خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ــ نیره دوخائی: بیش از 12 قرن از زادروز «ابوالقاسم ، عبدالعظیم بن عبدالله بن علی بن حسن بن زید بن علی بن حسن بن علی بن ابی طالب (ع)» می‌گذرد. اگرچه این شخصیت علمی و مذهبی در بین مردم ایران از جایگاهی والا برخوردار است و بارگاهش،‌ مأمن و کنج خلوت شکسته‌دلان با خداست اما متأسفانه ابعاد گسترده زندگانی حضرت عبدالعظیم (ع) نه تنها برای مردم بلکه در کتاب‌ها هم ناشناخته مانده است.

در  چهارم ربیع‌الثانی (پنجم بهمن‌ماه 1393) که به زادروز حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) شهرت یافته است، با حجت‌الاسلام محمدباقر پورامینی نویسنده کتاب «حضرت عبدالعظيم حسني (ع)، آفتاب ري» به گفت‌وگو نشستیم و از غفلت‌ها و بایسته‌ها در شناخت نگین ری سخن گفتیم.
 
ـ‌ در میان روایات منسوب به حضرت عبدالعظیم (ع) که ایشان را به عنوان راوی مستقیم یا باواسطه به معصوم می‌پیوندد، روایاتی به چشم می‌خورد که از اسرائیلیات، مخالف قرآن و منطبق بر بخش‌هایی از عهد عتیق است. نظر شما درباره این روایات چیست؟
باید به این نکته توجه کرد که تلاش‌ برخی عالمان بزرگ، موسوعه‌نویسی و جمع‌آوری تمام احادیث بوده است و در مقام بررسی سندی و دِلالی احادیث نبوده‌اند؛ این نه به آن معناست که توانش را نداشته‌اند، بلکه در این فنون نیز حرف آخر را می‌زدند. مثلا هنر مجلسی دوم در تدوین «بحار الانوار» و دسته‌بندی و باب‌بندی او بی‌نظیر و مثال‌زدنی است. او تلاش کرد همه روایات را در این موسوعه بزرگ گرد هم آورد تا از خطر از بین رفتن آن جلوگیری کند و این میراث بزرگ حفظ شود. اما همین محدث در اثر دیگرش به نام «مرآة العقول» به‌زیبایی به میدان ارزیابی می‌آید و چون فقیه رجالی، سند و دلالت احادیث را موشکافانه بررسی می‌کند و به رد و قبول آن حکم می‌دهد. بنابراین کتاب‌هایی که به عنوان مسند برخی روایت‌ها از جمله مسند حضرت عبدالعظیم (ع) گردآوری، تنظیم و ارائه شده است باید به نگاه موسوعه‌ نگریست و توجه کرد که تلاش تدوین‌گران آنها دسته‌بندی و تنظیم همه روایات نقل‌شده از این راوی و فقیه بزرگوار است. بنابراین نسبت به تک‌تک آنها باید دقت سندی و دلالی انجام گیرد که این امر به کارشناسان این فن وابسته است.  
 
ـ به نظر شما آثاری که امروزه درباره حضرت عبدالعظیم (ع) منتشر می‌شوند، چه ویژگی‌هایی باید داشته باشند؟
درباره زندگی‌نامه و حیات پربار ایشان آثاری متعدد منتشر شده است و در سال 1382 نیز به بهانه کنگره بزرگداشت آن حضرت، آثاری سودمند به چاپ رسید. تحلیل ابعاد شخصیتی و زندگی حضرت عبدالعظیم (ع) و همچنین بسط و توسعه میراث حدیثی حضرت برای عصر ما ضرورت دارد. به عنوان مثال، دین‌داری صحیح مردم از ضرورت‌های اصلی جامعه امروز است؛ دین‌داری که همواره باید ارزیابی و از پیرایه‌ها یا خرافه‌ها زدوده شود تا نه به افراط بینجامد و نه در گرداب تفریط بیفتد. امتیاز عبدالعظیم (ع) عرضه دین و اعتقاداتش به امام بود؛ او آمد و نزد امام نشست و تک‌تک باورهای خود را به امام عرضه داشت و حتی فروع دین خود را نیز به امام ارائه کرد تا در صورت صحت، تأیید امام را دریافت کند. امام هم بدون استثنا آنها را امضا کرد. بدیهی است شناخت وضعیت فکری و فرهنگی آن عصر و علل انتخاب این شیوه را می‌توان تحلیل کرد. تمامی محورهای اعتقادی، به ویژه باورمندی به امامت و فروع دینی مطرح درسخن عبدالعظیم (ع) را می‌توان مورد بررسی قرار داد و با استفاده از این شیوه، نمونه‌هایی از عرضه دین را برای مسلمان امروز مدل‌سازی کرد. هر مؤمنی هم‌چنان که به تست و چکاپ بدن خود اهتمام دارد بدیهی است باید دغدغه باور، فرهنگ و احکام شرعی خود را داشته باشد.

