محمد ابراهیم شریعتی در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) با اشاره به روند نزولی فروش کتاب در افغانستان در سال‌های اخیر عنوان کرد: روند چاپ و فروش کتاب در افغانستان با افت خیزهای بسیار همراه بوده، اما به طور کلی این روند تا سال 1392 از رونق بالایی برخوردار بود، اما در سال‌های اخیر با 75 درصد افت فروش کتاب در افغانستان روبه‌رو بوده‌ایم.

وی همچنین درباره مهم‌ترین دلایل این روند نزولی افزود: به طور کلی مهم‌ترین دلایل کاهش فروش کتاب‌های ایرانی در بازار کتاب افغانستان، گرانی بی‌اندازه کتاب، همکاری نکردن مناسب ناشران، توزیع‌کنندگان و همچنین رعایت نشدن حق کپی رایت است. مشکلات در بازار امروز کتاب به حدی رسیده که آن را از رونق انداخته است.

رعایت نشدن حق کپی رایت و قاچاق کتاب
شریعتی ادامه داد: در ایران و افغانستان دستگاه‌هایی به نام کپی پرینتر آمده که هرکسی بخواهد می‌تواند بدون اجازه مؤلف، مترجم و ناشر، از هر کتابی تعداد 100 یا 200 نسخه چاپ کند و به قیمت کمتر بفروشد و در این میان افرادی ضرر می‌کنند که پایبند به اصول اخلاقی و حرفه‌ای خود هستند. در حال حاضر بسیاری از کتاب‌های ناشرانی چون «میزان» در اصفهان و مشهد کپی شده و با کیفیت پایین و به‌صورت قاچاق در افغانستان به فروش می‌رسند.

مدیر موسسه انتشارات عرفان درباره تبعات منفی این روند گفت: کتاب خوب و با کیفیتی که امروز در ایران منتشر می‌شود، یک هفته بعد در افغانستان خواهان دارد. مخاطبان ما در افغانستان در حوزه‌های مختلفی چون شعر، ادبیات، تاریخ، سیاست، فلسفه  کلام خواستار آثار با کیفیت هستند، اما مشکلات مالی و اقتصادی مردم و رعایت نشدن قانون کپی رایت باعث شده تا آثاری بی کیفیت به افغانستان قاچاق شود و این کیفیت پایین باعث ریزش مخاطب و علاقه‌مندان به کتاب در افغانستان شده است.

شریعتی وضعیت فعلی ارائه کتاب در افغانستان را منجر به پایین آمدن وجهه کتاب ایرانی دانست و گفت: جالب است بدانید که بخش‌های فرهنگی سفارت‌هایی چون آمریکا هم کتاب‌های ایرانی را تهیه می‌کنند تا آشنایی بیشتری با فرهنگ و زبان فارسی پیدا کنند، اما کتاب‌های بدون کیفیت و غالباً بدون جلدی که به دست آنها می‌رسد، ذهنیت آنها را هم نسبت به کتاب‌های ایرانی خراب می‌کند؛ چرا که ظرفیت‌های فرهنگی یک کشور را نمی‌توان در قالبی پَست و بی‌کیفیت ارائه داد.

دادن تاوان برای یک تعهد فرهنگی
وی همچنین درباره همکاری نکردن موزعان برای انتقال کتاب به افغانستان نیز گفت: در این میان توزیع‌کنندگان هم تنها به فکر سود خود هستند که البته حق دارند؛ چراکه در کاری سرمایه‌گذاری کرده‌اند و انتظار بازگشت سرمایه خود را دارند. اما باید در این حرکت با هم همکاری بیشتری داشته باشیم. به طور مثال یکی از همین توزیع کنندگان به دلیل اینکه ما پاس کردن یک چک دو ماه تأخیر داشتیم، حساب ما را از سوی دادگاه مسدود کرد و خواهان دریافت خسارت شد.

