خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- حمید بهشتی: حجت‌الاسلام دکتر محمدعلی احمدی ابهری، رئیس پیشین کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی درباره وضعیت و مشکلات کتابداری در کشور عنوان کرد: اصولا معتقد نیستم که هر مدیری که در یک سمتی قرار می‌گیرد باید متخصص آن رشته باشد ولی به هرحال باید  آشنایی کلی هم با فضای کار داشته باشد و بتواند از متخصصان به بهترین نحوه استفاده کند. 



وی افزود: در کتابداری هم اوضاع به همین صورت است؛ ما برای کتابخانه‌ها به مدیران خوب نیازمندیم، مدیرانی که بدانند کتابداری یعنی چه، چه اهدافی دارد، چه خدماتی می‌تواند ارائه کند و چه نقشی در جامعه بر عهده دارد. ممکن است مدیر یک کتابخانه در بخش‌های فهرست‌نویسی، سازماندهی و فراهم‌آوری کار نکرده باشد و ممکن است تخصصی در هیچ‌یک از علوم کتابداری نداشته باشد ولی باید ضمن آگاهی از جایگاه و شأن کتابداری، دغدغه کتابداری داشته باشد.

احمدی ابهری درباره یکی از مشکلات بزرگی که در کتابخانه‌های بزرگ کشور و مدیریت‌های مرتبط با کتابداری با آن مواجهیم، گفت: متأسفانه مدیریت کتابخانه‌ها به‌صورت سمت‌های کلیدی و سیاسی درآمده و واقعا بر این سیستم شایسته سالاری حاکم نیست؛ درحال حاضر غالب کتابخانه‌های بزرگ ما این مشکل را دارند، به‌طوری‌که با ورود به آن مجموعه و بررسی تصمیمات آنها متوجه می‌شویم که واقعا چیزی از کتابداری و اهداف آن نمی‌دانند.

وی با انتقاد از نحوه مدیریت و ارائه خدمات برخی کتابخانه‌ها، افزود: ما همگی یقین داریم که کتابخانه محیطی علمی و فرهنگی است و مراجعه کنندگان آن که معمولا محققان و پژوهشگران یا دانشجویان هستند، از اقشار فرهیخته جامعه محسوب می‌شوند. متأسفانه در این کتابخانه‌ها می‌بینیم که برخورد با این قشر به درستی انجام نمی‌شود، در حالی‌که که ما باید از مانع تراشی‌ها برای پژوهشگری عبور کنیم و به فکر ارائه خدمات مطلوب‌تر و سریع‌تر باشیم. 

احمدی ابهری در تشریح یکی دیگر از مشکلات کتابخانه‌ها، گفت: برخی مدیران برخلاف اقتضائات کتابخانه عمل می‌کند و بدون توجه به ماهیت کتابخانه به کارهای دیگری مثل کارهای انتشاراتی و حتی سیاسی می‌پردازند. در نتیجه کتابخانه به مسیری می‌رود که نه تنها از اهدافش دور می‌شود، بلکه بر مشکلات کتابداران هم می‌افزاید.

ما به عنوان افرادی که دغدغه‌مان کار کتاب و کتابخانه است باید تلاش کنیم در وهله اول کتابخانه را به عنوان یکی از گزینه‌های اوقات فراغت خانواده‌ها معرفی کنیم و در گام‌های بعدی سعی کنیم جامعه را به این نتیجه برسانیم که کتابخانه را به عنوان یکی از گزینه‌های واجب و ضروری برای تقویت بنیه علمی خانواده خود انتخاب کنند. این هدف را می‌توانیم با حضور در رسانه‌ها و انتشار فعالیت‌هایمان در بین مردم پیش ببریم تا مردم تأثیر وجود کتابخانه در زندگی‌شان را احساس کنند.

رئیس پیشین کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی گفت: البته باید اشاره کنم خود بنده یکی از مصادیق مواردی هستم که به صرف این‌که در دفتر تبلیغات قم فعالیت می‌کردم در جریان انجام و ایجاد کتابخانه تخصصی بودم. البته در آن زمان جزو اولین مراکزی بودیم که سیستم اتوماسیون را در کتابخانه‌ها راه‌اندازی کردیم و کارکردهای جدیدی از سازماندهی‌های رایانه‌ای را در کتابخانه‌ها به‌کاربردیم، به همین دلیل استادان تصور کردند که از بنده در کتابخانه مجلس کارهای بسیاری برمی‌آید و این مسئولیت را بر عهده من نهادند.

وی ادامه داد: من با هدف ایجاد تحول در بخش‌هایی از این کتابخانه و البته با توجه به این‌که مسائل بسیاری در کتابداری وجود دارد که باید آنها را بیاموزم، تنها سعی کردم میدان را برای همکارانم در کتابخانه مجلس باز کنم تا آنچه در دانشگاه‌ها آموزش دیده بودند در این فضا پیاده کنند که به لطف خدا با تلاش آنها و با اجرای دانسته‌های‌شان کتابخانه مجلس قدم‌های مثبتی برداشت.
 
