به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، حجت‌الاسلام محمدتقی فاضل میبدی، در کتاب «مجموعه مقالات شریعت، عرف و عقلانیت»، مقالات خود درباره کاربرد زمان و مکان در اجتهاد را به چاپ رسانده است تا راهی برای بررسی جایگاه آنها در دین، پژوهشهای دینی و جوامع مسلمان باز کند.

در پیشگفتار این کتاب می‌خوانیم: «در دنیایی زندگی می‌کنیم که در آن مفاهیم تازه‌ای چون حقوق بشر، آزادی‌های سیاسی، دموکراسی، حقوق مدنی، فلسفه‌های مضاف از قیبل فلسفه دین و فلسفه اخلاق و مفاهیم دیگر در عرصه‌های علوم انسانی روییده و همواره رو به بالندگی است. سخن گفتن از منشأ دین، تجربه دینی، زبان دین، پلورالیسم دینی، مسائل ذاتی و عَرَضی دین و امثال آن در گذشته به مانند امروز مطرح نبوده و در دانش کلام یا دین‌شناسی جایی نداشته است. انسان دین‌دار عصر امروز که با این مفاهیم نو مواجه می‌شود، در بادی امر پاره‌ای از آنها را با باورهای دینی خود در تضاد می‌بیند و نمی‌داند از این باورها دست بشوید یا این مفاهیم مدرن را نامشروع و ناسازگار با یافته‌های کلامی و فقهی قلمداد نماید؟» (ص 1)

فاضل میبدی در این کتاب عقیده دارد: «اجتهادی که در گذشته صورت گرفته و اکنون نیز ادامه دارد، هم از جهت معرفت‌شناسانه و هم از نگاه هرمنوتیکی، قابل نقدهای جدی است. این‌که فهم فقیهان و متکلمان را عین دیانت بدانیم و آن را قدسی تلقی کنیم و جایی برای چون و چرا باقی نگذاریم، ادعای پذیرفته‌ای نیست. شک نیست که غالب فقیهان در گذشته با یک سلسله پیش‌فرض‌های جزمی و قطعی و شرایط تاریخی و جغرافیایی خاص سراغ کتاب و سنت رفته‌اند،‌ و آن‌ چه را که فهمیده‌اند حقیقت شمرده‌اند.» (ص 2)

نویسنده، کتاب خود را حاوی مقالاتی می‌داند که به پاره‌ای از دغدغه‌هایش پرداخته است و سعی کرده است با موازین کلامی و فقهی و روش‌های عقلایی برخی از مسائل را به بوته نقد بگذارد. او می‌گوید: «هرچند احیاء اندیشه دینی و بازنگری در احکام را به چند مسأله نمی‌توان محدود کرد، اما پیمودن این راه، هرچند یک گام، می‌تواند گره‌گشا باشد.» (صص 3 ــ 4)

قوه محرکه شریعت اسلامی
کتاب «شریعت، عرف و عقلانیت» شامل دوازده مقاله از فاضل میبدی است. فاضل میبدی بر این باور است که شریعت اسلامی، با عنایت به عرف عقلا و دعوت به تعقل و حفظ مصالح و قوه محرکه اجتهاد، می‌تواند در همه زمینه‌ها در این زمان نجات و سعادت بشر را تأمین نماید و از دستگاه حقوقی زمان پیشی بگیرد، مشروط بر این‌ که از حالتِ «تنها نص‌محوری» خارج شود و عقل و عرف زمان را ــ و به تعبیر مرحوم امام خمینی (ره) زمان و مکان را ــ در اجتهاد دخالت دهد.

نگاهی به مقالات کتاب
 «انسان، ادیان، ارتداد» عنوان مقاله نخست این کتاب است. میبدی در این مقاله آیاتی از قرآن و روایاتی از معصومان (ع) درباره ارتداد و اسلام را بررسی کرده است. در بخشی از این مقاله آمده است: «هر از چند گاهی شنیده می‌شود که در دیار مسلمانی کسی را به جرم تغییر عقیده، با عنوان ارتداد، به اعدام محکوم می‌کنند و در پی آن، به ویژه طرفداران حقوق بشر پاره‌ای کشورها در مقام ممانعت از این حکم مواضع تندی اتخاذ می‌نمایند. لازم دانسته شد با نگاهی دوباره به مبانی این فتوا ببینیم آیا می‌توان کسی را به صرف تغییر عقیده به تیغ اعدام سپرد و اصل عدالت، آزادی و حفظ حیات انسانی که اسلام بر آن پای فشرده است را نادیده انگاشت؟» (ص 5)



