خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - «با گذشت بیش از سیزده قرن از نهضت مقدس حسین (ع) و یارانش، کتاب‌های نگارش‌یافته درباره این نهضت خونین، از مرز واقعه‌نگاری، حماسه‌سازی، عرفان‌گویی و یا حاشیه‌پردازی فراتر نرفته‌ و علل واقعی و نتایج اساسی آن را به بوته تحقیق نگذاشته‌اند و صدافسوس که امت مسلمان و حتی جامعه‌ شیعه که خود را پیرو فداکار حسین (ع) می‌داند، کاوش چندانی درباره قیام آموزنده و سازنده آن حضرت که می‌توان گفت، مهمترین مسئله جهان اسلام است به عمل نیاورده‌اند»؛ این ادعایی است که آیت‌الله سید علی فرحی در کتابی با عنوان «بررسی و تحقیق پیرامون نهضت حسینی» که اخیراً ویرایش دوم آن روانه بازار شده است، مطرح می‌کند.
 
جهاد، پوشش نگهبان ایمان
فرحی در این اثر، قیام فداکارانه حسین (ع) را محدود به جنبه‌های سیاسی، اجتماعی و تاریخی نمی‌داند و با برجسته‌سازی مفهوم «جهاد»، بعد فقهی این واقعه را نیز در کانون اثر خویش قرار می‌دهد و معتقد است، امام حسین (ع) با علم به شهادت خویش، گام در راه جهاد گذاشت. نویسنده این کتاب، همچنین توجه مخاطب خود را به این نکته جلب می‌کند که باید روشن شود، جهاد در چه شرایطی با اطمینان به شهادت واجب می‌شود تا سرمشق مسلمان‌ها قرار گیرد؟ و به‌طور کلی، جهاد امام حسین (ع) و نیز جهاد امام علی (ع) با  مسلمان‌های منحرف و حتی مقدس‌نما، از چه اصولی نشأت می‌گیرد و چه هدف‌هایی را دنبال می‌کند؟
 
در اهمیت مساله جهاد و پیوند آن با ایمان در بخشی از کتاب می‌خوانیم: «نظام تشریع هم، مانند نظام تکوین است که از میان دو بعد مثبت و منفی پا می‌گیرد؛ بعد مثبت، ایمان به «الله و حق و عدالت» است که انسان را در صراط مستقیم به حرکت می‌آورد و بعد منفی،‌ جهاد است که برای ایمان، پوشش نگهبان می‌سازد و موانع آن را با هرگونه تلاشی ثمربخش اگرچه به جهاد بینجامد، کنار می‌زند و طبیعی است اگر پوشش نگهبان یعنی جهاد و دفاع از بین برود و حالت زبونی یا بی‌تفاوتی یا صلح کلی، حاکم شود،‌ اساس ایمان نیز نابود می‌شود. واژه جهاد و نظایر آن است که در حقیقت، پاسدار ایمان به «الله و حق و عدالت» است و رهگشای هرگونه توفیق ارزشمند است». (صفحه 217-218)
 
کربلا، انتقام خاندان اموی
نویسنده کتاب «بررسی و تحقیق پیرامون نهضت حسینی»، همچنین، از حادثه کربلا به عنوان انتقام خاندان اموی از پیامبر و خانواده‌اش یاد می‌کند و معتقد است، بنی‌امیه کوشید تا اسلام را به‌صورت آلت دست و ابزار سیاسی قدرت خویش درآورد. وی تصریح می کند از همین رهگذر، کنجکاوی در اوضاع صدر اسلام، ضرورت دارد؛ چرا که روشن می‌شود که چه عواملی موجب شد تا اسلام آسمانی به اندازه‌ای سقوط کند که بازیچه امویان شود و ضداسلام از دل آن ظهور کند.
 
