فتح‌نژاد با اشاره کوتاهی به اینکه انجمن صنفی مترجمان برای برگزاری نشست یادشده به دنبال کتابی بود که در سال 97 بیشترین تعداد چاپ را توسط ناشران مختلف تجربه کرده باشد، ادامه داد: بنا بر آمارها، کتاب «شدن» تاکنون 23 مرتبه چاپ‌شده است.
وی افزود: کتاب «شدن» میشل اوباما در 13 نوامبر سال 2018 میلادی منتشر شد و در شکل‌های مختلف کاغذی، صوتی (با صدای میشل) و الکترونیکی منتشرشده و در کشورهای مختلف از آمریکا، کانادا، آفریقا و استرالیا توزیع‌شده است. ترجمه‌های این اثر هم به زبان‌های مختلفی ازجمله آلمانی، ایتالیایی، کره‌ای و .... بوده است.
بی‌توجهی به قوانین نشانه‌شناسی در تغییر جلد «شدن»
این عضو انجمن صنفی مترجمان بابیان اینکه کتاب «شدن» در آمریکا به لحاظ رتبه فروش بعد از کتاب «ترس، ترامپ و کاخ سفید» قرار دارد، ادامه داد: در ترجمه‌های مختلفی که از کتاب «شدن» انجام‌شده برخی تغییراتی دادند و گروهی هم مانند کتاب اصلی را ترجمه کرده‌اند. در سایر کشورها تغییر جلد صورت نگرفته و تصویر میشل روی جلد با پس‌زمینه آبی دیده می‌شود.
فتح نژاد تأکید کرد: در ایران علاوه بر تغییراتی که روی جلد کتاب اعمال‌شده، رنگ جلد و... عوض‌شده و سادگی جلد توسط برخی ناشران از بین رفته است. باید توجه داشت که طراحی جلد و عناصر آن به لحاظ نشانه‌شناسی دارای معنی است و این تغییرات مسئله‌ساز است.
در ادامه این کارشناس مطالعات ترجمه با اشاره به تأثیر سفر میشل اوباما در قالب یک تور به سایر کشورها درفروش کتاب «شدن» آماری از فروش این کتاب در روزها و ماه‌های اول بعد از نشر داد که گویای رکورد فروش این اثر بود. سپس به ماهیت این اثر پرداخت و گفت: میشل اوباما در کتاب «شدن» از کودکی خود گفته و بعد ماجراهایی از ازدواجش و سپس زندگی در کاخ سفید؛ نسبت وقایعی هم که از زندگی در کاخ سفید نقل می‌کند 30 درصد مطالب کتاب است و 70 درصد مسائل دیگر و حواشی است. درحالی‌که یک زندگی‌نامه‌نویس و فردی که چنین آثاری را از شخصیت‌های کاخ سفید را بررسی می‌کند معتقد است اثر میشل برعکس سایر آثار مشابه است.
طناب‌بازی میشل اوباما درشدن!
فتح نژاد در بخش دیگری با اشاره به اینکه ترجمه‌های موازی زیاد شده که این موضوع جای بحث دارد، نام چند ناشر که کتاب «شدن» را به فارسی منتشر کرده‌اند به این شرح عنوان کرد: در قلم، سرزمین اهورایی، روزگار، آسو، نشر پارسه، علوم آریا، هورمزد و...
این عضو انجمن صنفی مترجمان گفت: برخی نقد می‌کنند که چرا کتاب «شدن» در فارسی با این اسم منتشرشده، خیلی کشورها این کتاب را با عنوان «Be come» عرضه کرده‌اند، تنها در یک نسخه فرانسوی است که اسم را تغییر دادند به فرانسوی مصدری به‌کاربرده‌اند که باز معنی را تغییر نداده است. در اکثر کشورها نسخه ترجمه‌شده کتاب «Be come» پرفروش است.
«شدن» یک متن ژورنالیستی جدی
علیرضا خان جان، دیگر سخنران نشست «زیر چتر نقد» با اشاره به اینکه کتاب «شدن» یک متن ادبی نیست و ماهیت ژورنالیستی دارد، در رابطه با علت اینکه قبول کرده تا در جلسه نقد درباره کتاب صحبت کند، گفت: این کتاب یک پدیده است و در سال 2018 به رتبه دوم فروش در آمریکا رسیده و تا 10 روز قبل 50 میلیون نسخه از آن به فروخته‌شده است.
وی ادامه داد: ناشر و مؤلف کتاب می‌دانستند که در این اثر به دنبال چه چیزی هستند و کتاب در کشورهای مختلفی پرفروش شد. نکته جالب این بود که در خبرگزاری‌های خارجی ابراز تعجب می‌کردند که این کتاب در ایران هم پرفروش شده چراکه تلقی‌های ایدئولوژیکی در رابطه با ایران داشتند.
