خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، سوگل مشایخی: یلدا، این سنت و آیین کهن ایرانی مجموعه‌ای از مفاهیم، معانی و زیبایی است که شب تولد خورشید و شب پیروزی نور بر ظلمت را بشارت می‌دهد. فارسی‌زبانان، شب یلدا را در زمره‌ی شب‌های مقدس می‌دانند و با همین بهانه به شب‌زنده‌داری در یلدا می‌پردازند تا از خورشید استقبال کنند و غلبه‌ی نور بر ظلمت را به شادی و شادمانی بنشینند تا پرتوی از این نور در وجودشان تجلی یابد. به تعبیر حافظ که می‌فرماید:
صحبت حکام ظلمت شب یلداست
نور ز خورشید جوی بو که برآید

سنت‌ها، مناسبت‌ها و آیین‌های ملی ایران سرشار از فرهنگ و تمدن است. فرهنگی که حقیقت، راستی و درستی در سراسر آن جریان دارد و مردمان را به پاسداشت فضائل اخلاقی و شرافت انسانی فرا می‌خواند. مردم ایران در گذر از این مناسبت‌ها به همدلی و مهربانی می‌نشینند تا در ورای آن، به خودسازی بپردازند و با تفکر و تأمل در مفاهیم و معانی زندگی فرصت ارزشمندی را در کنار عزیزانشان جاودانه سازند.

تمام رسم و رسوم شب یلدا -بلندترین شب سال-، به عنوان یادگار ارزشمندی از روزگار کهن به امروز رسیده است که فراتر از آیین‌های ظاهری و شکل‌های تقلیدی بر گستره‌ای از معانی دلالت دارد. یلدا شب پرستش و یکتاپرستی، شب دوری از اهریمن، شب مهر و مهربانی، شب هم‌دلی و یک‌رنگی، شب دور هم جمع شدن، صله‌ی رحم کردن، خانواده‌محور بودن، به شادی پرداختن، حکایت‌خواندن، قصه و خاطره گفتن، موسیقی و آواز شنیدن، شعر خواندن، فال گرفتن و طلب خیر کردن است. حتی هر کدام از خوراکی‌های مرسوم این شب مانند شیرینی، آجیل، انار و هندوانه، نماد یکی از ویژگی‌های طبیعت و نشانه‌های توجه بر کیفیت و اهمیت زندگی انسان است.

طلوع خورشید نویدبخش پیروزی نور بر ظلمت است و امیدواری بر پایان یافتن شب سیه را می‌آموزد. قصه‌خوانی و خاطره‌گویی بر انتقال تجربه بزرگ‌ترها بر جوان‌ترها تأکید دارد. خوراکی‌های شب یلدا که هر کدام نماد خورشید است، بر لذت‌های خدادادی زندگی و نعمت‌های بهشتی اشاره دارد. شادی و شادمانی بر ضرورت نشاط در ارتقای کیفیت زندگی دلالت می‌کند. شعر و موسیقی و ادبیات آموزه‌های اخلاقی و معرفتی را گوشزد می‌کند و جمع خانواده و دوستان، پشتوانه‌ی آدمیان در مسیر زندگی را به آنها یادآور می‌شود.
همه‌ی این مراسم و آیین بر اساس این هدف شکل می‌گیرد که به تعبیر امروزی و با نگاه روان‌شناسانه نگرش مثبتی در جان و دل و اندیشه‌ی مردمان پدید آورد تا با تغییرات خودسازانه، انگیزه و انرژی دو چندانی برای شروع مجدد بیابند. آغازی که با آرزوی برکت و خوشبختی برای یکدیگر همراه است.

اما فال گرفتن در آیین یلدا از مهم‌ترین و فراگیرترین رسوم این شب است. فال گرفتن بر طلب خیر کردن دلالت دارد. خواندن قرآن، شکستن گردو، فال حافظ و آیین‌های دیگری که در فرهنگ‌های اقوام و نواحی رواج دارد، از اساس به طلب خیر و دعای نیک اشاره دارد.
فال گردو و شکستن آن از رسوم کهن شب یلداست که امروزه هم در آیین یلدا دیده می‌شود. مردمان در مهمانی یلدا گردوها را می‌شکستند و اگر گردوی سالم و پرمغزی نصیبشان می‌شد به فرخندگی آن از خداوند متعال طلب خیر و برکت می‌کردند تا در سال پیش رو از نعمات الهی بهره‌مند شوند. اگر گردوی کالی هم نصیب می‌شد به شکستن گردوها ادامه می‌دادند تا مراد خود را در شکستن گردوی مورد نظر دریابند!

