داریوش مهاجر، مولف کتاب «جمعیت‌شناسی سیاسی» به خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) گفت: جمعیت ستون هر جامعهای است و ارکان و بخش‌های مختلف جامعه چون اقتصاد، فرهنگ و سیاست از جمعیت (کمیت و کیفیت آن) تاثیر میپذیرند و جمعیت نیز از آنها اثرپذیر است اما ارتباط میان جمعیت و سیاست علمی میان رشتهای را تشکیل می‌دهد که در آن جمعیت‌شناسی، اقتصاد، جامعه‌شناسی و علم سیاست ایفاگر نقش هستند و به این علم جمعیت‌شناسی سیاسی گفته می‌شود.
وی به فصل‌های مختلف کتاب اشاره کرد و افزود: کتاب «جمعیت‌شناسی سیاسی» شامل 14 بخش است و عناوینی مانند «جمعیت‌شناسی سیاسی»، «جمعیت و اقتصاد در ایران»، «جمعیت و برخی شاخص‌های اجتماعی»، «جمعیت و سیاست در ایران»، «ژئوپلتیک و جمعیت»، «ایران در جهان اسلام»، «ایران قدرت منطقه‌ای»، «جمعیت و امنیت در ایران»، «جمعیت و جنگ در ایران»، «روند نوسازی سیاسی و نقش جمعیت در ایران»، «جمعیت و جنبش‌های اجتماعی در ایران»، «جمعیت و اقلیت‌های قومی در ایران»، «هیدروپلیتیک و جمعیت ایران» و «امنیت غذایی و جمعیت» را به بحث کشیده است.
رشد اقتصادی تحت‌الشعاع افزایش جمعیت
این مولف همچنین با اشاره به پیش‌بینی سالخورده شدن جمعیت ایران در آینده ادامه داد: نباید فراموش کرد که افزایش جمعیت ایران در طول سه دهه گذشته سبب شده است که رشد اقتصادی تحت‌الشعاع قرار گرفته و در نتیجه شاخص‌های اقتصادی سرانه تغییر چندانی نکند. رشد جمعیتی که به ویژه در دوره زمانی یک دهه بعد از انقلاب اسلامی در کشور اتفاق افتاد تا به امروز تأثیر خود را در پایین نگه داشتن شاخص‌های اقتصادی از جمله تولید ناخالص داخلی سرانه حفظ کرد.
فقر بیشتر برابر با آسیب‌های اجتماعی بیشتر
مهاجر ادامه داد: البته افزایش جمعیت از طریق کاهش نسبت سرمایه به کار، رشد اقتصادی را کاهش می‌دهد. همچنین جوانی و پیری جمعیت عامل موثری در رشد اقتصادی است. بر اساس نتایج سرشماری سال 1385 تقریبا 5/2 درصد از جمعیت کشور در سنین بالای 65 سال قرار داشتند و به تعبیری سالخورده بودند اما این رقم به تدریج رو به افزایش گذارده و در سال 1390 به 7/5 رسیده است و برابر برخی پیش‌بینی‌ها، در سال 2050 میلادی (1429 شمسی) تقریبا 25 درصد از جمعیت کشور سالخورده خواهند بود. این در حالی است که پیری هزینه‌های قابل ملاحظه بر جامعه تحمیل می‌کند.
وی افزود: بیکاری یک عامل منفی و اثرگذار در تحولات اجتماعی، اقتصادی و نهایتا سیاسی در کشورهاست و این در حالی است که ایران در میان 200 کشور جهان به لحاظ بالا بودن نرخ بیکاری در رتبه 56 قرار دارد و نرخ بیکاری آن 5/15 درصد است. از طرفی فقر و جمعیت زیر خط فقر در کشور عامل اثرگذار در آسیب‌های اجتماعی است. فقر بیشتر یعنی آسیب‌های اجتماعی بیشتر، افزایش جرم و بزه، شکل‌گیری جنبش‌های اجتماعی خاص و... برابر آماری در سال 2007 جمعیت زیر خط فقر ایران 7/18 درصد بوده و این در حالی است که برخی منابع داخلی آمار آن را بیشتر هم ذکر کرده‌اند. همین نرخ 7/18 درصد در جمعیت 78 میلیون نفری یعنی 6/14 میلیون نفر زیر خط فقر که بسیار قابل تأمل است.
