به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) کتاب «ژئوپلیتیک شیعه و اسلام سیاسی در خاورمیانه» نوشته احمد نادری با حضور نویسنده و حمید احمدی، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران چهارشنبه 8 مهرماه در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

نادری در ابتدای این نشست با بیان اینکه در جهان آلمانی زبان هنوز مطالعات اسلامی ـ شیعی وجود ندارد و یا اینکه کمرنگ است، گفت: به عبارت دیگر در جهان اسلام شیعی زیرمجموعه اسلام سنی معرفی می‌شود و این شاید به دلیل اقلیت بودن تشیع است. ما ترجیح دادیم که این کتاب در انگلیس چاپ نشده و در آلمان به چاپ برسد و خوشبختانه استقبال خوبی از کتاب صورت گرفته و قرار است در دانشگاه توبینگن آلمان رونمایی شود.
 
وی با تشریح فصول مختلف کتاب افزود: کتاب در دو بخش اصلی و هشت فصل به نگارش درآمده است؛ بخش نخست درباره نظریه سیاسی شیعه و مفهوم تحول دولت تشیع است. سیاست‌های ایران نیز در این بخش شرح داده شده است اما بخش دوم کتاب درباره عراق است و در آن درباره رابطه عراق با تشیع سخن گفته شده چرا که اماکن مقدس شیعیان در عراق وجود دارد.
 
نویسنده کتاب ادامه داد: من در فصل سوم کتاب سعی کردم اسلام شیعی و سنی را از هم جدا کنم، چون با مرگ پیامبر دو تفسیر عمده درباره اسلام شروع می‌شود و در این فصل به دنبال بررسی رابطه این دو گفتمان بوده‌ام. همچنین بحث پارادایم اسلام سیاسی در گفتمان سنی و شیعه در کتاب بررسی شده است. در گفتمان سنی سیدجمال‌الدین اسدآبادی را به عنوان رهبر این جریان در نظر گرفتم که اگرچه براساس تحقیقات، ایشان فردی شیعه است اما هدف من بیشتر بررسی نظریات او بود که در نهایت منجر به شکل‌گیری گفتمان‌های دیگری چون القاعده و داعش شده است.
 
به گفته نادری، اسلام سیاسی شیعه نیز در کتاب بررسی شده و شیوه‌گرایی و سیر تطور نظریه‌های دولتی در فقه شیعه مورد توجه قرار گرفته است. از دل این نظریه‌ها نظریه ولایت فقیه به عنوان یک نظریه سیاسی بیرون کشیده شده که در نهایت منتج به استخراج مفهوم تعقل دولتی تشیع شده است.
 
اسلام سیاسی شیعه رو به آینده دارد
این استاد جامعه‌شناسی با بیان اینکه اسلام سیاسی شیعه رو به آینده دارد و منتظر منجی است، یادآور شد: در اسلام سیاسی شیعه درب اجتهاد باز است. سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران هم آمیزه‌ای از تعقل دولتی، ارکان فقهی و پارادایم رئالیستی است، زمانی که این مفاهیم با هم گره می‌خورند رفتار ایران را در روابط بین‌الملل شکل می‌دهند.
 
وی در همین راستا توضیح داد: سیاست خارجی ایران دو بعد منطقه‌ای و جهانی دارد؛ برای بازخوانی نظریات مرتبط با این حوزه نظرات ژئوپلتیک و ژئوکالچر را بررسی کردم و به این نتیجه رسیدم که ژئوپلتیک به ژئوکالچر متصل می‌شود. در درون تمدن اسلامی بحث سر این است که نزاع اصلی بین تمدن غرب و تمدن اسلامی است چون این دو تمدن مدعی ارزش‌های جهانشمول هستند.
 
نادری با بیان اینکه در دل تمدن اسلامی هم یک نزاع تمدنی مفروض است، گفت: ما در این تمدن دوپارگی شیعه و سنی را داریم؛ طی چهار دهه اخیر سه غول سنی در برابر ایران ایستاده‌اند که از آن جمله می‌توان به عراق صدام، مصر مبارک و عربستان سعودی اشاره کرد. دو حکومت اولی از هم فروپاشیدند و عربستان هم رو به اضمحلال است.
 
استادیار گروه انسان‌شناسی دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه در این نزاع درون‌تمدنی ایران برنده خواهد بود، گفت: من معتقدم که جمهوری اسلامی ایران محوریت تمدن اسلامی را نمایندگی می‌کند، در تحلیل سیاست خارجی ایران نیز معتقد هستم مبنا تعقل دولتی تشیع در سطح منطقه‌ای است و در این باره سه فاکتور افکار اسلامی، شیعه‌گرایی و زبان فارسی دخیل است.
 
