به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، در سال 1368 شورای عالی انقلاب فرهنگی در پاسخ به درخواست وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مصوبه‌ای صادر می‌کند با عنوان «الزام ناشران به تحويل تعدادي نسخ رايگان انتشارات خود» که مطابق با آن «كليه ناشران اعم از دولتي و غيردولتي لازم است كه به ازاي هر هزار نسخه‌اي كه از هر كتاب منتشر مي‌كنند 2 نسخه را به‌طور رايگان در اختيار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي قرار دهند (حداكثر نسخي كه بايد به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي تحويل شود 10 نسخه است)». نسخه‌های دریافتی از هر کتاب بین كتابخانه ملي ايران و مراکزی مانند سازمان‌ مدارك‌ فرهنگي‌ انقلاب‌ اسلامي، كتابخانه مركزي و مركز دانشگاه تهران، كتابخانه، موزه و مركز اسناد مجلس شوراي اسلامي، كتابخانه آستان قدس رضوي، كتابخانه عمومي آيت‌الله مرعشي نجفي، مركز اسناد انقلاب اسلامي، و كتابخانه‌هاي عمومي، توزیع می‌شود.

دو نسخه از هزار نسخه
کتابخانه ملی مطابق با اساسنامه (ماده 3-اهداف) گردآوری، حفاظت و اشاعه اطلاعات مربوط به آثار مکتوب را بر عهده دارد؛ بنابراین به ازای هر کتابی که منتشر می‌شود (اعم از چاپ اولی یا تجدید چاپی) باید بیش از دو نسخه برای حفظ و نگهداری به کتابخانه ملی ایران تحویل داده شود.

رویا امین‌الرعایا؛ معاون اداره‌کل فراهم‌آوری و حفاظت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، در گفت‌وگو با ایبنا توضیح داد: مطابق با قانون واسپاری و آئین‌نامه‌های اجرایی، هر کتابی که برای اولین بار منتشر و یا تجدید چاپ می‌شود، ناشر موظف است به‌ازای شمارگان 500 تا 1000 نسخه، 2 نسخه و به‌ازای شمارگان بیشتر از هزار، برای هر 500 نسخه یک نسخه بیشتر (مثلا اگر شمارگان 1500 نسخه باشد، سه نسخه) را به کتابخانه ملی تحویل دهد.

وی درباره طریقه دریافت نسخه‌های مورد اشاره از هر عنوان کتاب‌ توضیح داد: پیش‌تر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (اداره کتاب) مسئولیت دریافت نسخه‌ها را به عهده داشت اما مطابق با بخش‌نامه جدید، کتابخانه ملی خود مسئولیت دریافت کتاب‌ها را به عهده دارد.

ثبت در «رسا» و دسترسی مراجعان
معاون اداره‌کل فراهم‌آوری و حفاظت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران اظهار کرد: در کتابخانه ملی، همه رویه‌های اداری به شکل سیستماتیک انجام می‌شود و آمار کتاب‌های دریافتی، از طریق نرم‌افزار «رسا» به همراه اطلاعات دقیق آن‌ها ثبت می‌شوند تا قابلیت دسترسی به آن‌ها برای مراجعان وجود داشته باشد.

وی درباره دسترسی  مراجعان به کتاب‌ها توضیح داد: طبیعتا برای نسخه‌های نفیس خطی یا چاپ سنگی، دسترسی‌های خاص تعریف شده است اما درباره کتاب‌های چاپی، مراجع کنندگان به کتابخانه ملی می‌توانند به تمام منابع دسترسی داشته باشند.
 
با مراجعه سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی، می‌توان به آمار تحویل کتاب‌های چاپ شده دسترسی پیدا کرد؛ آماری که با آمار خانه کتاب، تقریبا هم‌خوانی دارد؛ البته با این توضیحِ امین‌الرعایا که ممکن است وارد کردن اطلاعات بخش کمی از کتاب‌ها با تاخیر همراه باشد و ثبت آن‌ها به سال بعد موکول شود که طبعا در آمار سال بعدی محاسبه می‌شوند.
 