فرحی علاوه بر این، از قصور اندیشمندان شیعه درباره ریشه‌های انحطاط خلافت اسلامی و جامعه اسلامی ابراز تاسف می‌کند و بیان می‌‌کند که علل و آثار قیام و قتل امام حسین (ع) که پی‌آمد انحطاط در جامعه اسلامی است، مورد تحقیق جدی قرار نگرفته است و نه تنها ابعاد فقهی آن که جهاد زیر مجموعه آن است بلکه در بحث حکومت اسلامی هم مغول مانده است؛ حکومتی که امام حسین (ع) در سخن‌ها و نامه‌هایش بر ضرورت تشکیل آن تاکید می‌کرد و مُسلم را نیز به همین منظور به کوفه فرستاده بود تا برای تشکیل حکومت اسلامی و اصلاح مسیر اسلام و مسلمین از مردم بیعت گیرد.
 
نویسنده برای ذکر اهمیت پژوهش خود به این استدلال رایج خرده می‌گیرد که معتقد است: «دانشمندان شیعه به این علت به تجزیه و تحلیل نهضت حسین (ع) نپرداخته‌اند که معمولاً در محیط‌های استبدادی و ضدشیعی به سر می‌بردند؛ از این رو نمی‌توانستند حقایق مربوط به نهضت حسین (ع) را که باعث تحریک شیعه به قیام می‌گشت و قدرت‌های مخالف را بر ضد آنها تهییج می‌کرد، تشریح نمایند بلکه لازم می‌دانستند برای حفظ موجودیت خود که اقلیتی پراکنده و غالباً غیرقانونی بود از روشنگری‌های تحریک‌کننده که به برخوردهای کوبنده می‌انجامید، اجتناب ورزند». فرحی در این زمینه معتقد است که علت اندک‌شمار بودن تحقیق درباره نهضت حسین (ع) خواه این باشد و خواه در برخی موارد، قصور یا تقصیر، این واقعیت تلخ را نمایان می‌کند. علاوه بر اینکه اگرچه نهضت امام حسین (ع) یک جریان اسلامی است در عین حال یک حرکت انسانی هم هست که بر ضد قدرت‌های فاسد و ستمگر و برای هدایت و نجات جوامع به وقوع پیوسته است، از این رو مورد احترام کلیه خردمندان آگاه بوده و خواهد بود؛ چرا که جریان‌های اسلامی، مانند نهضت حسین (ع) با عقل واقع‌گرایانه منفعت‌گرا موافق است؛‌ لذا این قیام باید به عنوان مسئله‌ای نه فقط تعبدی تشریح شود و در تبیین آن، ضروری است، موازین عقلی با معیارهای دینی، همراه باشد تا نقش آموزندگی و سازندگی آن کامل‌تر شود.
 
همچنین طبیعی است که هنگام تشریح نهضت خونین حسین (ع) بر ضد حکومت ننگین یزید باید به برخی ابعاد آن توجه بیشتری شود و به خصوص در تبیینش، روشی منطقی اتخاذ شود؛ روشی که نشان دهد، اولاً این نهضت دینی و انسانی، وظیفه خصوصی نبوده بلکه تبلور جهاد اسلامی و مسئولیت انسانی است که نه فقط در عاشورا و کربلا بلکه در طول تاریخ میان حق‌طلبان و ستمگران به شکل‌های گوناگون جریان یافته است و می‌یابد. ثانیاً این نهضت بنیادی، رویدادی اتفاقی و جدا از مسائل دیگر نیست بلکه با بسیاری از مسائل اساسی مانند هویت دعوت اسلامی، نظام حکومت اسلامی، دگرگونی خلافت اسلامی و انحطاط جوامع اسلامی در پیوند است، کمااینکه دربرگیرنده نظر اسلام درباره مرگ و زندگی، جهاد و شهادت، فرد و جامعه، وظایف حکومت‌ها و بسیاری مطالب دیگر نیز هست که در حقیقت بازتاب و پی‌آمد این قیام جاویدند. ثالثاً این نهضت پرجذبه، جریانی موضعی و گذرا نبود بلکه نقطه عطف مهمی در سرنوشت اسلام محسوب می‌شود که تاثیر عمیقی به خصوص از نظر هدایت انقلابی توده‌ها و تحریک آنها بر ضد حکومت ستمکاران برجا گذاشت و تحولات روزافزونی در اندیشه و زندگی مسلمانان به بار آورد. نویسنده در بخشی از کتاب از این تاثیر یاد می‌کند و می‌نویسد:
 