احمدی ابهری در تشریح راهکارهای برون رفت از رکود فعلی در حوزه کتابداری تأکید کرد: کتابداران باید این مطالبه را داشته باشند و باید این توقع را ایجاد کنند که اگر مسئولی فردی را در راس یک کتابخانه می‌گذارد، آن فرد باید دغدغه کتابداری و کتابخانه‌داری داشته باشد.

احمدی ابهری با تأکید بر لزوم فعالیت بیشتر و قاطع‌تر انجمن کتابداران و اطلاع رسانان، گفت: یادم می‌آید  در یک برنامه تلویزیونی گفت‌وگویی بین یک مسئول با یکی از روسای انجمن کتابداری درگرفته بود که آن مسئول حرف‌های خیلی بی‌مناسبتی در مورد کتابداری عنوان کرد و فردی که نماینده کتابداران کشور ما بود در مقابل این قضیه خیلی با مسامحه جلو می‌آمد و به تعبیر من با سهل انگاری با این موضوع برخورد کرد؛ درحالی‌که باید عکس‌العملی مناسب درباره حرف‌های بی‌مبنای ایشان از خود نشان می‌داد.

رئیس اسبق کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی با تأکید بر وحدت کتابداران در بیان مطالبات خود گفت: یادم می‌آید در جایی با یکی از کتابدارها رفتار بدی صورت گرفت و من کتابدارها را جمع کردم و گفتم که اگر با یک قصاب این رفتار را می‌کردند، آن روز همه قصاب‌ها مغازه‌شان را تعطیل می‌کردند و شماها نباید اینقدر نسبت به مسایل صنفی و شغلی خود بی‌تفاوت باشید؛ البته منظور من این نیست که کتابداران که قشر متین و موقر و اهل فکری هستند، دست به کارهای غیر موقرانه و تشنج آفرین بزنند، بلکه می‌توانند با بحث‌ها و نشست‌های علمی، حرف خودشان را به گوش مسئولان برسانند.

احمدی ابهری در پایان عنوان کرد: بخش زیادی از مشکلات کتابداران ما در کشور با حضور کتابداران در صحنه حل می‌شود، البته همانطور که ما از تفریط و کم‌توجهی دلخور هستیم از افراط‌ها هم دل خوشی نداریم. این تفکر که رئیس یک کتابخانه باید کتابدار باشد حتی اگر مدیریت نداشته باشد هم، به همان اندازه مضر است. به‌طوری‌که کتابدارانی داشته‌ایم که در پست‌های مدیریتی به هیچ وجه موفق نبوده‌اند.



رجبی: مدیران کتابخانه‌ها اهل قلم و فرهنگ هستند،نه سیاست
اما محمد رجبی رئیس کتابخانه مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگویی با موضوع مدیریت کتابخانه‌ها اظهار کرد: اگر مقصود از این حرف این است که چرا افرادی که به سمت مدیریت کتابخانه‌ها منصوب شده‌اند متخصص کتابداری نیستند، این حرف درستی است و بنده اعتقاد دارم در انتصاب مدیران داشتن تخصص آن رشته خاص، شرط لازم و کافی نیست و آن مرکز را به موفقیت نخواهند رساند؛ درحالی‌که این موفقیت می‌تواند توسط مدیرانی که به امور آن مراکز آشنایی داشته باشند، حاصل شود.

وی جنبه مدیریت افراد را از شاخصه‌های مهم تصدی مدیریت کتابخانه‌ها عنوان کرد و ادامه داد: در مورد کتابخانه‌ها نیز همگان اتفاق نظر دارند که مدیران کتابخانه‌ها باید افرادی فرهنگی، اهل کتاب، کتابت و کتابخوانی و بی‌اطلاع از علوم و معارف نباشد و از همه مهم‌تر این‌که «مدیر» باشند. چراکه اگر یک نویسنده شناخته شده را به سمت مدیر کتابخانه انتصاب کنیم، در حالی‌که وی از مدیریت بی‌اطلاع و بی‌بهره باشد، هرگز نمی‌تواند عملکرد موفقی داشته باشد.

رجبی در مورد سیاسی بودن پست مدیریت کتابخانه‌ها، گفت: تا به حال ندیدم که مدیر کتابخانه‌ای از جایگاه خود استفاده سیاسی کند و در انتصاب مدیران کتابخانه‌ها سعی شده از افرادی با سابقه فرهنگی و مدیریت فرهنگی و مرتبط با کتاب استفاده شود. تنها موردی که به نظرم می‌رسد، آقای خاتمی بودند که پس از مدیریت کتابخانه ملی، رئیس جمهوری کشور شدند و البته همگان می‌دانند که رئیس جمهوری شدن ایشان به مدیریت در کتابخانه ملی ارتباطی نداشت، بلکه به فعالیت ایشان در دوره وزارت فرهنگ و ارشاد مربوط می‌شد.

