خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- شاید دوستداران فرهنگ و تاریخ ایران زمین چشم‌به راه کتاب بلوکباشی در چهارشنبه پایانی سال بودند اما باز هم بی‌مناسبت نبود که در روزهای پایان فروردین این اثر منتشر شد، زیرا فروردین، ماه فروهرهاست. جشن‌های نوروزی و ماه فروردین با فروهرها پیوند خورده ‌است. شماری از محققان از جمله بهرام فروه‌وشی، مهرداد بهار و کتایون مزداپور فرورها را با ارواح درگذشتگان یا مردگان یکی دانسته‌اند.

فروردینگان، نخستین جشن ماهیانه است و این جشن به فروهرهای درگذشتگان ویژه شده است. زرتشتیان بر این باورند که فروهرهای درگذشتگان هر سال ده روز مانده به نوروز به زمین و به خانه بازماندگانشان فرود می‌آید و به نوعی سرچشمه خیر و برکت برای خانواده‌ها هستند و برای استقبال از آن‌هاست که سنت خانه ‌تکانی شکل گرفته است.

نوزدهم فروردین در گاهشمار زرتشتی جشن فروردینگان نامیده شده است و مراسم ویژه‌ای در بزرگداشت موجودات مینوی و بزرگداشت روان درگذشتگان برگزار می‌شود. در این جشن که امروزه بیشتر به جشن فرودگ (شاید از فروردگ، «فرورد» گونه پارسی فروشی) نامدار است، زرتشتیان سر مزار درگذشتگان خود می‌روند و برای خشنودی روان‌ها عود و کندر می‌سوزانند و گل و گیاه و میوه و شمع و لُرک بر سر مزار می‌گذارند. لرک درهم آمیخته‌ای است از هفت میوه خشک خام مانند پسته خام، بادام خام، فندق خام، برگه، انجیر خشک، خرما، توت. ترکیبات لرک به مناسبت‌های گوناگون و در گاهنبارها دگرگون می‌شود.

موبد رامین شهزادی در این زمینه می‌گوید: «زرتشتیان بر این باورند که ده روز مانده به نوروز فروهرها به زمین فرود می‌آیند و به خانه‌های پیشین خویش می‌روند. پس مردم باید برای پیشواز آنان خانه را پیش از این گهنبار پاکیزه کنند، برای راهنمایی فروهرها به سوی خانه آتش بیفروزند و در این روزها، بوهای خوش در آتش نهند و روان‌ها را ستایش کنند و اوستا بخوانند تا روا‌ن‌های درگذشتگان آسایش داشته و با شادی و شور باشند و برکت ارزانی دارند. در این روزها، به هیچ کاری نباید دست زد، مگر انجام کارهای نیک تا اینکه فروشی‌ها با خوشنودی یاد به جای‌های خویش برگردند و خوبی بخواهند و در پایان جشن، روان‌ها را بدرود می‌گویند.»

در فروردین یشت نیز درباره فروهرها این‌گونه آمده است: «فروهرهای نیک و پاکی را می‌ستاییم که در هنگام پنج روز پایانی سال و ششمین و آخرین گهنبار(جشن آفرینش مراتب جهان) از آرامگاه زبرین فرود آیند و مدت ده شبانه روز در زمین به سر می‌برند.»



کتاب «چهارشنبه سوری» جشن عروج ارواح مردگان به عالم زندگان در چهار بخش گاهشماری، چهارشنبه‌سوری، کنش‌های آئینی و کنش‌های تفریحی -الحاقی تنظیم شده است. نگاهی به ماه و هفته در ایران، ساختار لفظی و معنایی چهارشنبه‌سوری، خاستگاه تاریخی-آئینی جشن، ساختار فرهنگی-اعتقادی، ایزدان برکت‌بخش، آئین‌های تطهیر، نمایش حضور نمادین ارواح مردگان، پیش‌بینی آینده، بلاگردانی، جادوزدایی و باطل کرده سحر، سفره چهارشنبه سوری، نمایش آتش، آتشباری و هنجارشکنی سنت‌ها فصل‌های کتاب را دربرمی‌گیرد.

بلوکباشی نیز به فرود فروهرها از آسمان اشاره کرده و این‌گونه نوشته است که فرود آمدن فروهرها یا روان امشاسپندان (نامیرایان نیکوکار) از آسمان به زمین در ده روز فرودگان (در پنج روز آخرین ماه سی روزه سال و پنج روز افزوده به آخرین ماه سال) از باورهای دینی ایرانیان پیرو دین مزدیسنا بوده است. این باور از دیرباز در فرهنگ رفتاری مردم ایران در این روزهای خاص مقدس در اسفندماه بازتاب ویژه‌ای داشته است و مردم با واکنش‌هایی نمادین بازتابندگی این باور را در مناسک آئینی آخر سال جلوه‌گر می‌ساخته‌اند.

این مردم‌شناس پیشکسوت در بخش دیگر کتاب به عروج ارواح مردگان به زمین پرداخته‌اند و بر این باورند که اعتقاد به رستاخیز مردگان و بازگشت و عروج روان آنان به عالم خاکی و پیوستن به جمع زندگان یک باور بسیار کهن بوده و تنها اختصاص به ایران نداشته و در میان بیشتر اقوام جهان و پیروان ادیان بزرگ جهانی که به رستاخیز یا معاد جسمانی انسان باور دارند رواج داشته است. بنابر گفته بیرونی ایرانیان و اهل فارس در ایام فرودگان برای مردگان خود طعام می‌گذارند و این مشابه همان رسمی است که مردم سغد در خمسه مسترقه، پنج روز آخر ماه خشوم و خوارزمیان در پنج روز آخر ماه اسپندارمذ (اسفند) و پنج روز الحاقی به کار می‌برده‌اند. بنابر گفته بروکلمان زنان یزیدی (فرقه‌ای مذهبی که بیشتر آنان در سرزمین عراق و ایران با اقوام کرد و ارمنی همزیستی دارند) سه روز مانده به پایان سال خوراک بر سر گورهای مردگانشان می‌بردند. گروه مراغی‌های روبار الموت قزوین که به «مراغی» و «کله‌بُزی» معروفند، بنابر گزارشی پنج روز آخر سال را مانند زرتشتیان روزهای مقدس می‌شمارند و در زمره مراسمی که در این زوها انجام می‌دهند، یادآوری مردگان و دادن خیرات برای آنان است.

وی به روزگار کنونی نیز اشاره می‌کند و می‌نویسد: «در این روزگار نیز مردم ایران در روزهای پایانی سال، به ویژه در غروب واپسین شب جمعه ماه اسفند و در برخی پاره فرهنگ‌های ایرانی در شب هر یک از چهارشنبه‌های ماه اسفند به ویژه در شب چهارشنبه سوری برای بزرگداشت روان درگذشتگان و یادآوری و پذیرایی از مردگان خود آیین‌هایی نمادین برگزار می‌کنند. آتش افروختن، شمع و فانوس‌ روشن کردن و بر بام و در اتاق‌های خانه گذاشتن، پختن غذا و توزیع آن، اطعام کردن تهی‌دستان و خیرات کردن حلواجات و خرما و شیرینی میان مردم از جمله این آیین‌ها به شمار می‌آیند.»

کتاب «چهارشنبه سوری» در 208 صفحه، شمارگان 1100 نسخه و بهای 40 هزار تومان از سوی انتشارات گل آذین منتشر شده است.