طلب خیر از غزلیات حافظ شیرازی یکی دیگر از رسوم مورد توجه در شب یلداست. در کنار خواندن گلستان و بوستان و غزلیات سعدی، شاهنامه‌خوانی، مثنوی‌خوانی و خیام‌خوانی، انس و الفت با دیوان حافظ از روزگار قدیم در دل و جان تمام فارسی‌زبانان ریشه دارد و اگر چه خواندن غزلیات حافظ و تفأل به دیوان اشعارش زمان و مکان خاصی ندارد، اما مناسبت‌های ملی و جشن‌های ایرانی از جمله نوروز و یلدا، مجال مناسب‌تر و فراگیرتری برای خواندن و شرح کردن غزلیات حافظ فراهم می‌کند. جشن شب یلدا بستر مناسبی است تا کتاب حافظ به میان خانواده آید و اشعارش هم‌نشین یلدانشینان شود. آشنایی با آموزه‌های اخلاقی، ادبیات غنی، مضامین عرفانی کهن، میراث فرهنگی و اندیشه‌های نظری این صوفی و عارف صاحب‌نام قرن هشتم، همواره چراغ روشنی در مسیر زندگی انسان می‌افروزد. چراغی که برگرفته از آیات قرآن، روایت معصومین (ع) و آموزه‌های اخلاقی و عرفانی و سراسر طلب خیر است و هر کدام از مردمان با نیت و حاجتی، صفحه‌ای از آن را می‌گشایند تا با خواندن غزلی از لسان‌الغیب سرمست لذت شوند و مطلوب خود را در میان ابیات آن بیابند.

چه خوب است که در شب یلدا و در جمع صمیمانه‌ی خانواده و دوستان و آشنایان، دیوان حافظ را بگشاییم و هر غزل آن را با حال و نیت خوش بخوانیم و با مثبت‌اندیشی به پایان شب تاریک، شکست اهریمن و طلوع خورشید معرفت بنگریم. این گونه می‌توانیم امیدوارانه خیر و نیکی طلب کنیم و برای رسیدن به روزهای روشن زندگی آماده شویم. تأمل برانگیز است که این متن برجسته‌ی تاریخ پرافتخار ادبیات ایران، برای هر سن و سال و نگرش و سلیقه‌ای پاسخ معناداری به همراه دارد و به تعبیر خواجه‌ی شیراز در ورای هر فال خوب، حال خوبی قرار گرفته است که می‌فرماید:
رخ تو در نظر آمد مراد خواهم یافت
چرا که حال نکو در قفای فال نکوست

حافظ در این بیت بی‌نظیر معشوق خود را در نظر می‌آورد و چنین بیان می‌کند که به همین اندازه که چهره‌ی یار و دلدار در نظرم پدیدار می‌شود، فال نیک و حال گوارایی است و به یقین مراد و مقصودم را حاصل می‌کند.

به تعبیر روان‌شناسان که می‌گویند مثبت‌اندیشی، نگرش، تفکر و شرایط مناسبی را در زندگی ایجاد می‌کند. شرایطی که در پرتو آن، راه و مقصد و هدف آدمی محقق می‌شود. اساس فلسفه‌ی فال حافظ در شب یلدا نیز بر همین نگرش استوار است که نیت و اندیشه‌ی نیکو سبب رفتار نیکو می‌شود و کردار خوب، حاجتمان را برآورده می‌کند.

لسان‌الغیب حافظ شیرازی می‌گوید همین که نیت‌مان را بی‌آلایش کنیم و فال خوبی بگشاییم، قرعه‌ی دولت و نیک‌بختی به ناممان رقم می‌خورد. به تعبیری اگر خوب بنگریم و زیبا بیندیشیم و به نیکویی رفتار نماییم، حتماً به خوبی و زیبایی و خوشبختی نائل می‌شویم. به شرط آنکه به رحمت و مغفرت و برکت حضرت حق امیدوار باشیم که به قول حافظ:
به نا امیدی از این در مرو بزن فالی
بود که قرعه دولت به نام ما افتد