این پژوهشگر حوزه علوم سیاسی درباره تاثیرگذاری جمعیت در قدرت ملی عنوان کرد: همان‌گونه که برخی از نظریه‌پردازان چون «تالکوت پارسونز» گفته‌اند قدرت خصیصه فرد نیست و در واقع ابزار یا امکانات همگانی جامعه است. بنابراین جمعیت که ستون جامعه است در قدرت و بالعکس قدرت در آن اثرگذار است. شمار جمعیت، ویژگی جمعیت (جوانی، سالخوردگی و نظایر آن) در قدرت و حاکمیت اثرگذار است. البته نباید فراموش کرد که جمعیت تنها عنصر شکل‌دهنده به قدرت ملی نیست اما از عناصر اثرگذار آن است. از همین رو جمعیت به لحاظ کمیت (تعداد، ساختار و...) و نیز کیفیت ( میزان تحصیلات، قابلیت‌ها و...) مورد توجه بازیگران و کنش‌گران سیاسی است.
ایران پرجمعیت‌ترین و قدرتمندترین کشور حوزه خلیج‌فارس
مهاجر بیان کرد: در یک بررسی مشخص شده که جمعیت و ویژگی‌های کمی و کیفی آن، رتبه نخست عوامل تشکیل‌دهنده قدرت ملی است. در رتبه‌بندی کشورها بر اساس شاخص قدرت ملی سینگر، ایران در رده پانزدهم جهان قرار گرفته است.
وی گفت: ژئوپلیتیک که به نوعی بررسی رابطه بین جغرافیا و سیاست است، تحت عوامل مختلفی قرار دارد که از جمله عوامل ثابت آن میتوان به موقعیت جغرافیایی، فضا و تقسیمات آن، وسعت خاک، وضع توپوگرافی و از عوامل متغیر آن به جمعیت، منابع طبیعی و نهادهای سیاسی و اجتماعی اشاره کرد.
این پژوهشگر با اشاره به قدرت ایران در حوزه خلیج‌فارس افزود: ایران نه تنها در حال حاضر که به لحاظ جمعیت در رتبه هفدهم جهان قرار دارد بلکه حتی با کاهش نرخ رشد جمعیت در سال 2050.م به رغم افت رتبه همچنان در زمره بیست کشور جهان قرار خواهد داشت. (رتبه 19) ایران همچنین یکی از کشورهای قدرتمند در جهان اسلام است که امروزه از جمعیتی حدود یک میلیارد و ششصد میلیون نفری برخوردار است که عمدتا در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا مستقر هستند. ایران به لحاظ جمعیت در میان کشورهای اسلامی رتبه ششم را داراست. همچنین ایران پرجمعیت‌ترین و البته قدرتمندترین کشور حوزه خلیج‌فارس است.
جمعیت مولفه تاثیرگذار در ژئوپلیتیک قدرت
مهاجر ادامه داد: از آنجا که جمعیت از جنبه‌های مختلف یکی از عوامل مهم و اثرگذار در ژئوپلیتیک قدرت است، در چارچوب دنیای اسلام، در قالب جهان تشیع و در منطقه آسیای جنوب‌غربی، در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا و به طور ویژه در منطقه خلیج‌فارس ایران، با داشتن جمعیتی قریب 80 میلیون نفری، ارتقای سرمایه انسانی در کشور از جمله داشتن جوانان انبوه و با تحصیلات بالا و برخورداری از رسانه‌ها، وجود منابع انرژی (نفت و گاز)، موقعیت ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیکی و... یک قدرت منطقه‌ای تلقی می‌شود و این امر مورد اعتراف سیاست‌مردانی چون اوباما رئیس‌جمهوری آمریکا، وزیرخارجه اسپانیا، سفیر انگلیس در شورای امنیت سازمان ملل متحد و... قرار گرفته است.
وی اظهار کرد: در کنار مواردی که اشاره شد، جمعیت میتواند اثر منفی از جمله در مواردی چون امنیت غذایی و امنیت آب نیز بر جای گذارد که در کتاب «جمعیت‌شناسی سیاسی ایران» به «جمعیت و امنیت»، «جمعیت و جنگ»، «جمعیت و جنبش‌های اجتماعی» و «جمعیت و قومیت» توجه شده است.
شنبه ۲۰ شهریور ۱۳۹۵ - ۰۸:۰۰
نظر شما