وی در ادامه با اشاره به بخش دوم کتاب خود اظهار کرد: همان‌طور که گفته شد این بخش به عراق اختصاص دارد و در آن سیر تاریخی از اتفاقات این کشور و نیز نحوه ساختن حکومت شیعی سخن گفته شده است. سال 2005 سال شروع سیاست‌های شیعی در عراق است چرا که سه انتخابات در آن برگزار می‌شود. در این بخش نظرات آیت‌الله سیستانی را در حوزه سیاست بررسی کردم چون ایشان از فقهایی هستند که در ابتدا اعتقادی به ورود به حوزه سیاست نداشتند اما به دلیل حوادثی که پس از سقوط صدام به وجود آمد حتی فتوا دادند که زنان بی اذن شوهران در انتخابات شرکت کنند.
 
نادری درباره بخش پایانی کتاب خود نیز توضیحاتی ارائه کرد و افزود: در فصل پایانی نیز من به غرب و آلمان توصیه کردم، قدرت منطقه‌ای به نام جمهوری اسلامی ایران را به رسمیت بشناسند و در این زمینه باید خوانش جدیدی از جمهوری اسلامی ایران برای تعامل ارائه شود، چون غرب مجبور است ایران را بپذیرد چرا که در غیر این صورت ما شاهد افزایش هرچه بیشتر سلفی‌گری و گروه‌های افراطی در منطقه هستیم و غرب باید بداند که تشیع برای آنها خطرناک نیست بلکه این گروه‌ها صدمه اصلی را به آنها خواهند زد.
 
توجه به مطالعات اسلام‌شناسی و بی‌توجهی به ایران‌شناسی
احمدی، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران نیز در ادامه این نشست با اشاره به روند چاپ کتاب و مقاله در کشورهای خارجی گفت: در آن سوی مرزها اساساً توجه بسیاری به چاپ کتاب و مقالات می‌شود و این مباحث مورد بررسی دانشگاهیان قرار می‌گیرد. ما نیز باید در داخل کشور توجهی بیشتری به نوشته‌های یکدیگر کنیم.
 
وی با تاکید بر ضرورت انتشار آثار فارسی‌زبانان به زبان انگلیسی افزود: در 35 سال اخیر چهره ایران بیش از گذشته مخدوش شده و این به‌دلیل تلاش‌هایی است که خودمان نکردیم و بیشتر روی مطالعات اسلام‌شناسی کار شده تا ایران‌شناسی. از سوی دیگر خصومتی میان ایران با کشورهای عربی و ترکیه از یکسو و کشورهای غربی از سوی دیگر صورت گرفته که منجر به ایران‌هراسی در جهان شده است.
 
این استاد دانشگاه یادآور شد: ما باید حرف‌های خود را به زبان انگلیسی منتشر کنیم چون  غربی‌ها با حجم زیادی از متون خود در این باره مواجه می‌شوند در حالیکه هیچ متنی از سوی ایرانیان در این باره وجود ندارد و نمی‌توانند قضاوت درستی در این باره داشته باشند. در نظر داشته باشید که بسیاری از انتشارات معروف خارج کشور مانند مک میلان به دلیل اغراض سیاسی کتاب‌های سطحی و بی‌مایه را برای هجمه علیه ایران منتشر می‌‌کند.
 
وی تاسیس نهادی دولتی و یا غیردولتی در ایران را برای ترجمه آثار برتر فارسی زبان پیشنهاد کرد و گفت: باید جایی وجود داشته باشد تا این کتاب‌ها را به زبان انگلیسی چاپ و توزیع کنند. البته گاهی از تلاش‌های ایرانیان جلوگیری می‌شود اما ما باید تلاش کنیم تا آثارمان در خارج از کشور چاپ شود.
 
کتاب حاوی غلط‌های املایی بسیار است
احمدی بخش دیگری از سخنانش را به انتقادهای ویرایشی از کتاب اختصاص داد و گفت: در ابتدا باید بگوییم قطعی که برای کتاب انتخاب شده مناسب نیست و بیشتر مخصوص پایان‌نامه است و به همین دلیل تأثیر مناسبی روی مخاطب ندارد. از سوی دیگر کتاب حاوی غلط‌های املایی بسیار است در حالیکه ما در کتاب‌های انگلیسی یا هیچ غلطی نمی‌بینیم یا اینکه غلط‌ها بسیار کم هستند. این در حالی است که کتاب با یک ویراستاری ساده می‌توانست غلط‌های کمتری داشته باشد.
 
وی با بیان اینکه کتاب مشکلات گرامری زیادی هم دارد گفت: در برخی از قسمت‌های کتاب برخی از واژه‌ها با وجود عدم نیاز چندین بار تکرار شده است. به طور کلی باید بگویم کتاب باید به گونه‌ای ترجمه می‌شد که یک انگلیسی‌زبان بتواند آن را به راحتی خوانده و متوجه نظرات مولف شود، در برخی از قسمت‌های دیگر کتاب نقل‌قول‌های مستقیمی از افراد دیگر آورده شده که به نظر می‌آید مولف نظرات خود را نیز در آن دخیل کرده است.
 
استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه مفاهیم کلیدی در کتاب توضیح مناسبی داده نشده، گفت: به طور مثال در کتاب از اصطلاح «جهان چهارم» استفاده شده در حالی که همان‌طور که می‌دانید بحث جهان‌سازی مربوط به بحث توسعه اقتصادی است و جهان چهارم به نظر مولف که جهان تشیع است، گویی جهانی توسعه‌نیافته‌تر، فلاکت‌بار است! در چندین جای دیگر کتاب از «امپراطوری شیعی» نام برده شده در حالیکه این همان چیزی است که دشمنان تشیع هم از آن سخن می‌گویند و اصولاً امروز چنین چیزی وجود ندارد.
 
احمدی افزود: منظور مولف از واژه ژئوپلتیک به صورت روشن شرح داده نشده و گویی نویسنده اسیر ادبیات موجود در این زمینه بوده است. همچنین از واژه‌های چون ژئوپلتیک نوین شیعه حرف زده شده در حالی که مشخص نیست ژئوپلتیک شیعه از کجا شروع شده و به کجا ختم می‌شود. در بخش آغازین کتاب نیز فرضیه تحقیق به خوبی شرح داده نشده و به نظر می‌رسد نتیجه‌گیری بسیار روان‌تر و کامل‌تر از مقدمه است.
 
این استاد دانشگاه با بیان اینکه عقلانیت دولت شیعی را تنها نمی‌توان با سخنان امام خمینی (ره) تعریف کرد، گفت: چون عقلانیت شیعی تنها محدود به ایشان نیست. درباره عقلانیت رئالیستی در روابط بین‌الملل هم من عراق را نمونه بهتری می‌دانم تا ایران چرا که جمهوری اسلامی ایران عقلانیت بین‌المللی‌اش بیشتر براساس نظام جمهوری اسلامی ایران است تا خود ایران. به همین دلیل در جمهوری اسلامی شکافی بین مراکز تصمیم‌گیری مثل وزارت امورخارجه و سپاه قدس را مشاهده می‌کنیم و یک خواننده آگاه خارجی می‌تواند این ایراد را از کتاب شما بگیرد.
 
وی تاکید کرد: شما می‌خواهید هرچه را که در جمهوری اسلامی ایران است تایید کنید، اما ظاهراً از نقد برخی از نکات هم پرهیز کردید به همین دلیل ممکن است برچسب این را بخورید کتاب حکومتی نوشته‌اید.
 
احمدی در بخش پایانی سخنانش خطاب به نادری گفت: کتاب نوآوری عمده‌ای برای جهان انگلیسی ندارد چرا که بسیاری از مخاطبان با این بحث‌ها آشنا هستند و برای خواننده متخصص خارجی مسایلی چون عراق تکراری است بنابراین بهتر بود که نظرات خود را درباره مفهوم عقلانیت بیشتر شرح می‌دادید.
 
پاسخ به انتقادات
نادری نیز در سخنانی به برخی از این انتقادها پاسخ گفت و افزود: قطع کتاب در آلمان یک برند است و ما در این زمینه نمی‌توانستیم نظر کشور دیگری را اعمال کنیم اما این کتاب از یک ماه پیش در سایت آمازون توزیع شده و برای مخاطبان قابل دسترس است.
 
وی ضمن پذیرفتن ایرادهای ویرایشی و گرامری کتاب افزود: در بحث امپراطوری شیعه باید بگویم منظور من بیشتر نفوذ ایران در کشورهای منطقه و جهان است و امپراطوری سرزمینی مدنظرم نبوده است اما درباره تعریف واژه ژئوپلتیک نیز باید بگویم به صورت پیوسته‌ای این مفاهیم را شرح دادم.
 
این استاد دانشگاه ادامه داد: درباره سخنان امام خمینی (ره) و معادل قرار دادن آن برای عقلانیت دولت تشیع باید بگویم تعمد داشتم چرا که به نظر من قبل از امام خمینی(ره) نیز اساساً چیزی در اسلام سیاسی وجود نداشته است. درباره عقلانیت دولت شیعه ایران نیز حق با شماست! اگر چه باید بگویم ایران در قاب دولت بین‌الملل عمل می‌کند در حالیکه عملاً به چنین چیزی اعتقاد ندارد چون ما معتقد هستیم یک امت واحد هستیم.
 
نادری در پایان سخنانش گفت: من میان سیاست‌های سپاه قدس و وزارت امور خارجه هماهنگی می‌بینم چون همانطور که می‌دانید به دلیل تلاش‌هایی که سپاه قدس در منطقه داشت، وزارت خارجه توانست به دیپلماسی خود عمل کند چون کشورهای غربی ما را به رسمیت شناختند.
 
وی تاکید کرد: تلاش من این بوده که کتاب به صورت دایرةالمعارفی کار شود و در این راه سعی کردم مباحث محتوایی و زبانی را به صورت یکجا در کتاب استفاده کنم.