نبود حمایت دولت‌ها برای انتقال کتاب به افغانستان
مدیر موسسه انتشارات عرفان در ادامه با انتقاد از مشارکت دولت‌ها در این زمینه گفت: به نظر من بهتر است که دولت‌ها اصلاً در این زمینه ورود نکنند؛ چراکه متاسفانه کتاب در اولویت‌شان نیست در حالی که در بسیاری از کشورها نیاز به کتاب را به درستی درک کرده‌اند؛ به طوری که وقتی یونان دچار ورشکستگی شد و بسته پیشنهادی به اتحادیه اروپا ارائه داد، می‌بینیم که دقیقاً به اندازه بودجه غذا و دارو، برای کتاب نیز بودجه پیش‌بینی کرده‌اند؛ اما متأسفانه ما هنوز ضرورت کتاب را درک نکرده‌ و همیشه نخستین بودجه‌ای که برای صرفه‌جویی حذف کرده‌ایم، بودجه کتاب بوده است.

شریعتی افزود: در گذشته شاهد بودیم که اختصاص بودجه از سوی برخی دستگاه‌های دولتی برای خرید کتاب، به ایجاد رانت‌های بسیاری منجر می‌شد؛ مثلاً بعد از خرید کتاب متوجه می‌شدیم، کتاب‌هایی خریداری شده که حتی ارزش خمیر کردن هم ندارند و بودجه مذکور صرف سودجویی‌های افراد فرصت‌طلب شده است.

ورود کتاب به افغانستان و آغاز دشواری‌ها
شریعتی همچنین با تمجید از همکاری وزارت فرهنگ و ارشاد ایران برای انتقال کتاب به افغانستان، گفت: ما برای انتقال کتاب به افغانستان در داخل ایران مشکلی نداریم؛ چراکه هم وزارت ارشاد و هم اداره گمرک در این موضوع همکاری واقعاً خوبی دارند؛ اما مشکل از زمان ورود کتاب به افغانستان آغاز می‌شود. حمل کتاب برای رساندن به کتابفروشی‌ها با وانت یا کامیون در افغانستان ممنوع است و اداره گمرک و به طور کلی نیروهای امنیتی آن را به عنوان کالای قاچاق تلقی می‌کنند. به همین دلیل معمولاً کتاب‌ها را به صورت مخفیانه در میان کالاهای دیگر حمل می‌کنند.

فعالان فرهنگی افغان و انتظارات از رایزن فرهنگی ایران
شریعتی عنوان کرد: متأسفانه باید بگویم که در این میان رایزن فرهنگی ایران در کابل کوچک‌ترین حرکتی از این نظر نکرده یا حداقل می‌توانم بگویم بنده و همکارانم که دغدغه فرهنگ و ادب افغانستان را داریم و بیش از دو دهه در این حوزه در حال فعالیت هستیم، در این سال‌ها از رایزن فرهنگی ایران در کابل چیزی ندیده‌ایم و اگر هم حرکتی بوده، فعالیت‌های محفلی بوده است.

مدیر موسسه انتشارات عرفان  گفت: من به عنوان فردی که از وضعیت بازار کتاب در ایران و افغانستان آگاهی دارم، از ناشران شناخته شده ایرانی درخواست دارم تا در مسیر انتقال کتاب با کیفیت به افغانستان همکاری ویژه داشته باشند تا با خروج از وضع کنونی، بازار نشر رونقی دوباره بگیرد و تیراژ کتاب هم بالاتر برود.

وی با اشاره به فعالیت 22 ساله موسسه انتشارات عرفان، اظهار کرد: انتشارات عرفان در دوره‌ای فعالیت خود را آغاز کرد که تمام بنیان‌های نشر در افغانستان در پی حمله روسیه، از بین رفته بود.

وی افزود: در سال 1371 و بعد از جنگ با روسیه که مجاهدین افغانی پس از 14 سال بر روسیه پیروز شدند، تمام کتابفروشی‌ها، انتشاراتی‌ها و چاپخانه‌ها یا سوزانده شده یا به اجبار تعطیل شدند؛ همین‌طور مؤلفان، مترجمان و شاعران ما هم یا کشته شدند یا به کشورهای دیگر مهاجرت کرده بودند.

شریعتی همچنین درباره حوزه کتاب‌های منتشر شده از سوی این انتشارات نیز گفت: آثار منتشر شده ما بیشتر در حوزه علوم انسانی و فرهنگ، زبان و ادب فارسی بوده و با اینکه هیچ حمایت مادی و معنوی ویژه‌ای از ما نشد، توانستیم پُلی قوی برای انتقال آثار مکتوب از ایران به افغانستان باشیم و بزرگ‌ترین و مدرن‌ترین کتابفروشی در کابل را افتتاح کنیم.