به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) همایش «نگاهی تازه به تاریخ بیهقی» عصر یکشنبه 26 بهمن ماه با حضور محمد جعفر یاحقی، کوروش صفوی، حسین پاینده، عباسعلی وفایی، اسماعیل تاج‌بخش، امیر نصری، بتول واعظ، مهدی دادخواه تهرانی، محمدرضا حاج بابایی و جمعی از استادان دانشگاه علامه طباطبایی در محل این دانشکده برگزار شد.

ضرورت بازنگری در میراث مکتوب برای ایجاد فهم‌های تازه
محمدرضا حاجی بابایی دبیر همایش «نگاهی تازه به تاریخ بیهقی» در ابتدای این مراسم طی سخنانی گفت: همان‌طور که می‌دانید در سالیان اخیر تحولات بسیاری در حوزه نقد و پژوهش ادبی رخ داده، به ویژه در تحلیل متن. بر همین اساس لازم است نگاه تازه‌ای به میراث ادبی و متون ادبی که از گذشته به ما رسیده داشته باشیم و قطعا این نگاه تازه منجر به فهم‌های تازه‌ای از متن خواهد شد و از این رو برپایی چنین همایش‌هایی یک ضرورت به حساب می‌آید.

وی ادامه داد: کتاب تاریخ بیهقی یکی از متون گرانسنگ ادب فارسی است و شاید جزو سه-چهار متن ارزشمند در حوزه نثر فارسی به شمار بیاید و سعی ما در این همایش این است که از زوایای تازه‌ای به این متن بنگریم و قطعا ابعاد تازه‌تری برای از این متن شکل خواهد گرفت و آن موضوع به پویایی فهم ما از متن کمک خواهد کرد.

حاجی بابایی تغییر نگرش ما به یک متن منجر به ایجاد فهم‌های تازه از آن متن می‌شود و این فهم‌های تازه گاهی اوقات در تقبل فهم‌های گذشته برمی‌آیند و حتی آنها را به چالش می‌کشند اما چیزی که مهم است تکیه بر متن و تعهد به فهم و درک و دانش است.
 
بخش عمده‌ای از تاریخ بیهقی «خاطره‌نویسی» است
در ادامه این همایش محمد جواد یاحقی، استاد دانشگاه فردوسی مشهد و مصحح کتاب تاریخ بیهقی با اشاره به ضرورت برگزاری و فراگیر شدن این‌گونه همایش‌های تخصصی، اظهار کرد: همیشه این بحث مطرح بوده که تاریخ بیهقی یک متن تاریخی است یا یک متن ادبی؟ و هنوز در این موضوع به نتیجه نرسیده‌ایم که تاریخ بیهقی باید در رشته تاریخ تدریس شود یا در درس ادبیات؟

این عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی درباره حوزه تخصصی کتاب تاریخ بیهقی گفت: ما همیشه درباره بیهقی مطرح کرده‌ایم که او یا کار ادبی کرده  یا کار تاریخی کرده اما هیچ‌گاه اشاره نکردیم که آیا شیوه نگارش او در دسته دیگری غیر از این دسته‌های مطرح شده جای می‌گیرد یا خیر. البته خود بیهقی آن‌گونه که در این اثر آورده کار خود را تاریخ نگاری می‌داند و خود را خادم تاریخ معرفی می‌کند.

یاحقی افزود: خوشبختانه دوستان ما در حوزه تاریخ علاقه زیادی به تاریخ بیهقی نشان نداده‌اند به دلیل این‌که کمتر ذوق ادبی دارند و کمتر با صنعت‌های ادبی آشنا هستند، وقتی به این اثر مراجعه می‌کنند، مطالب زیادی دست‌گیرشان نمی‌شود. و خود به خود این متن به ما ادبیاتی‌ها رسیده است و ما هم بیشتر به عنوان یک متن ادبی با آن برخورد کرده‌ایم.

وی با اشاره به زاویه‌ دید پنهان مانده‌ای از این کتاب گفت: موضوع مهمی که من در اینجا می‌خواهم به آن اشاره کنم، موضوعی است که خودم هم تابه حال آن را جایی ننوشته و نگفته‌ام و آن، برخورد بیهقی با مسائل به عنوان «خاطرات» است؛ به‌طوری که وقتی با دقت به این اثر می‌نگریم می‌بینیم بخش عمده‌ای از این اثر خاطره‌نگاری است.

