خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- احسان یوسفی: ماریا اسکلودوسکا که ما او را بیشتر با نام ماری کوری می‌شناسیم، بانوی فیزیکدانی است که می‌توان  او را پیشگام فیزیک تجربی نوین به‌ویژه در زمینه‌ی فیزیک پرتوهسته‌ای دانست. او زاده‌ی ورشوی لهستان در سال ۱۸۶۷ / ۱۲۴۶ است. پدرش دبیر ریاضی و فیزیک و مادرش مدیر دبیرستان بود. وی آخرین فرزند خانواده و تیزهوش و سخت‌کوش بود. با آن که به‌دلیل فقر و از دست دادن زودهنگام مادر، زندگی بسیار سختی را در کودکی و نوجوانی گذراند، توانست یک سال زودتر از موعد، در شانزده سالگی و به‌عنوان شاگرد ممتاز تحصیلات مقدماتی خود را در زادگاهش به پایان برد و برای ادامه‌ی تحصیل به پاریس رفت. در زمانه‌ای که ادامه‌ تحصیل دختران در فیزیک و ریاضی امری نامرسوم و دور از ذهن بود،‌ در این رشته وارد دانشگاه پاریس شد و توانست لیسانس خود را در رشته فیزیک دریافت کند.

استعداد وافر و توانایی‌هایش باعث شد که فیزیکدان تجربی مشهوری مانند لیپمن از او درخواست کند در آزمایشگاهش مشغول به‌کار شود. ماری در این آزمایشگاه به پژوهش و تجربه در زمینه‌ درک و شناخت خواص مغناطیس فلزات و دیگر مواد پرداخت و درنهایت توانست قانونی را به‌طور تجربی در این زمینه کشف و به‌نام خود ثبت کند. در همین دوران با پی‌یر کوری،‌ آشنا شد و چندی بعد تشکیل خانواده داد. این ازدواج موجب دریافت تابعیت فرانسه برای ماری شد.
 
او و پی‌یر، در آزمایشگاه‌شان، به مطالعه‌ی کشف تازه‌ای به‌نام خاصیت رادیواکتیو (پرتوزایی) پرداختند. هدف آن‌ها این بود که دریابند آیا این خاصیت منحصر به عنصر اورانیوم است یا خیر. همچنین آن‌ها می‌خواستند نظریه‌ای توضیح و توجیه این خاصیت بیابند. بخش دوم این امر ایده‌ی ماری کوری بود که در ریاضیات تبحر داشت و مطالعات فیزیک جدید (نسبیت و مکانیک کوانتومی) آن روزگار را پیگیری می‌کرد.

آن‌ها پس از بررسی پرتوی ایکس حاصل از خاصیت رادیواکتیو و مواد مختلف توانستند دو عنصر جدید که این خاصیت را داشتند، کشف کنند: پلونیوم، ماری کوری به‌جهت علاقه‌اش به کشور مادری‌اش لهستان (Poland) این نام را برگزید و رادیوم، که نامش را از واژه‌ی «پرتو» در زبان لاتین الهام گرفت. به همین جهت این دو، به‌همراه آنری بکرِل، کاشف پرتوزایی در سال 1903 / 1282 موفق به دریافت جایزه‌ی نوبل فیزیک شدند. گفتنی است ابتدای امر کمیته‌ی نوبل از اهدای این جایزه به ماری خودداری می‌کرد؛ ولی با اصرار و پشتیبانی پی‌یر کمیته‌ی نوبل این امر را پذیرفت.

پس از این مدت این دو از پای ننشستند و به‌کار ادامه دادند. ماری سه سال بعد همسرش را از دست داد و تنها شد، ولی از ذره‌ای از انگیزه‌ و پشتکارش در پژوهش و گسترش دانش کم نشد. او به‌دنبال روشی برای به‌دست آوردن رادیوم خالص بود و در این زمینه موفق هم شد. این امر باعث شد نوبل شیمی در سال ۱۹۱۱ / ۱۲۹۰ دریافت کند. او تنها دانشمندی است که در دو رشته‌ی علمی، نوبل دریافت کرده است.

در همان دوران معلوم شد که می‌توان به کمک پرتوی ایکس حاصل از عناصر رادیواکتیو، از بدن انسان و درون بسیاری اشیا تصویر تهیه کرد. این امر دستاوردی بزرگ در علم پزشکی و نجات جان انسان‌ها بود. ماری کوری نیز در ساخت این ابزارها (دستگاه رادیولوژی) دست داشت و حتی در جنگ جهانی اول، با تهیه یکی از این دستگاه‌ها و ارتقای آن به دستگاهی قابل جابه‌جایی راهی جبهه‌ها شد تا در نجات جان سربازان آسیب‌دیده کمک‌رسان باشد.