«ذبیحه اهل کتاب» عنوان مقاله‌ دیگری است به قلم فاضل میبدی که در این کتاب به چاپ رسیده است. وی در این مقاله به حکم ذبیحه اهل کتاب و یا ذبیحه غیرمسلمان که یکی از مسائل مهم و مورد ابتلا در میان مسلمانان است پرداخته است. مؤلف در این مقاله به نظر غالب فقهای امامیه اشاره کرده و نوشته است: «نظر غالب فقهای امامیه بر آن است که ذبیحه اهل کتاب به خاظر فقدان شرایط ذبح از قبیل عدم استقبال به قبله و عدم «تسمیه» نام خدا، و ذابح غیرمسلمان، نجس و خوردن آن حرام است. البته در شریعت یهود نیز این مسأله وجود دارد که ذبیحه غیر‌یهود حرام است. اما به نظر می‌رسد حرمت ذبیحه اهل کتاب ، از نظر کتاب و سنت، چندان صریح و روشن نیست.» (ص 23)

نویسنده در ادامه این کتاب مقاله «سیره صلح جویانه پیامبر(ص)» را گنجانده است. وی این مقاله را با آیه‌ 25 سوره یونس آغاز کرده و نوشته است: «موضوعی که در این نوشتار دنبال می‌شود صلح‌دوستی و خشونت‌ستیزی پیامبر اسلام و دعوت جامعه بشری از طرف ایشان به پرهیز از جنگ است. ... تلاشم این است که سرفصل‌های مهم صلح‌دوستی و صلح‌جویی پیامبر (ص) را یادآور شوم.» (ص 49)

«شریعت، اجتهاد و عقلانیت»، «فلسفه وجودی ماه‌های حرام و آیا تغلیظ دیه در مرگ‌های تصادفی درست است؟» عناوین دیگر مقالاتی است که در این کتاب درج شده‌اند.

میبدی، مقاله «رابطه دین و عرف» را ــ که دیگر مقاله پیش‌ روی خوانندگان این کتاب است ــ با این پرسش‌ها آغاز کرده است: «آیا دین و احکام شریعت با عرف رایج میان مردم نسبتی دارد؟ آیا دین به‌عنوان امری قدسی می‌تواند با عرف که مقوله‌ای غیرقدسی است تعامل نماید؟ یا دین مقوله‌‌ای فراعرفی است و نمی‌تواند هیچ نسبتی با عرف داشته باشد؟ اگر خواسته باشیم پاسخ این سؤال را نیک دریابیم، ضروری است تعریف درستی از عرف داشته باشیم. ناگفته نماند، دین در اینجا به معنای شریعت و احکام عملی و اخلاقی اسلام است. بحث بر سر این نیست که آیا اعتقادات را می‌توان عرفی کرد یا نه.» (ص 121)

خوانندگان در ادامه مطالعه این کتاب مقالاتی با عناوین «عقل دینی و عقل فلسفی»، «تعامل فقها با بناهای عقلایی در جهان امروز» ،«جایگاه زن در ادای شهادت از منظر فقه اسلامی» و «نگاه اصلاحی به حقوق زنان» را از نظر می‌گذرانند.

در بخشی از مقاله «عقل دینی و عقل فلسفی» آمده است: «گفتار درباره عقل و دین و سازش و عدم سازش آن‌ها سخنی نیست که تازه معرکه‌ آرا گشته باشد، هر چند از زمان کانت (1724 ــ 1804) به بعد تنازع عقل و دین صبغه علمی‌تری به خود گرفته است، اما از پیشتر عرفا برای این‌که پایشان در این ورطه نلغزد، در برابر متلکمان، گوهر دیانت را تماما از حریم عقل به دور دانسته‌اند و پای عقل را در ساحت کبریایی دین لنگ شمرده‌اند و پاره‌ای از آنان دین را از مقوله عشق به‌شمار آورده‌اند؛ شاید مولوی، که عقل استدلالی و فلسفی را یکسره مردود و چوبین می‌داند، سرآمد این دسته باشد. مرحوم شیخ بهایی در قصیده‌ای حکمت ایمانیان را در برابر حکمت یونانیان دانسته است: چند خوانی حکمت یونانیان / حکمت ایمانیان را هم بدان.» (ص 145)

فاضل میبدی، کتاب خود را با مقالات «واژه‌های «رجل» و «رجال سیاسی» در روایات، فقه و قانون» و «آیت‌الله طالقانی اسلام را در ظرف زمان می‌دید» به پایان رسانده است.

مجموعه مقالات «شریعت، عرف و عقلانیت» دوازدهمین کتاب حوزه دین از مجموعه «ادبِ فکر» انتشارات هرمس است که در 248 صفحه، با شمارگان یک‌هزار و 500 نسخه به بهای 15 هزار تومان در سال 1394 منتشر شده است.