«جای خوش‌بختی است که برخی مسلمان‌های روشنفکر سنّی هم به این حقیقت پی برده‌اند که بهترین راه هدایت مسلمانان برای مبارزه با دولت‌های فاسد داخلی و خارجی این است که سراغ مکتب حسین (ع) بروند و درس دلاوری و فداکاری از قهرمانانش را بیاموزند؛ نمونه‌ای از اینان «علائلی» است که درباره یکی از امتیازهای تشیع نسبت به تسنن می‌گوید: شیعه هر سال خاطره عاشورا را به منظورهای تربیتی و دینی تجدید می‌کند و این زنده‌یادی است بسیار مهم و سازنده که با نمایش جانبازی‌های دلاوران کربلا، روح شهامت و فداکاری به انسان‌ها می‌دهد و آنها را بر ضد قدرت‌‌های ستمگر بسیج می‌کند، از این رو ما معتقدیم فقط با آموزش و پی‌گیری نهضت حسین (ع) است که می‌توانیم در راه مبارزه با استعمارگران غرب و شرق و حکومت‌های دست‌نشانده آنان موفق شویم». (صفحه 642)

 

حسین، فصل اخیر پنج تن است
نویسنده کتاب «بررسی و تحقیق پیرامون نهضت حسینی»، در این اثر نشان می‌دهد که نهضت امام حسین (ع) مکتب جامعی است که با همه یا بسیاری از ابعاد سیاسی، انسانی و تاریخی اسلام، پیوند می‌خورد. در حقیقت حسین (ع)، فصل اخیر پنج تن است که علاوه بر ویژگی‌های خودش با خطوط محمد (ص)، علی (ع)، فاطمه (س) و حسن (ع) و نیز مخالفان آنها مرتبط می‌شود؛ از این رو شناخت حرکت انقلابی حسین (ع)، مستلزم پی‌گیری بسیاری مطالب دیگر نیز هست و تلاش کتاب حاضر این است که نه تاریخ گام به گام نهضت حسین (ع) بلکه ابعاد هم‌زمان و پیشین آن، ریشه‌های واقعی و شاخ و برگ‌های اساسی و آثار عملی‌اش را، ضمن تاریخ کلی‌اش بررسی کند.
 
از سوی دیگر، نویسنده متذکر می‌شود که جریان کربلا بیش از هر چیز با مساله خلافت و خلفا رابطه دارد و زاییده این مساله است و اگر این مساله نبود، جریان کربلا دست‌کم با آن خصوصیات پیش نمی‌آمد؛ از این رو بدون بررسی این مساله ممکن نیست شناخت درستی از جریان‌های مهم اسلامی به ویژه جریان قیام و قتل حسین (ع) به دست آید. دانشمندان منصف سنّی هم مانند «علائلی» و حتی برخی دانشمندان متعصب‌شان نظیر «شهرستانی» به این واقعیت تصریح می‌کنند که همه دگرگونی‌هایی که در طول تاریخ اسلام، چه در میدان عقیده و چه در عرصه سیاست از صدر اسلام ریشه می‌گیرد.
 
ریشه‌های خلافت در فاجعه کربلا
فرحی متذکر می‌شود، تخیلات تعصب‌آمیز و سیاست‌های شیطنت‌آمیز، اجازه نداده و نمی‌دهد، واقعیت مزبور با همه اهمیتی که دارد به طور شایسته و مؤثر پی‌گیری شود؛ حتی بسیاری از کتاب‌هایی که در زمینه عاشورا و سایر زمینه‌های اسلامی نگارش یافته‌اند و می‌یابند، این نقض بزرگ را دارند که به مسائل حساس صدر اسلام به ویژه مسئله بنیانی خلافت و خلفا و تاثیر عمیق و همه جانبه آن، توجه کافی نکرده‌اند و نمی‌کنند. این کتاب برای این که تحقیق اساسی‌تری در بررسی جریان‌ها بنماید، به این مساله توجه می‌کند و در اطراف آن بحث‌های پرفایده‌ای که شاید برخی از آنها نو و ریشه‌ای باشد به میان می‌آورد؛ ضمن این‌که فشرده‌ای از ابعاد گوناگون این مساله را در بخش اول و تا حدی در بخش دوم عرضه و ایرادهایی حتی بر اساس مدارک سنی‌ها مطرح می‌کند. در این‌باره در بخشی از کتاب می‌خوانیم:
 
