به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست نقد و بررسی «باستانشناسی شهری تهران، کاوش میدان ارگ» با سخنرانی اسکندر مختاری، پژوهشگر و باستان‌شناس، شقایق هورشید و احمد چایچی امیرخیز دوشنبه 20 شهریور در نگارخانه اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی تهران برگزار شد.


اسکندر مختاری گفت: تهران براساس متون تاریخی، گرچه بر مورخان فرض است که شناخته شده، اما باید بگویم که چنین نیست و تهران شهر شناخته شده‌ای نیست زیرا متون تاریخی هم نقصان دارد و هم تعارض. از طرفی هم اکنون اگر بخواهیم براساس متون و اسناد موجود درباره تحولات شهری 20 سال اخیر تهران سخن بگوییم، با کمبود اسناد و منابع مواجه خواهیم شد. چه برسد به اینکه بخواهیم به تاریخچه تهران پیش از تبدیل شدن آن به شهر بپردازیم.
 
وی افزود: همان‌طور که اشاره کردم تعارض و تناقضی که در متون تاریخی درباره تهران وجود دارد، ناشی از نگاه متفاوت مورخان تهران به تحولات این شهر و پیشینه آن است. متاسفانه باید بگویم در حالی بعضی از متون تاریخی مورد استناد قرار می‌گیرد که چندان درست نیست و تناقضات بسیاری در آنها وجود دارد. از طرفی تحقیقات نشان می‌دهد که بسیاری از سفرنامه‌نویسان که به تهران سفر کردند و مطالبی درباره آن نوشتند و اطلاعاتی ارائه کردند که اسناد بعدی اطلاعات آنها را به درستی و با همان کیفیت تائید نمی‌کند.  
 
این پژوهشگر حوزه باستان‌شناسی ادامه داد: اما محققان و پژوهشگران امروز تهران، بدون اینکه درستی برخی متون تاریخی را مورد قضاوت قرار دهند به آنها استناد می‌کنند و همان اطلاعات نادرست را دوباره نشر می‌دهند. از طرفی بخش دیگری از کاستی‌ها و تعارضات متون تاریخی در رابطه با تهران برمی‌گردد به بی‌توجهی عدم مراجعه به اطلاعات و تحقیقات باستان‌شناسی شهری.
 
مختاری بیان کرد:  امروزه آثاری که درباره باستانشاسی تهران منتشر می‌شود، اغلب بدون توجه به تحقیقاتی است که قبلا در این زمینه صورت گرفته است، مثلا به کاوش‌های باستان‌شناسی مهندس کامبخش در قیطریه، سلطنت‌آباد در متون تهران‌پژوهی چندان استناد نمی‌شود، در حالی که کامبخش نتایج کاوش‌هایش را به صورت کتاب چاپ کرده و در دسترس پژوهشگران قرار داده است. اما مثل این است که اطلاعات این پژوهش‌ها چندان به کار محققان نمی‌آید که با بی‌اعتنایی از کنار آن رد می‌شوند و در تحقیقات خود به آن استناد نمی‌کنند.  
 
وی افزود: امروز اکثر آثاری که درباره تهران‌پژوهی منتشر می‌شود که تنها با استناد به متون تاریخی است و بدون توجه به آثار جدیدی است که درباره تهران با تحقیقات باستان‌شناسی و میدانی تالیف و چاپ شده است، گویی متون تاریخ مانند آیه‌های آسمانی است که باید یک اثر پژوهشی حتما با استناد و مراجعه به آنها نوشته شود.
 
این مولف ادامه داد: وقتی یک اثری تاریخی اهمیت می‌یابد که در یک متن متعلق به گذشته، جای پایی داشته باشد. در حالی که برخی معتقدند که اطلاعات و پژوهش‌های باستان‌شناسی باید متکی به استنادات تاریخی باشد. در حالی که برای تکمیل تاریخ تهران به اطلاعات باستان‌شناسی نیاز داریم. بنابراین کتاب «باستان‌شناسی شهری تهران، کاوش میدان ارگ» نیز از این نوع پژوهش‌هاست که برپایه کاوش‌های باستانشناسی است که در آن از نتایج بعضی از کاوش‌ها و تحقیقات دیگران نیز بهره گرفته شده است.   
 
