییر خط هستند و در بین استادان زبان‌شناسی ما هنوز این رویکرد مدافعانی دارد.

این مدرس ویراستاری در پاسخ به این پرسش که چرا بحث تغییر خط در ایران وجود دارد ولی در کشورهایی همچون فرانسه و آلمان و انگلیس و حتی در کشورهای عربی مطرح نمی‌شود؟ توضیح داد: با توسعه فناوری‌های چاپ و نشر، نیاز به فناوری‌های خط محسوس‌تر است. گرچه ابزارها عوض شده، هنوز فکر تغییر خط در راهبردهای استعماری وجود دارد. با ورود گوشی‌های تلفن همراه، تمام ایرانی‌ها مجبور بودند فینگلیش بنویسند و بزرگ‌ترین تهدید برای خط فارسی از طریق فناوری شکل گرفت؛ البته با اقدام هوشمندانه وزرات صمت، وزارت ارتباطات و فرهنگستان زبان و ادب فارسی، شرکت‌های واردکننده تلفن همراه موظف شدند از خط فارسی پشتیبانی کنند.

جدال انجمن خوشنویسان سنتی با انجمن خوشنویسان نوین در ایران
صالحی در ادامه با اشاره به تحول در آموزش خط خوشنویسی از سوی انجمن خوشنویسان نوین ایران به ماجرای مقابله انجمن خوشنویسان سنتی با انجمن خوشنویسان نوین ایران پرداخت و گفت: انجمنی پیدا شده که آموزش خوشنویسی با قلم‌ نی سرتخت و دوات را کنار گذاشته و با تحولی جدی در آموزش، از ابزارهای روز و قلم با سر کروی استفاده می‌کند. در این انجمن، افراد طی یک‌سال خوشنویس می‌شوند و گاه به درجه استادی می‌رسند. چنین خدمتی به فرهنگ و خط‌‌ فارسی کم‌نظیر است؛ اما انجمن خوشنویسان سنتی و به‌تبع آنها نهادهای حاکمیتی تاکنون مقابل آنها ایستاده‌اند.

وی با تاکید بر اینکه امروز در آموزش و ترویج خوشنویسی، قصور و تقصیر بارز است، افزود: وزارت آموزش و پرورش هم دیگر روی خط تکیه نمی‌کند و در کتاب‌های درسی، خط تحریری در حال از بین‌رفتن است. همچنین امروزه به بهانه شیوه‌های جدید آموزش به بچه‌ها مشق شب نمی‌دهند و همین کار باعث می‌شود توان نوآموزان در آموختن خط و زبان کمتر شود. متاسفانه آموزش‌ها در حوزه آموزش خط ناپخته شده و یک‌دست نبودن در خطوط مدارس مشهود است.

این مدرس ویراستاری همچنین به تلاش‌های پرویز ناتل‌خانلری برای تدوین شیوه‌نامه‌ای یکسان و مشترک برای خط فارسی اشاره کرد و گفت: خانلری با برگزاری همایشی سعی کرد استادان زبان فارسی را برای رسیدن به آیینی مشترک که همه از آن تبعیت کنند، جمع کند؛ اما به نتیجه‌ای نرسید. وی بیش از ۵۰ سال پیش به ضرورت تدوین آیین‌نامه راهنمای نگارش و استفاده از خط رسیده بود. بعدها کارگروهی برای تدوین دستور خط فارسی در دوره ریاست حسن حبیبی در فرهنگستان زبان و ادب فارسی تاسیس شد و  در نزدیک به ۵۰ جلسه با حضور حدود ۸۰ تن از استادان، فرهنگستان به دستور خطی رسید که به اولین شیوه‌نامه مکتوب جدی متولی‌دار خط فارسی تبدیل شد. با آمدن شیوه‌نامه فرهنگستان که البته با ظرفیت‌های ۳۰ سال پیش نوشته شده، قرار بود سایر شیوه‌نامه‌ها جمع شود؛ ولی به‌محض منتشرشدن این دفترچه، افراد بسیاری آن را نقد کردند؛ بنابراین با تشکیل کارگروهی این نقدها بازنگری و دستور خط بازنگری‌شده منتشر ‌شد. براساس همان دستور خط، کتاب «فرهنگ املایی زبان فارسی» نیز منتشر ‌شد که املای بیش از ۳۲هزار واژه را برمبنای مصوبات فرهنگستان تعیین تکلیف می‌کند.