«خود عثمان به ضدیت سیره‌ پیغمبر (ص) تصریح می‌کرد و می گفت: «رسول‌الله، بنی‌هاشم را بر دیگران مقدم می‌داشت ولی من بنی‌امیه را بر دیگران مقدم می‌دارم و همه چیز را در اختیارشان می‌گذارم حتی اگر کلیدهای بهشت در اختیارم باشد، آن را نیز به آنها می بخشم». این وضعیت هوس‌آلود به اندازه‌ای ابوسفیان، پدر معاویه و بزرگ بنی‌امیه را شاد کرده بود که روی قبر حمزه، عموی مجاهد و شهید پیغمبر (ص) پایکوبی می‌کرد و با تمسخر می گفت: ای حمزه، برخیز و ببین که چگونه چیزی که برای آن با ما جنگیدی به دست ما افتاده است و حاصل فداکاری‌های پیغمبر (ص) و یارانش، در اختیارمان قرار گرفته است». (صفحه 53)
 
روایت عاشورا به دور از جن و پری
نویسنده همچنین مدعی است، در زمینه مطالب نقلی، این کتاب از کتاب‌های معتبر، استفاده کرده است که مورد اعتماد علمای بزرگ شیعه و سنی، مانند شیخ مفید، ابن طاووس، ابن قتیبه، طبری، ابن اثیر و ابن ابی الحدید است و روایت‌های جن و فرشته و نظایر آن که در ماهیت قیام تاثیری نداشته‌اند، در این اثر جایی ندارد بلکه به مطالبی تکیه شده است که از یک‌سو با موازین طبیعی و از سوی دیگر با مدارک شیعه و سنی، مطابقت دارند. گذشته از کیفیت مطالب عقلی و نقلی کتاب، در مورد سبک کتاب نیز کوشش شده با این‌که مطلب آن، مانند حلقه‌های زنجیر به هم پیوسته است، به شکل مباحث مستقلی عرضه شوند تا خوانندگانی که مجال مطالعه همه کتاب را ندارند، بتوانند قسمت مورد نظرشان را با راهنمایی فهرست به دست آورند؛ این در حالی است که بخش سوم، ارتباط بیشتری با نهضت حسین (ع) دارد و ماهیت و علت آن را از جنبه‌های گوناگون روشن می‌سازد ولی بخش اول و دوم به زمینه‌های مقدماتی نهضت می‌پردازند. به این صورت که بخش اول، بیشتر درباره ابعاد خلافت اسلامی است و بخش دوم هم از ابعاد جامعه اسلامی بحث می‌کند. همچنین بخش چهارم و پنجم به ارزیابی نتایج قیام و قتل حسین (ع) می‌پردازد، به این ترتیب که در بخش چهارم، درباره نتایج عملی آن که روشنگر تحول انقلابی جامعه مسلمانان است، سخن می‌رود و بخش پنجم، بیشتر درباره نتایج عملی آن که نمودار مکتب حسینیان است، گفت‌و‌گو می‌کند. از این رو مطالب کتاب که در بخش‌های مختلف به مناسبت مطرح شده‌اند، مکمل همدیگرند.
 
بنی امیه و مساله خلافت اسلامی؛ دو سازمان متضاد در محیط اسلام؛ تشریح علل قیام امام حسین (ع)؛ چگونه قیام حسین (ع) پیروز شد؟ و مکتب حسین (ع)، پنج فصل اصلی کتاب «بررسی و تحقیق پیرامون نهضت حسینی» را تشکیل می‌دهند. این اثر که ویراست دوم آن در سال جاری از سوی انتشارات «بوستان کتاب» به چاپ رسیده، عنوان پژوهشی از آیت‌الله سید علی فرحی است که در هزار نسخه و بهای 330 هزار ریال، روانه بازار شده است.