این استاد دانشگاه فردوسی مشهد در تشریح چگونگی نگارش این کتاب توسط بیهقی، یادآور شد: بیهقی سال‌های زیادی و تقریبا از دوران جوانی به دستگاه حکومت غزنویان می‌پیوندد و تقریبا 10 سال در حکومت محمود غزنوی و 11 سال هم در کنار مسعود غزنوی سپری کرده و پس از چندی بازنشسته شد؛ او در طول این مدت یادداشت‌هایی می‌نوشته، اما این کتاب را در دوران بازنشستگی خود بر اساس خاطرات و یادداشت‌های موجود خود نگاشته است.

یاحقی با اشاره به دسته‌بندی سه‌گانه اطلاعات در کتاب تاریخ بیهقی گفت: دسته اول اطلاعات تاریخی و اطلاعاتی که از گذشته به او رسیده است. به‌طوری که از زمان اردشیر بابکان تا اسکندر، انوشیروان، بوذرجمهر، ابونصر سامانی، یعقوب لیث و حتی از امام حسین (ع) و امام رضا (ع) در این کتاب اطلاعاتی ارائه شده که همه اینها از کتاب‌های دیگر برداشت شده که با سبک نقالی و روایی خودش این مطالب را آورده است.

عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی  افزود: دسته دوم اطلاعاتی از وقایعی است که خودش در آنها حضور داشته. از آنجا که بیهقی در دستگاه دیوان رسالت غزنویان بوده، تمام گفت‌وگوها، مراودات و مذاکراتی که در آنجا می‌گذشته، نامه‌ها و انتصابات و مشورت‌های صورت گرفته با خبر بود. چراکه بیهقی خط زیبایی داشته تمام نامه‌ها و احکامی که برای نقاط مختلف ارسال می‌شده توسط او نگاشته می‌شده است.

مصحح کتاب تاریخ بیهقی  عنوان کرد: بیهقی همچنین در صحنه‌های جنگ نیز حضور داشته و اطلاعاتی از سپاه سلجوقیان و غزنویان را ره زیبایی تصویر کرده بود و این بخش همان بخشی عمده‌ای است که سراسر خاطره‌نگاری است.

وی در تشریح دسته سوم نیز گفت: دسته سوم نیز منقولات بیهقی از از قول افراد ثقه و راویان موثق است که به نظر من این بخش از تاریخ بیهقی هم خاطره‌نگاری است. وی در نقل قول از افراد دیگر اثبات و تأکید می‌کند شخصی که این موضوع را از او نقل می‌کنم چنین است و چنان و از کسانی هستند که مورد وثوق او هستند. یعنی در واقع خاطره در خاطره است.

یاحقی در ادامه بر تفکیک خاطره نگاری و تاریخ نگاری تأکید کرد و گفت: از آنجایی که خاطره‌نگاری از زاویه دید شخصی مطرح و روایت می‌شود، استناد تاریخی به آن خطرناک است و اگر مورخان نسبت به تاریخ بیهقی بی‌عنایت هستند به این دلیل است که این کتاب خواننده را با خودش می‌برد، مانند یک داستان، رمان و درام و شما را در صحنه‌ها شریک می‌کند. تاریخ باید صرفا اطلاعات خشک و بی‌طرف ارائه دهد، اما تاریخ بیهقی اصلا این‌گونه نیست.

مصحح کتاب تاریخ بیهقی در پایان سخنان خود توضیح داد: به این ترتیب به رغم این‌که تا به حال کسی این موضوع را مطرح نکرده است،  می‌توانیم ادعا کنیم که بخش عمده‌ای از تاریخ بیهقی «خاطره‌نویسی» است. شاید ما خاطره نویس معروفی هم در آن روزگار نداشتیم و شاید در دوران بعد افرادی به خاطره نویسی پرداخته باشند، مثل سفرنامه ناصر خسرو که تقریبا همزمان با بیهقی است اما به خاطرات و یادداشت‌های سفر پرداخته است.