کتاب «زمینشناسی دریایی» نوشته جان اریکسون به‌تازگی با ترجمه پیمان رضایی؛ دانشیار گروه زمینشناسی دانشگاه هرمزگان و رضوان زارع‌زاده؛ مدرس دانشگاه هرمزگان راهی بازار نشر شد. این کتاب، دیدگاه‌های مختلف درباره منشأ زمین، قاره‌ها و اقیانوس‌ها و فعل و انفعالات مرتبط با آن‌ها در دوره‌های مختلف زمینشناسی را تشریح و در ادامه به بررسی اکتشافات روی بستر دریاها، ساختار بستر و پوسته دریاها و اقیانوس‌ها، آتش‌فشان‌های زیردریایی، زمینشناسی سواحل، منابع و ذخایر اقیانوس‌ها، حیات در اقیانوس و پدیده‌های نادر در کف اقیانوس‌ها می‌پردازد.
.jpg)
عقب راندن تفکرات قدیمی با اکتشافات جدید
تا پیش از یافتن روش‌ها و ابداع دستگاه‌های جدید اکتشاف در کف دریاها و اقیانوس‌ها، تصور و دانش انسان از آنچه در دوره‌های مختلف عمر زمین در اعماق آب‌ها رخ داده، متفاوت بود. اما با شروع اکتشافات در بستر پهنه‌های آبی زمین، حقایقی جدید رخ‌نمایی کرد. در این‌باره در کتاب آمده است: «اکتشافات انجام شده پیرامون کف اقیانوس‌ها به درک جدیدی از نیروهای شکل‌دهنده سیاره زمین منجر گردید. با گردآوری انبوهی از یافته‌های نوین زمینشناسی و ژئوفیزیکی پیرامون بستر اقیانوس که تأییدی بر نگره رانه قاره‌ها بودند، زمین‌شناسان تفکرات قدیمی قرن نوزدهم میلادی را کنار گذاشتند. تا پایان دهه 1960 میلادی، اغلب زمین‌شناسان نیمکره شمالی همچون همکاران خود در نیمکره جنوبی، نگره رانش (اشتقاق) قاره‌ها را با توجه به وجود شواهد تأییدکننده بسیار (به‌ویژه در آمریکای جنوبی و آفریقا) پذیرفته بودند.
کشف بسیاری از اسرار بستر دریاها ازجمله گسترش پشته‌های میان‌اقیانوسی و ژرفناهای عمیق اقیانوسی، زمین‌شناسان را به نگره نوین از زمین در قالب نگره زمین‌ساخت ورقه‌ای (صفحه‌ای) رهنمون ساخت. اقیانوس‌ها ژرفای میانگین بیش از 2 مایل داشته و لایه‌هایی ستبر از رسوب کف آن‌ها را پوشانده‌اند. برای تعیین سن دقیق این نهشته‌ها، باید آن‌ها را به ترتیبی که روی هم قرار گرفته‌اند، مورد مطالعه قرار داد. بنابراین، روش لایروبی کاربرد چندانی در این زمینه ندارد. خوشبختانه ابداع و تکوین سامانه مغزه‌گیری از بستر دریاها، دانشمندان را قادر به نمونه‌برداری صحیح از رسوبات این گستره ساخت.»
روند شکل‌گیری ذخایر معدنی کف دریاها و اقیانوس‌ها
«منشأ بسیاری از ذخایر معدنی در کف دریاها قرار دارد. روند شکل‌گیری ذخایر معدنی قابل استخراج بسیار طولانی بوده و میلیون‌ها سال به طول می‌انجامد. کانی‌های اصلی در محدوده وسیعی از دما و فشار شکل می‌گیرند. در بسیاری موارد، هر کانی همراه با یک یا دو کانی دیگر پدید آمده و چنان غلظتی پیدا می‌کنند که ارزش استخراج را دارد. فعالیت‌های آتشفشانی، شکل‌گیری توده‌های گرانیتی و کوه‌ها، با پیدایش رگه‌های معدنی فلزی ارزشمندی همراه هستند. نهشته‌های گرمایی، منشأ اصلی بسیاری از کانی‌های صنعتی می‌باشند. در بیش از یک قرن گذشته، اکتشاف کانسارهای گرمایی و منشأ آن‌ها بسیار مورد توجه قرار گرفته است... کانسارهای گرمایی به‌وسیله آب‌های داغ همراه با پهنه‌های فعال آتشفشانی در کف اقیانوس هم شکل می‌گیرند. این نواحی شامل پشته‌های میان اقیانوسی که محل تشکیل پوسته اقیانوسی جدیدی هستند و نیز کمان‌های جزیره‌ای در حاشیه پهنه‌های فرورانش که محل تخریب پوسته اقیانوسی کهن بوده، نیز می‌شوند. نهشته‌های گرمایی در کف دریاهای جوان، در امتداد مراکز گسترشی پویای اقیانوس‌های اصلی مانند پهنه‌های کافتی پویایی مرتبط با اقیانوس‌های در حال تشکیل، همچون کافت آهار، خلیج عدن و دریای سرخ وجود دارد.»
نخستین چاپ کتاب «زمینشناسی دریایی» در 398 صفحه با شمارگان یک‌هزار نسخه به بهای 65 هزار تومان از سوی انتشارات علوی راهی بازار نشر شده است.
نظر شما