به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، گنجینه منحصر به فردی شامل 2 هزار نسخه خطی و چاپ سنگی از آثار خواجه نصيرالدين توسی، همراه با شرح و ترجمه و حاشيه بر آثار، در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی موجود است که بيشتر نسخه‌ها در زمان حيات مؤلف، کتابت شده است.
 
حجت‌الاسلام محمدحسن نوری‌نيا، رئیس اداره مخطوطات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، در این‌باره گفت: ابوجعفر محمد بن محمد بن حسن توسی مشهور به خواجه نصيرالدين (زاده 5 اسفند 579 در توس و درگذشته 11 تير 653 در بغداد)، شاعر، فيلسوف، متکلم، فقيه، دانشمند، رياضی‌دان و منجم ايرانی سده هفتم است. مجموعه ارزشمندی از آثار وی در قالب 2 هزار نسخه نفيس خطی و چاپ سنگی، در گنجينه کتاب‌های خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.
 
وی با اشاره به يکی از نسخه‌های نفيس که در زمان حيات مؤلف کتابت شده، افزود: اين اثر با نام «قواعد العقائد» در حکمت و کلام شيعه است و در سال 677 هجری قمری، روی کاغذ سمرقندی کتابت شده است. همچنین دو نسخه از تأليفات خواجه نصيرالدين، با نام «زبدة الهيئه» در علم هيأت و نجوم و ديباچه تقويم علاءالدين، هر دو در سال 685 هجری قمری در اصفهان کتابت شده است.
 
حجت‌الاسلام نوری‌نيا درباره نسخه‌ای با موضوع رياضی که مربوط به «هوپسيکِلِس» رياضيدان يونانی بوده و توسی آن را تحرير کرده، توضيح داد: اين اثر با نام «تحرير المطالع» به دست «قسطاء بن لوقاء» از دانشمندان قرن چهارم به عربی ترجمه شده و تصحيح «يعقوب بن اسحاق کندی» است. کتابت اين نسخه، در سال 672 هجری قمری و معاصر مؤلف انجام گرفته و نادرشاه افشار در سال 1145 هجری قمری، آن را وقف آستان قدس کرده است.
 
رئیس اداره مخطوطات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، با اشاره به اثری ديگر از اين دانشمند ايرانی با نام «رساله معينيه» يا «المفيد» که در هيأت و نجوم به زبان فارسی نگاشته شده، بیان کرد: مؤلف، آن را به ابوشمس معين‌الدين بن ناصرالدين بن محتشم تقديم کرده و نسخه آستان قدس، به قلم محمد بن علی خوافی در سال 665 هجری قمری در بردسير کرمان کتابت شده و آقا زين‌العابدين اصفهانی در 1166 هجری قمری، آن را وقف آستان قدس کرده است. از ديگر نسخه‌های نفيس تأليف توسی، «رساله العزّيه فی شرح مقاله النصيريه» است که در زمان حيات مؤلف بر کاغذ سمرقندی کتابت شده است.
 
وی ادامه داد: نسخه‌اي از اثر معروف توسی در هيأت و نجوم با نام «زيج ايلخانی» در قرن هفتم کتابت شده و سيد جلال‌الدين تهرانی که نايب التوليه آستان قدس بوده، در سال 1361 شمسی، آن را وقف آستان کرده است. از تأليفات مهم خواجه نصيرالدين به زبان فارسی، تحرير اصول اقليدس است که  نام ديگر آن «تحرير الأصول الهندسه و الحساب» بوده و در سال 645 هجری قمری تأليف و در سال 646 کتابت شده است.
 
حجت‌الاسلام نوری‌نيا در پايان درباره نسخه‌ای در علم رياضی که توسی آن را تحرير کرده، گفت: اصل اين اثر که «تحرير المفروضات» نام دارد، از ارشميدس است و «ثابت بن قره» آن را ترجمه کرده و نسخه آستان قدس هم کتابت قرن هفتم است.
 