همچنین در سخنان عبدالعظیم (ع)، نمونه‌هایی متعدد از مهارت‌های زندگی را می‌توان کد گرفت و آن را بسط داد. این نوع مهارت‌ها برگرفته از کلام خاندان وحی و ائمه هدی است و آسیب‌های مهارت‌های زندگی ارائه شده در جوامع سکولار را ندارد که متأسفانه با قالب‌های مختلف و ترجمه‌های متعدد عرضه می‌شود! میراث  حدیثی حضرت کدهای زیادی را در این زمینه به متخصصان و نویسندگان ارائه می‌کند؛ مثلا این سخن که «تدبیر و اندیشیدن پیش از انجام کار؛ تو را از پشیمانی نگه می‌دارد» در مهارت تصمیم‌گیری بسیار کاربرد دارد و یا این دو نکته «هرکس در دام خودبینی افتد، نابود خواهد شد» و «مردم را با اخلاق نیک و برخوردی خوش جلب کنید» از نکات کلیدی ارتباط مؤثر است.
 
ـ شما جای چه آثاری را درباره حضرت عبدالعظیم (ع) در میان کتاب‌های موجود خالی می‌بینید؟
ایشان یک شخصیت جهادی داشت و به دلیل مؤثر بودن، همواره تحت تعقیب حاکمان مستبد عباسی بود و از این‌رو سعی می‌کرد چهره خود را مخفی کند اما این فشارها او را  منفعل یا ساکت نساخت بلکه به عنوان یک چهره مثبت، مؤثر، مصلح ، مبارز و زیرک همواره خود را در خدمت جایگاه امامت قرار می‌داد. او توانست چنان اعتمادی را نزد امام کسب کند که وکیل حضرت در ری شود؛ مرکزی که در مشرق زمین از نظر عمران بعد از بغداد قرار داشت و بلاذری آن را عروس دنیا توصیف می‌کند. تبیین این ابعاد از زندگی ایشان لازم است.
 
ـ بهترین آثار درباره آن حضرت از دیدگاه شما کدام‌اند و چرا؟
محققان و نویسندگان متعددی درباره شخصیت این عزیز آثار مستقل و قابل تاملی نوشته‌اند. شاید اولین آنها کتاب «رساله فی فضل عبدالعظیم» است که توسط صاحب بن عبّاد (متوفای 385 ق) نوشته شد. در دوره قاجار نیز چند اثر به نگارش درآمد. در نیم قرن اخیر هم از این سه اثر ممتاز می‌توان یاد کرد:

کتاب اول، «زندگانی حضرت عبدالعظیم» اثر حجت‌الاسلام و المسلمین مرحوم محمد شریف رازی نام دارد. این نویسنده حیات و ادامه زندگی خویش را مرهون کرامات حضرت می‌دانست و این نکته را در کتاب دیگرش به نام کرامات صالحین آورده است.

«آشنایی با حضرت عبدالعظیم و مصادر شرح حال او» از استاد آیت‌الله رضا استادی را هم که در شماره 50 ــ 51 مجله نور علم منتشر شد می‌توان از نظر دقت و جامعیت جزو بهترین آثار دانست.

اثر دیگر با عنوان «عبدالعظیم الحسنی: حیاته و مسنده» اثر مرحوم آیت‌الله عطاردی است که خودم از این کتاب بسیار استفاده کردم .
 
اثر شما چه ویژگی نسبت به دیگر آثار منتشر شده درباره آن حضرت دارد؟
کار اصلی را پیشتر، خادمان سیدالکریم حضرت عبدالعظیم (ع) در آثار مورد اشاره انجام داده‌اند و منبع محوری تدوین کتاب این جانب نیز آن کتاب‌ها بوده است. البته نوع چینش، ساختار و فصل‌بندی این کتاب به همراه منابع گسترده و جامعیت آن می‌تواند از امتیازاتش باشد. در کتاب «حضرت عبدالعظيم حسني (ع)، آفتاب ري» تلاش کرده‌ام ضمن تبیین ابعاد شخصیت حضرت عبدالعظیم (ع) به نکاتی چون توصیف شرایط سیاسی و اجتماعی وقت، شناخت ری و توصیف آن در هنگام ورود حضرت، آگاهی از مشایخ و راویان و ارائه منتخبی از فرمایش‌های پیشوایان معصوم که از وی نقل شده است، توجه کنم. این کتاب درسال 1375 انتشار یافت و در سال 1385 بعد از بازبینی دوباره منتشر شد. اخیرا هم انتشارات «سمیع» قرار بر انتشار آن دارد. البته این کتاب از نقص عاری نیست و راهنمایی دوستان و نکته سنجان در تکمیل آن مفید خواهد بود.