خان جان با ابراز خوشحالی از اینکه چاپ گسترده این کتاب در ایران باعث رونق صنعت نشر شده، سبک و نگارش کتاب «شدن» را جذاب ندانست و ترجمه اثر را برای مترجمان بدون چالش عنوان کرد.
پدیده مذمومی با عنوان ترجمه‌های تکراری
وی تأکید کرد: باید در مورد پدیده مذموم موازی کاری در ترجمه‌ها حساس شویم، ترجمه‌های مکرر باعث هدر رفت انرژی و هزینه می‌شود. این کتاب در تهران، اصفهان و بجنورد ترجمه‌شده و سوأل اینجاست که آیا لزومی به این کار بوده است. باید پرسید که این ترجمه‌ها چه خلاءای را پر می‌کند. تکرار ترجمه یک کتاب باید دلیل داشته باشد و ترجمه جدید نکته‌ای به قبلی بیفزاید.
مدرس کارگاه‌های ترجمه بابیان اینکه انتشار اخباری درباره کتاب‌های خارجی همچون اعطای جوایز ادبی باعث شروع شدن مسابقه‌ای در داخل برای ترجمه می‌شود، این مسابقه را شبیه «دو صد متر» دانست که افراد از حال یکدیگر خبر ندارند و در ترجمه‌ها شتاب‌زدگی به وجود می‌آید.
چرا مشابه «شدن» زیاد چاپ و ترجمه می‌شود
خان جان با اشاره به اینکه در کشورهای دیگر به دلیل عضویت در میثاق‌های بین‌المللی در زمینه حقوق مؤلف و زیرساخت‌ها چنین شرایطی برای ترجمه‌های مکرر امکان ندارد، ادامه داد: بر اساس چنین میثاق‌هایی ناشر مبدأ و مقصد قرارداد می‌بندند و حقوقی برای ترجمه، چاپ و توزیع وجود دارد. بنابراین مترجم هم با آرامش خیال ترجمه می‌کند و ناشر هم می‌تواند برای کتابش افراد دارای صلاحیت را انتخاب کند.
این کارشناس حوزه زبان‌شناسی ادامه داد: اکنون موجی از ترجمه آثار کلاسیک شروع‌شده است که مترجمان حتی به متن مبدأ نگاه نمی‌کنند. بلکه متن‌های ترجمه‌شده را بر اساس هنجارهای به‌روز دوباره ترجمه می‌کنند و چنین موضوعی را می‌توان از نظر زبان‌شناسی اثبات کرد.
در ادامه خان جان بابیان اینکه در غالب آثار مترجم سطح پایین‌تری از مؤلف دارد، اظهار کرد: بعضی سبک‌ها را در ترجمه بازآفرینی کردن سخت است، اما باید توجه داشت که هر ترجمه‌ای باگذشت زمان می‌تواند کامل‌تر شود. به همین دلیل است که بعد از دو سال که یک نفر متنی را ترجمه می‌کند اگر مجدد مراجعه کند متوجه می‌شود که در ترجمه‌اش می‌تواند کارهای دیگری انجام دهد.
وی در بخش دیگری با اشاره به توانایی «ارنست همینگوی» در نویسندگی و استفاده از کلمات بدون بار ارزشی ترجمه آثار چنین افرادی را سخت دانست و به طرح این موضوع پرداخت که وقتی ترجمه‌ای کامل نباشد مترجم دیگری که می‌تواند بهتر عمل کند اقدام به ترجمه مجدد می‌کند.
لزوم به تجدید ترجمه آثار کلاسیک
خان جان بابیان اینکه آثار کلاسیک باید بعد از هر 30 سال مجدد ترجمه شود، موضوع تغییر قراردادهای زبانی را بااهمیت دانست و گفت: انتشار آثار با متن محاوره‌ای (شکسته‌نویسی) تا 5 سال قبل مقبولیت نداشت، اما اکنون چنین موضوعی راحت‌تر پذیرفته‌شده است و مترجم می‌تواند این حالت در متن خود مورداستفاده قرار دهد.
این کارشناس زبان‌شناسی مجدد به ترجمه‌های فارسی کتاب «شدن» و بی‌دقتی در تولید آن پرداخت و گفت: در بعضی نمونه‌هایی این کتاب که به دستم رسید مشخص است که کار مقابله‌ای میان متن اصلی و کار مترجم انجام‌نشده است. اولین ناشری که این کتاب 440 صفحه‌ای را طی 26 روز چاپ کرده و مجوز وزارت ارشاد را گرفته است به‌طور حتم کار مقابله‌ای در ترجمه انجام نداده است.
