به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نشست نقد کتاب «نیاکان ما» نوشته «فریده شهید»، نویسنده پاکستانی و ترجمه دکتر فاطمه صادقی چهارشنبه (5 آذرماه) در اندیشگاه فرهنگی کتابخانه ملی و به همت انجمن زنان پژوهشگر تاریخ و پژوهشکده اسناد و کتابخانه ملی برگزار شد.

صادقی در ابتدای این نشست دلیل گزینش این کتاب را برای ترجمه تشریح کرد و گفت: کتاب‌های زیادی در حوزه زنان وجود دارد که بتوان آنها را ترجمه کرد. این کتاب زمانی به دست من رسید که از شرایط روحی خوبی برخوردار نبودم اما ترجمه آن باعث تقویت روحیه در من شد زیرا نوشته متن و مطالب کتاب حس خوبی را به من القا کرد و امروز خوشحالم که این کتاب را ترجمه کرده‌ام.
 
فمینیسم از نگاه حجاریان و گرایش به غرب
 
صادقی ادامه داد: علاوه بر خوب بودن کتاب، یکی دیگر از انگیزه‌هایی که باعث این اثر ترجمه شود، دادگاه سعید حجاریان بعد از سال 88 و جمله‌ای که او در دادگاه به آن اشاره کرد، بود. حجاریان در دادگاه، فمینیسم را مفهوم غربی عنوان کرد و کسانی را که در این زمینه کار می‌کنند به گرایش با غرب متهم ساخت. من با تمام ارادتی که به حجاریان دارم این جمله برایم سنگین تمام شد و تصمیم گرفتم این کتاب را ترجمه کنم. بعد از ترجمه، این کتاب را تقدیم به سعید حجاریان کردم و به او هم پیغام دادم که چنین کاری را انجام دادم.

این استاد دانشگاه افزود: کتاب «نیاکان ما» از مقدمه‌ای بسیار درخشان برخوردار است و من مطالب زیادی از آن یاد گرفتم. با وجود تلاش من در ترجمه این کتاب، باز هم غلط‌های املایی و استفاده نشدن درست از افعال در آن دیده می‌شود.

وی به معرفی نویسنده کتاب پرداخت و گفت: «فریده شهید» از فعالان حقوق زنان در پاکستان است و فعالیت‌های بسیاری در این زمینه انجام داده اما اخیراً در لندن اقامت دارد و شاید به اندازه گذشته در حوزه زنان حضور نداشته باشد. او با توجه به این‌که مورخ نیست اما سعی کرده تاریخ‌ها و اسناد را به درستی در کتاب بیاورد.
 
حذف عکس‌هایی از زنان مسلمان به دلیل مجوز نگرفتن کتاب
 
صادقی با بیان این‌که کتاب «نیاکان ما» یک جزوه آموزشی محسوب می‌شود، افزود: در این کتاب دوره‌های خاص زمانی بررسی شده اما زنان در همه کشورهای اسلامی زیر پوشش قرار نگرفته‌اند با این حال کشورهایی از آفریقا تا اسپانیای اسلامی، ایران، افغانستان، آسیای جنوب شرقی و چین مسلمان بررسی شده است.

این مترجم ادامه داد: محدودیت‌هایی از جمله موانع زبانی و تغییرات در خط و زبان در بعضی از کشورهای اسلامی و عدم دسترسی به تاریخ این جوامع از جمله مواردی بوده‌اند که نویسنده را از دسترسی به منابع بیشتر اطلاعاتی بازداشته است اما شهید به رغم همه این موارد سعی کرده جوامع زیادی را در این کتاب پوشش دهد.

صادقی با اشاره به این‌که کتاب «نیاکان ما» اثری مصور است، گفت: در چاپ اصلی، میانه و آخر کتاب مملو از عکس‌های زنان مسلمان از کشورهای مختلف است اما من مجبور به حذف آنها شدم چرا که فکر می‌کردم انتشار کتاب با عکس زنان نتواند برای چاپ مجوز بگیرد.
 
وی ادامه داد: در زمینه حذف عکس شاید دچار نوعی خودسانسوری شده باشم اما حتی کلمه‌ای را در متون جابه‌جا و کم یا زیاد نکرده‌ام به این دلیل که متن کتاب بسیار خوب نوشته شده است. نویسنده از این بینش برخوردار بوده که در پاکستان و کشوری زندگی می‌کند که نمی‌تواند همه مسائل را مطرح کند.

مترجم کتاب «نیاکان ما» بیان کرد: جامعه پاکستان از نظر حجاب نسبت به ایران از محدودیت کمتری برخوردار است. تعدادی از عکس‌های چاپ شده در این کتاب از زنان مسلمان دیگر کشورها بود و با توجه به هنجارهای چاپ که در کشور ما وجود دارد و ملاحظه این‌که موهای زن مسلمان نباید دیده شود، تصمیم به حذف عکس‌ها گرفتم.
 