صالحی با اشاره به تاسیس انجمن ویرایش و درست‌نویسی و مطالبه از فرهنگستان گفت: در جلسه‌ای با رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در سال ۱۳۹۳، یکی از مطالبات ما از فرهنگستان این بود که باید در دستور خط بازنگری شود. بعد از گذشت دو سال، کارگروه بازنگری دستور خط تشکیل و حدود ۵۰ جلسه در این باره برگزار شد. در نهایت پیش‌نویسی نوشته شد که بعد از حدود دو سال، هنوز تصویب و ابلاغ نشده است. سرعت تغییرات در دنیای جدید آن‌قدر زیاد است که با این کندی در روند تصویب شیوه‌نامه‌ها، تمام زحمت‌ها به هدر می‌رود. از سوی دیگر از زمانی که شرکت‌های تولیدکننده تلفن همراه، ملزم و موظف به حمایت از خط فارسی شده‌اند، تاکنون صفحه‌کلید کاملا فارسی و ایرانی نساخته‌ایم و تمام صفحه‌کلیدها منبع و سرور خارجی دارند. این نرم‌افزارها دقیق هستند؛ اما در اساس برای عرب‌ها تولید شده‌اند و مبنای زبان فارسی ندارند. 

محاوره‌نویسی دارد دنیای زبان فارسی را درمی‌نوردد
وی در ادامه با اشاره به رواج زبان محاوره گفت: قرار بود در کارگروه بازنگری دستور خط، شیوه‌نامه نوشتار محاوره‌ای را که در فضای مجازی به‌شدت رایج است، منتشر کنیم؛ ولی هنوز اندر خم یک کوچه‌ایم. در این روزگار، محاوره‌نویسی دارد دنیای زبان فارسی را درمی‌نوردد.

صالحی ضمن اشاره به قانونی‌بودن دستور خط مصوب فرهنگستان، از نبودن نهاد متولی حفاظت از این دستور خط انتقاد کرد و افزود: این متن که به امضای رئیس‌جمهور رسیده و حکم قانون را دارد، ضمانت اجرایی نداشته و حتی نهادهای حاکمیتی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی، آموزش‌وپرورش و صداوسیما آن را اجرا نکرده‌اند. آموزش‌وپرورش جایگاه اصلی را دارد؛ اما رسم‌الخط خودش را داشت و پس از سال‌ها جدال با فرهنگستان، باز با همان رسم‌الخط بی‌قانون‌وقاعده‌اش، سواد نوشتاری زبان فارسی را تضعیف کرده است. ازآنجاکه در زبان فارسی با حروف چسبان و بحث ترکیب‌ها مواجهیم، برای این چسبندگی حروف به قواعد مشخصی نیاز داریم و در اینجا باید فناوری هم به کمک بیاید تا قوانین به‌دقت اجرا شود و عده‌ای ویراستار زبده هم بر عملکرد آن نظارت کنند. هیچ نهادی تاکنون متولی این قضیه نبوده و فرهنگستان هم وظیفه مطالبه و ترویج این دستور خط را برای خود قائل نبوده است.

وی در پایان گفت: در جمهوری اسلامی ایران، فرهنگستان متولی قانونی زبان فارسی است و دستور خطی مصوب کرده که همه باید از آن تبعیت کنند؛البته در بعضی‌ نکات هم ممکن است به نظر ما و به هر دلیلی مصوبه فرهنگستان غلط باشد و لازم باشد که در آن موارد از آن تبعیت نکنیم، اما لازم است از بخش درست تبعیت کنیم و بخش اندکی از آن را هم به بحث بگذاریم.