ناشران بزرگ بی‌میل به «شدن»
وی ادامه داد: برخی ناشران که به سراغ انتشار کتاب «شدن» در ایران رفتند مجموعه‌های بزرگی نیستند و همین‌که ناشران بزرگی هم چون قطره، چشمه و... مشارکت نکرده‌اند نشان می‌دهد این اثر ادبی بزرگی نیست. سرگذشت (Autobiography) را باید کاری در حد افراد صاحب‌قلم (به معنای زیبایی‌شناسی) دانست درصورتی‌که «شدن» ماهیت ژورنالیستی دارد، البته کتاب آموزنده و الهام‌بخش است و ازاین‌جهت کار جدی است.
خان جان کتاب «شدن» را الهام‌بخش برای زنان، کودکان و سیاه‌پوستان دانست و گفت: در عکس روی جلد میشل اوباما تاپ ساده‌ای به تن دارد که یک عکاس حرفه‌ای آن را تهیه‌کرده است و خود این نشان می‌دهد که او آدم ساده‌ای است و تعبیر بیزاری او از سیاست درست است. میشل راحت می‌نویسد همان‌طور که راحت جلوی دوربین می‌ایستد. رفتارهایی که میشل دارد برای کسی که می‌خواهد وارد فعالیت سیاسی شود یک «تابو» محسوب می‌شود.
چند نقطه‌ضعف از کتاب میشل اوباما
در ادامه این جلسه که به شکل نقد عملی برگزار شد، مدرس کارگاه‌های ترجمه به توضیحی کوتاه پیرامون «پیرامتنیت»، «بینامتنیت» و «متنیت» پرداخت و ترجمه‌های مختلف کتاب «شدن» را مملو از «گرته‌برداری» دانست. همچنین وی حذف بخش‌هایی از کتاب را در بعضی ترجمه‌ها یک ضعف اساسی عنوان کرد. خان جان چاپ‌های مختلف «شدن» را در فارسی آثاری دانست که از پیرامتنیت به متنیت تقلیل پیداکرده است و مترجمان را دربند متن مبدأ تلقی کرد.
از نگاه خان جان به دلیل مقابله نشدن در بخش ویراستاری ناشران برخی نسخه‌های «شدن» دارای افتادگی پاراگراف هستند که حتی دلیل ایدئولوژیکی هم ندارند و بی‌دقتی صورت گرفته است.
وی بابیان اینکه برخی مترجمان زن و مرد کتاب «شدن» هم ترجمه‌های متفاوتی عرضه کرده‌اند، افزود: ترجمه خانم مد آبادی محافظه‌کارانه است درحالی‌که نسخه آقای سلامی بی‌پروا ترجمه‌شده که ازاین‌جهت قابل‌تقدیر است.
در پایان این بخش خان جان گفت: برخی نسخه‌های «شدن» کار یکدستی در فصل‌ها ندارند و فردی که مسئولیت ترجمه اثر را برعهده‌گرفته این یکنواختی را به وجود نیاورده است.
غیریکنواخت بودن متن اصلی
در بخش دیگری مهری مد آبادی مترجم کتاب «شدن» که توسط انتشارات هورمزد منتشر شده، از علاقه‌اش درباره ترجمه این اثر گفت و توضیح داد: از خواندن متن متوجه شدم که میشل اوباما از افراد صاحب‌قلم در نگارش این اثر کمک گرفته است که همین به یکنواخت نبودن فصل‌های کتاب نسخه اصلی منجر شده است.
وی بابیان اینکه ترجمه جای بهتر شدن دارد و مترجم باید بارها به اثر خود مراجعه کند، در مورد نقش خودش در کامل شدن این اثر گفت: خودم را متعهد می‌دانستم که در کتاب پانویس قرار دهم تا مخاطب در بلاتکلیفی قرار نگیرد.
«شدن» جای نقد عمیق ندارد
مهدی سجودی مقدم، مدیر انتشارات «مهر اندیش» که نخستین نسخه فارسی کتاب «شدن» را در ایران منتشر کرده و خودش ویراستاری این اثر را بر عهده داشت در این بخش نشست «زیر چتر نقد» با اشاره به اینکه در مورد چنین کتاب‌هایی مثل «شدن» نمی‌توان کار نقد عمیقی کرد، گفت: برای موضوع خرید حق کپی‌رایت اثر با میشل اوباما تماس گرفتیم، پس‌ازآن هم با ناشر خارجی، اما به دلیل شرایط تحریمی آن‌ها تمایلی به فروش حق کپی‌رایت نداشتند و معتقد بودند برای فروش چند هزار نسخه فارسی آن بهتر است وارد معامله با ما نشوند.
نظر شما