خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) اغلب ما ایرانیان می‌دانیم که دقیق‌ترین تقویم در جهان را داریم. شاید شما هم مانند اغلب مردم فکر می‌کنید خیام پایه‌گذار تقویم هجری شمسی بوده است؛ اما باید گفت این گذاره کمی اشکال دارد، در اصل باید گفت خیام پایه‌گذار تقویم جلالی است.
 
با توجه به اینکه کمتر از یک ماه نمانده که نوروز فرا برسد و زمین در نقطه اعتدالین خود قرار بگیرد و منطقه استوا دوازده ساعت روز و دوازده ساعت شب را تجربه کند، خوب است بدانیم تقویم هجری شمسی ما چگونه در کشور به رسمیت شناخته شد و از چه سالی دیگر مجبور نشدیم بی‌نظمی‌های تقویم هجری قمری را متحمل شویم.‌
 
چند سالی می‌شود که محمد‌رضا صیاد، یکی از برجسته‌ترین پژوهشگران تقویم در ایران در پژوهش‌های خود به حقیقت جالبی دست یافت. وی در حین مطالعات خود فهمید که تقویم هجری شمسی تنها 130 سال است که موجودیت پیدا کرده است.
 
قضیه چیست؟
داستان به دوران پادشاهی ناصر‌الدین شاه و منجم سلطنتی وی باز می‌گردد. حاج‌میرزا عبدالغفار خان نجم‌الدوله اصفهانی؛ فردی است که همه ما باید این نام بلند را خوب به خاطر بسپاریم؛ چراکه لقب پدر تقویم هجری شمسی از آن اوست. در سال 1313 بود که ناصر‌الدین شاه لقب نجم‌الدوله را به وی داد و این منجم بزرگ، تقویم رسمی ۴۸ سال را از سال ۱۲۸۹ تا ۱۳۳۷ هجری قمری استخراج کرد.
 
در واقع تقویم هجری شمسی زمانی در ایران به رسمیت اتخاذ شد که بلژیکی‌ها در زمان مظفر‌الدین شاه مسئولیت اداره گمرک ایران را بر عهده گرفتند و به این ترتیب عدو سبب خیر شد و زمینه‌های به کارگیری تقویمی تقویت شد که مناسب با روزها و فصل‌های سال به طور ثابت باشد. در نهایت در سال 1289 شمسی مطابق با 1329 هجری قمری تقویم ایران به طور رسمی تبدیل به هجری شمسی شد و ما از آن به بعد مجبور نبودیم یک ماه را در تمام فصول تجربه کنیم.  
 
نصرالله کمالیان، مولف و پژوهشگر به تازگی کتابی در دست تالیف دارد که مقدماتی‌ترین محاسبات در باب تقویم و نجوم در آن درج شده است. وی در گفت‌و‌گو با (ایبنا) درباره اثر در دست تالیف خود که «مقدمه‌ای بر محاسبات نجومی» عنوان اصلی آن است گفت: واضح است که گاه‌شماری در ایران دقیق‌ترین گاه‌شماری در  سراسر جهان است. ما پیش از اسلام هم صاحب این علم بوده‌ایم حتی دانشمندانی داشتیم که هیچگاه یافته‌ها و محاسبات علمیشان در این زمینه رواج نیافت تا اینکه دانشمند دیگری در اروپا مشهور به همان یافته‌های علمی می‌شود. نمونه چنین مواردی در تاریخ علم نجوم بسیار است. در واقع نجوم علمی بوده است که از گذشته در ایران رواج زیادی داشته است.
 
وی افزود: در کل ریشه علم نجوم در ایران دیرینه است. جالب است که بر خلاف اروپا مذهب عاملی مقابل علم نبوده است و دانشمندان آزادانه می‌توانستند از یافته‌های خود حرف بزنند.
 
 
کمالیان گفت: همواره لحظه تحویل سال شمسی جزو آن دسته رویداد‌های نجومی است که برای همه پژوهشگران و منجمان اهمیت دارد. جالب است که لحظه تحویل سال شمسی ویژه هیچ افقی نیست و تمام مردم دنیا در یک لحظه خاص یک دور کامل به دور خورشید می‌گردند. این اثر می‌تواند برای افرادی که در علم ریاضی و فیزیک تا حدی سررشته دارند جالب توجه باشد. درواقع برای فهم کامل این اثر مخاطب باید دانش ریاضی‌اش کمی بالاتر از یک فرد عادی باشد. اغلب کتاب‌هایی که در این باره در بازار کتاب وجود دارند، بیشتر توصیفی است و نه محاسباتی و من تلاش کردم تا حدی از توصیفات بکاهم و با اعداد و فرمول و محاسبات شیوه تقویمی شمسی را شرح دهم.
 
به گفته این پژوهشگر؛ «مقدمه‌ای بر محاسبات نجومی» درباره مکانیک سماوی‌ها صحبت کرده و هندسه سماوی هم مورد بررسی قرار گرفته است. در واقع هدف این مولف تاریخ‌نگاری نجومی در این اثر نبوده و موضوعاتی که رویکرد تاریخی دارند در این اثر آورده نشده است. این اثر می‌تواند برای کسانی که به آسمان شب علاقه‌مندند جالب باشد.
 
وی با اشاره به عدم تاریخ‌گونه بودن این اثر گفت: از آنجایی که من مورخ نیستم تلاش کردم کتاب رویکرد تاریخی نداشته باشد. به همین دلیل موضوعات محاسباتی در کتاب پررنگ‌تر است. ادبیات این اثر به‌گونه‌ای است که عموم مردم می‌توانند از آن بهره‌ بگیرند و استفاده‌های لازم را ببرند هر فصل به‌گونه‌ای نوشته شده است که زمینه برای فهم فصل بعدی آماده باشد.
 
کمالیان درباره فصل‌بندی این اثر گفت: بخش‌های اول و دوم درباره شناخت منظومه شمسی است. مباحثی درباره جایگاه منظومه شمسی در کیهان و مختصات دقیق زمین در منظومه شمسی جزو موضوعاتی است که در این اثر شرح داده شده است. فصل سوم هم موضوعاتی درباره مکانیک سماوی است. اینکه طبیعت اجرام سماوی بر اساس فرمول‌های ریاضی در چرخش و قابل تبیین هستند.
 
وی خاطرنشان کرد: در واقع کتاب مقدمه‌ای بر محاسبات تقویمی است به همین دلیل اگر افراد در این زمینه اطلاعات حداقلی داشته باشند می‌توانند اطلاعات پایه‌ای‌تری را از منابع دیگر کسب و زمینه فهم بسیاری از موضوعات پیچیده در نجوم را برای خود فراهم کنند.