نسخه‌هایی نفیس از پزشک، فیلسوف و شیمی‌دان ایرانی در آستان قدس

بیش از 70 نسخه نفیس خطی و چاپ سنگی از آثار زکريای رازی، پزشک، فیلسوف و شیمی‌دان ایرانی با موضوع پزشکی، داروسازی، شيمی، فلسفه، الهيات و ماوراءالطبيعه در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی وجود دارد.
 
سيد محمدرضا فاضل‌هاشمی، کارشناس مسئول اداره مخطوطات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، با اشاره به يکی از نفيس‌ترين آثار رازی در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی با موضوعاتی همچون خواص داروها، درمان، دامپزشکی و کشاورزی، اظهار کرد: این اثر با عنوان «مفید الخاص فی علم الخواص» با 50 مجلس تصویر رنگین از حیوانات و گیاهان کتابت شده و تاريخ کتابت آن را زمان پادشاهی سلطان قلاوون پادشاه مصر بین سال‌های 743 و 746 هجری قمری دانسته‌اند.
 
 وی درباره نسخه نفيس ديگری به کتابت 1059 قمری که حاوی ده مقاله در توضيح مفاهيم پايه‌ای پزشکی است، افزود: رازی اين کتاب را با عنوان «کنّاش منصوری» يا «کتاب منصوری» به نام «ابوصالح منصور بن اسحاق سامانی» والی ری نوشت و در آن از تشريح استخوان‌ها و عضلات، مغز، قلب، چشم، کليه و مثانه، دستگاه گوارش، ستون فقرات، نخاع و... سخن گفته است. نسخه موجود، توسط «محمد شريف» به خط نستعليق 18 سطری کتابت شده و اثر ديگر با عنوان «کنّاش فاخر» نیز اهدايی مقام معظم رهبری در سال 1388 است.
 
اثر ديگری که فاضل هاشمی به آن اشاره کرد، «برءالساعه» در موضوع طب فوری يا فوريت‌های پزشکی است که نسخه‌های فراوانی از اصل کتاب به زبان عربی و ترجمه آن به فارسي در کتابخانه آستان قدس موجود است. اصل کتاب در 23 باب، به خط نستعليق خوش در دوره صفويه در سال 1102 قمری کتابت شده و در سال 1262 قمری از سوی «تاج ماه بيگم» وقف آستان شده است.
 
کارشناس مسئول اداره مخطوطات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، ادامه داد: نسخه ديگر «علاج الأمراض» در 36 باب است که به نام‌های «طب الفقرا» و «من لا يحضره الطبيب» نيز معروف است. مؤلف در اين کتاب، روش‌های خوددرمانی را براي افرادی که به پزشک دسترسی ندارند، فراهم کرده است. نسخه آستان قدس، به کتابت 1122 قمری بوده و آقا زين‌العابدين خادم اصفهانی در 1166 قمری، آن را وقف کرده است.
 
وی با بيان اينکه رازی، آثار فراوانی در علم کيميا يا شيمی دارد، به معروف‌ترين اثر وی در اين زمينه با عنوان «سر الأسرار» اشاره کرد و گفت: نسخه کتابخانه، به کتابت 1239 قمری، وقفی محمد ايرانی مجرد در 1250 شمسی است و «محمود بن صاعد سنجري» آن را به فارسی ترجمه کرده که تعدادی نسخه کتابت قرن 13 دوره قاجار، در کتابخانه موجود است.
 
فاضل هاشمی بیان کرد: آثار ديگری از رازی همچون «الحاوی فی الطب»، «تقاسيم العلل» يا «التقسيم و التشجير»، «الجدری و الحصبه»، مقاله در «النبض والقاروره»، «اُرجوزه»، «کتاب باه»، «کتاب الشواهد» و «المدخل التعليمی» در زمینه کيميا، «کتابان في التجارب» و آثاری ديگر از اين‌دست، از جمله نسخه‌های ارزشمند موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی است.