 جدول تحویل کتاب در سال 1395


مطابق با اطلاعات این جدول، کتابخانه ملی در سال گذشته (1395) اطلاعات 90 هزار و 682 عنوان کتاب دریافتی در سامانه اطلاع‌رسانی سازمان ثبت شده است. اطلاعات خانه کتاب هم از انتشار 88 هزار و 825 عنوان (چاپ اولی و تجدید چاپی) حکایت دارد که تفاوت موجود هم با توضیح معاون اداره‌کل فراهم‌آوری و حفاظت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، قابل توجیه است.

جدول تحویل کتاب در سال 1396


با در نظر گرفتن تعداد کتاب‌هایی که تا پایان اسفند ماه از سوی کتابخانه ملی دریافت می‌شود، پیش‌بینی می‌شود که رقم نهایی برای سال 96 نیز همچون سال گذشته، حدود 90 هزار ثبت شود. معاون اداره‌کل فراهم‌آوری و حفاظت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران دراین‌باره توضیح داد: در سال‌های اخیر رقم دریافت کتاب در همین حدود بوده است؛ البته چنانچه گفته شد، تعداد نسخه‌های دریافتی به شمارگان هر کتاب بستگی دارد.

180 هزار نسخه کتاب در سال
هیچ کتابی وجین و امحا نمی‌شود
حداقل واسپاری برای کتاب‌های چاپی، 2 نسخه است و با این اوصاف می‌توان گفت حداقل کتاب‌هایی که در طول یک سال تحویل کتابخانه ملی می‌شود، حدودا به 180 هزار نسخه می‌رسد.

امین‌الرعایا در پاسخ به این سوال که آیا تعدد نسخه‌های تحویلی و مشکلات نگهداری، تصمیم به‌روزرسانی و امحا نسخه‌هایی که مراجع کننده ندارند را توجیه می‌کند، پاسخ منفی داد و گفت: ما به هیچ وجه اجازه وجین کردن را نداریم چراکه کتابخانه ملی قانوناً وظیفه دارد هر کتاب و نشریه‌ای که در کشور منتشر می‌شود را گردآوری و نگهداری کند؛ چه کتاب‌های خطی و قدیمی و چه کتاب‌هایی که امروزه منتشر می‌شوند.

وی افزود: مطابق با الگوی سهمیه مراکز مختلف کتابخانه ملی در کشور نسخه‌های تحویلی به مراکز مختلف ارسال و در مخازن آن‌ها نگهداری می‌شود.

معاون اداره‌کل فراهم‌آوری و حفاظت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران خاطرنشان کرد: علاوه بر کتاب‌های داخلی کتابخانه ملی مطابق با اساسنامه، مسئولیت خریداری کردن کلیه کتاب‌هایی که در خارج از کشور و با موضوع ایران و اسلام منتشر می‌شوند را نیز دارد که این عناوین نیز در مخازن نگهداری می‌شوند و در صورت مراجعه، در اختیار مراجعان قرار می‌گیرند. البته قانون واسپاری تنها مربوط به کتاب نیست و شامل نشریات و مطبوعات کشور نیز می‌شود.

یک سازمان استراتژیک
گردآوری، سازمان‌دهی، اشاعه اطلاعات، پژوهش و آموزش، رئوس وظایف کتابخانه ملی را تشکیل می‌دهند اما دامنه فعالیت‌های این سازمان تا جستجو و خرید نسخ خطی قدیمی و پیگیری ثبت جهانی آثار فاخر ایرانی تعمیم پیدا می‌کند. این شرح وظایف سنگین، گواه آن است که سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (به تبع تمام کتابخانه‌های ملی جهان) یک سازمان استراتژیک است که مسئولیت‌های خطیری به لحاظ فرهنگی، تاریخی و حتی سیاسی و دیپلماتیک بر عهده دارد و این مساله، بر ضرورت توجه ویژه و مدیریت کارآمد آن می‌افزاید.