در دوره معاصر سنت تذکره‌نویسی کمرنگ شده است
 
وی با بیان این‌که این کتاب نوعی تذکره تلقی می‌شود، افزود: تذکره‌های زیادی درباره زنان چه در دوره معاصر و یا قرون گذشته نوشته شده‌اند هرچند سنت تذکره‌نویسی کمرنگ شده اما در ایران و جوامع دیگر وجود داشته است.

صادقی اضافه کرد: تذکره با تاریخ رسمی متفاوت است. برخلاف تاریخ سیاسی، تذکره به آداب و رفتارهای اجتماعی شاعران، روشنفکران، زنان و قشرهای دیگر جامعه اختصاص می‌یابد و به نوعی بر زندگی روزمره افراد دست می‌گذارد.
 
این استاد دانشگاه گفت: سنت تذکره‌نویسی درباره زنان از سنن قدیمی در جهان اسلام است و تذکره‌نویسان مرد و زن آثاری در این زمینه ارائه داده‌اند اما هرچه به قرون اخیر نزدیک شده‌ایم از ذکر نام زنان در تذکره‌ها کمتر استفاده شده است.
 
نزدیک شدن به قرون اخیر با کمرنگ شدن نام زنان در تذکره‌ها
 
وی با بیان این‌که کتاب «نیاکان ما» به سنت تذکره‌نویسی اما با نگاهی مدرن نوشته شده است، افزود: در این کتاب جهان اسلام به چند دوره زمانی تقسیم می‌شود و زنان را از آفریقا تا آسیای جنوب شرقی مورد بررسی قرار می‌دهد در حالی که در سنت تذکره‌نویسی دوره‌ها مورد بررسی قرار نمی‌گیرند.

صادقی ادامه داد: نویسنده در این کتاب تبادل میان جوامع و طیف گسترده‌ زمانی و تعداد زنانی را که در آن لایه‌های زمانی حضور داشتند و بر هم تاثیرگذار بودند بررسی می‌کند. این جوامع با یکدیگر در تعامل بودند و مرزهای فرهنگی این کشورها به گونه‌ای نیست که بتوان گسستی برای آن قائل شد.

این مترجم گفت: در این کتاب ظاهرا همه جوامع با موانع خاصی روبه‌رو هستند به عنوان مثال در اوایل قرن بیستم، آموزش مساله مهمی برای زنان مسلمان در کشورهای مختلف محسوب می‌شد و به دلیل آن از یکدیگر می‌آموختند و عمل می‌کردند.

صادقی افزود: نویسنده از قرن هفتم و هشتم هجری تا اواسط قرن بیستم به بررسی جامعه زنان می‌پردازد. او درباره زنان خاندان پیامبر توضیح کمی در کتاب ارائه داده زیرا ورود به آن را چالش‌برانگیز می‌داند.

نویسنده نقش منفعل زن را در متون سنتی نقد می‌کند
 
وی بیان کرد: این کتاب به نوعی در بیان مسائل در نقطه وسط ایستاده است. نویسنده از یک طرف با بسیاری از متون سنتی که برای زن نقشی منفعل را درنظر دارد و از طرف دیگر مستشرقانی که نگاهی از بالا به پایین به جوامع اسلامی دارند، روبه‌روست اما هر دو طرف را نقد می‌کند.
 
صادقی گفت: فریده شهید، دیدگاه سنتی که زن را خانه‌نشین می‌داند و این نقش را برای او درنظر می‌گیرد و او را در طول تاریخ از وضعیت خود به طور کامل راضی نشان می‌دهد، رد می‌کند. در مقابل سنت شرق‌شناسان و نوع نگاه بسته‌ای را که به جوامع اسلامی دارند هم نقد می‌کند.
 
صادقی افزود: نویسنده کتاب به کاری که انجام داده، اشراف کامل دارد. این که او نه متون سنتی و نه نگاه شرق‌شناسان غربی به جوامع اسلامی را تایید می‌کند، از اهمیت بالایی برخوردار است.
 
زنان نیروهای فعالی در سده‌های گذشته بودند

وی اظهار کرد: زن‌ها همان‌قدر که در گذشته فعال بودند امروز نیز در صحنه حاضرند. اینکه در گذشته زن فقط در حرمسرا حضور داشته یا نیرویی گوشه‌نشین بوده، افسانه است. این تصور که زنان در سده‌های گذشته نیروهای منفعلی در جامعه بوده‌اند بسیار اشتباه است و این واقعیت در این کتاب روشن می‌شود.
 
صادقی ادامه داد: در این کتاب از مصلحان جامعه اسلامی هم سخن به میان آمده است. مصلحان کسانی بودند که از یک سو با جامعه سنتی که معتقد بود زن هیچ سلطه‌ای ندارد و از سوی دیگر با جامعه استعماری غرب که توجیه نجات زن مسلمان را در سر داشت، مبارزه می‌کرد.  نویسنده کتاب از این‌که به سمت یکی از این دو عقیده بلغزد، اجتناب می‌کند.