او در پایه‌گذاری مؤسسه‌ی پژوهشی در زمینه‌ی پرتوزایی، با نام رادیوم، نقش اساسی داشت و مدیریت بخش فیزیک-شیمی آن را تا پایان عمر بر عهده داشت.

 ماری و پی‌یر کوری که صاحب دو دختر شده بودند، دخترانشان را به ورود به این زمینه تشویق می‌کردند. ایرنه دختر بزرگشان، ابتدا دستیار مادر و سپس مستقلا پژوهشگری موفق در زمینه‌ی فیزیک تجربی شد. او هم به‌اتفاق همسرش، فردریک ژولیو، موفق به دریافت جایزه‌ی نوبل شیمی شد.
ماری در انتهای عمرش به بیماری سرطان خون دچار شد. عامل بیماری سال‌ها پژوهش‌ در زمینه‌ی پرتوزایی و در معرض پرتوهای رادیواکتیو بود. این سرنوشتی بود که دختر بزرگش هم به آن دچار شد. این امر تا سال‌های میانی سده‌ی بیستم ناشناس مانده بود. ماری حتی روز قبل از مرگش در محل کارش مشغول به پژوهش بود و ۱۳ تیر ۱۳۱۳ مصادف با ۴ جولای ۱۹۳۴ در ۶۶ سالگی درگذشت.
 
میراث علمی ماری کوری
ماری کوری با کشف‌هایش راه‌های بسیاری را در علم گشود. او با کشف عناصر پرتوزا و ارائه‌ی نخستین نظریات در این باب توانست راه دانش هسته‌ای را بگشاید. انرژی هسته‌ای، پرتوپزشکی، شیمی هسته‌ای و بسیاری دیگر از کارهای علمی، جوانه‌هایی برآمده از کارهای او بودند، که امروزه درخت تناوری شده‌اند و صدها مرکز علمی و هزاران دانشمندان به آن‌ها مشغول‌اند.

رادیوم، عنصر مورد علاقه‌ی کوری، با روشی که خود او برای استحصالش به‌دست آورد، در عکس‌برداری و بعدها در درمان سرطان برای کشتن سلول‌های سرطانی به‌کار آمد. پلونیوم در سوخت‌های راکتورهای هسته‌ای مورد استفاده قرار گرفت و انرژی هسته‌ای آن - در گذشته انرژی هسته‌ای و امروزه بیشتر در سلاح هسته‌ای‌- نیازمند است.

سه میراث مهم
اما از همه‌ این‌ها گذشته، سه یادگار مهم ماری کوری را باید همواره در یاد داشت. نخست پیشگام روش‌های علمی تجربی نوین و متحول‌کننده‌ی نگرش‌های موجود در این باب بود. او از نخستین کسانی بود که در دل پژوهش‌هایی کاملاً علمی همواره نگاهی به کاربردها داشت و دقت علمی را ملاک اصلی عمل قرار می‌داد.

دوم کنجکاوی، سخت‌کوشی و الهام‌بخشی‌ ماری کوری بود که الگویی برای بشر و فعالیت‌های علمی است. این ویژگی‌اش نسلی از دانشمندان را تربیت کرد و سال‌هاعاملی برای حرکت نسل‌ها بود.

سوم، تلاش و مبارزه‌اش برای حضور زنان در عرصه‌های علمی و عملی بود. ماری کوری حامی این امر بود و برای آن سخت می‌جنگید. کارها و دستاوردهای او به مصداق ضرب‌المثل فارسی: دو صد گفته چون نیم کردار نیست. بیشترین نقش را داشتند: نخستین زن برنده‌ی نوبل، نخستین استاد زن فیزیک، تنها زن حاضر در کنفرانس‌های نخستین سلوه، عضویت در آکادمی طب فرانسه، تربیت دخترانی دانش‌پیشه، مستقل، شجاع و فعال، نخستین زن مدیر علمی و ده‌ها تلاش دیگر.
 
ماری کوری از بزرگانی بود که با مرگش جایش همیشه خالی خواهد ماند و حتی در دنیای پیشرفته‌ی امروز نیز افرادی چون او نادرند. یادش گرامی و زنانی چون ماری کوری افزون باد!