مختاری عنوان کرد: متاسفانه در بعضی کتاب‌های منتشر شده در رابطه با کاوش‌های باستان‌شناسی تهران نیز از تحقیقات تهران‌شناسی استفاده نمی‌شود و جای تاسف است که خود باستان‌شناسان به نتایج تلاش‌های همکاران را نادیده می‌گیرند و به آن استناد نمی‌کنند. همچنان که در کتاب «باستان‌شناسی شهری تهران، کاوش میدان ارگ» بسیاری از پژوهش‌های باستان‌شناسی نادیده گرفته شده و به آن استناد نشده است. گویی هنوز به برخی اطلاعات و داده‌ها عادت نکردیم و هنوز دوست داریم به اطلاعات مانده از عصر قاجار اتکا کنیم.  
 
وی افزود: شاید این رویه پژوهش و نگارش کتاب درباره تهران‌شناسی باعث شده که سال‌هاست حرف تازه‌ای درباره تهران شنیده نشود. در حالی که پژوهش‌ها و تحقیقات بسیاری درباره پژوهشگاه سازمان میارث فرهنگی و گردشگری وجود دارد که محققان چندان اعتنایی به آنها ندارند. بنابراین درباره میدان ارگ تهران هم مطالب و تحقیقات بسیاری وجود دارد که در تعجب هستم، کتابی درباره ارگ تهران تالیف می‌شود اما به تحقیقات گذشته در این رابطه اشاره نشده است.
 
فعالیت‌های غیرکارشناسانه پیمانکاران شهرداری در محوطه ارگ
شقایق هورشید یکی از مولفان کتاب «باستانشناسی شهری تهران، کاوش میدان ارگ» با اشاره به نتایج پراکندگی سازمان میراث فرهنگی در سال 90 گفت: پخش شدن سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در زمان احمدی نژاد بیشترین ضربه را به میراث فرهنگی کشور و به ویژه تهران وارد کرد و در این زمان که سازمان میراث دچار از هم‌گسیختگی شده بود، بسیاری از میراث فرهنگی تهران آسیب و لطمات بسیاری دید.
 
وی افزود: از طرف دیگر دخالت‌های غیرکارشناسانه شهرداری تهران نیز از جمله عواملی بود که موجب ایجاد خسارت‌هایی در میراث فرهنگی تهران شد، خسارت‌هایی که با گذشت زمان میزان آن مشخص شد. زمانی که ما مشغول کاوش‌های باستانشناسی میدان ارگ بودیم، پیمانکار شهرداری نیز مشغول فعالیت‌هایی در میدان ارگ بود، فعالیتی که با نهایت بی‌دقتی و بی‌مسئولیتی انجام شد بدون اینکه درنظر بیگرند که مشغول کار در یک محوطه تاریخی هستند.
 
این باستانشاس ادامه داد: کاوش‌های باستان‌شناسی ما با فعالیت پیمانکار شهرداری همزمان شده بود و گاه ممکن بود که لودرهای آنها از روی ما رد شوند و از طرفی با کندن غیرتخصصی سطح خیابان به این محوطه خسارت بسیاری وارد کردند. در این زمان ما هم باید نگران سلامتی خود بودیم و هم ناراحت از آسیب دیدن محوطه میدان ارگ و کاخ گلستان. اما آن‌زمان فریاد و ناراحتی ما کارساز نشد. با این حال تلاش کردیم که شاید بتوانیم با صحبت با پیمانکار و همکارانش، آنها را متوجه اهمیت محوطه کنیم و ارزش میراث فرهنگی را به آنها یادآور شویم.

دکتر احمدچایچی امیرخیز، یکی دیگر از مولفان کتاب نیز به مشکلات این تالیف اشاره کرد.