رئیس موزه و کتابخانه مجلس افزود: همچنین آقای رسول جعفریان نیز که از سال 1387 مسئولیت کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی را داشتند، با این‌که در سایت بازتاب مقالاتی منتشر می‌کردند که شامل نظرات سیاسی ایشان بود، ولی شخصا هرگز به دنبال این نبودند که از کتابخانه مجلس به عنوان کارهای سیاسی استفاده کنند و هیچ وقت دنبال پست سیاسی نبودند.

محمد رجبی در تشریح فعالیت‌های خود نیز گفت: بنده هم دارای سوابقی فرهنگی بوده‌ام و از معلمی تا معاونت کتابخانه مجلس در 28 سال پیش، مدیرکل کتابخانه ملی، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی، بنیانگذار و اولین رئیس پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی، مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی و در ادامه با عنایت رهبری به عضویت در شورای عالی انقلاب فرهنگی درآمدم؛ رایزن فرهنگی ایران در کشور آلمان، مسئولیت امور فرهنگی اکو رئیس کتابخانه ملی بودم و درحال حاضر هم در موزه و کتابخانه مجلس شورای اسلامی در حال خدمت هستم.

وی به مدیریت کتابخانه ملی اشاره کرد و گفت: در مورد مدیریت فعلی کتابخانه ملی نیز، آقای صالحی امیری از استادان دانشگاه و مدرسان دوره‌های عالی دانشگاهی هستند و چندین عنوان کتاب در زمینه فرهنگی تألیف کرده‌اند.

این مدیر فرهنگی ادامه داد: آقای خاتمی هم که خودشان وزیر فرهنگ و ارشاد بودند و همه از ایشان به عنوان فردی فرهنگی یاد می‌کنند. همچنین آقای احمد جلالی که نماینده ما در یونسکو بودند، یکسال به عنوان رئیس کتابخانه مجلس فعالیت داشتند. تنها کسی که تحصیلات کتابداری و مدیریت آن را باهم داشتند، آقای فدایی عراقی بودند که از سال 74 تا 77 رئیس موزه و کتابخانه مجلس بودند و بعد از آن به سمت رئیس دانشکده کتابداری انتخاب شدند.

رجبی گفت: بنابراین من این موضوع را رد می‌کنم و تا به حال ندیدم که یک فرد سیاسی را بیاورند و به عنوان مدیر کتابخانه‌های بزرگ انتخاب کنند؛ انتصاب سیاسی یعنی این‌که فردی در ستاد یکی از شخصیت‌های سیاسی فعالیت می‌کرده و به این واسطه به سمتی دست پیدا کرده، این در حالی است که شما به سوابق هر یک از مدیران کتابخانه‌ها رجوع کنید، با یک شخصیت فرهنگی و اهل قلم روبه‌رو می‌شوید.

رئیس موزه و کتابخانه مجلس در ادامه این گفت‌وگو در تشریح عمده‌ترین مشکلات کتابخانه‌ها گفت: بسیاری از کتابخانه‌ها و کتابداران تصور می‌کنند که وظیفه کتابخانه‌ها محدود به کتاب، قفسه و ارباب رجوع است؛ درحالی‌که در کنار این موضوعات، کتابخانه یک مرکز فرهنگی و محل گردآوری هنرمندان و فرهیختگان است و فعالیت‌هایی نظیر نشست‌های علمی، برپایی نمایشگاه، راه‌اندازی و مدیریت سایت‌های مختلف، انتشار نشریات و کتاب‌ها و غیره از جمله فعالیت‌های کتابخانه‌هاست.

وی یادآور شد: حدود دو ماه پیش که بنده به اتفاق دکتر صالحی امیری (رئیس کتابخانه ملی) برای شرکت در کنفرانس جهانی ایفلا به فرانسه سفر کردیم، از کتابخانه ملی پاریس بازدید کردیم. در این کتابخانه به‌طور متوسط ماهانه دو همایش بزرگ، سالانه 50 نمایشگاه هنری و همین‌طور فعالیت‌های مداوم انتشاراتی جریان دارد.

رجبی با انتقاد از بعضی دیدگاه‌های مطرح شده در این موضوع، گفت: در کشور ما حتی اگر برخی مدیران بخواهند علاوه بر وظایف اولیه، گام‌هایی در جهت ارتقاء فعالیت کتابخانه‌شان بردارند، ازاین فعالیت‌ها به عنوان فعالیت‌های متفرقه و حتی سیاسی یاد می‌کنند. در حالی‌که فعالیت‌های انتشاراتی، برگزاری  نشست‌ها و نمایشگاه‌ها می‌تواند به جذب مخاطب و پویایی بیشتر کتابخانه‌ها کمک کند.

* در این باره بخوانید:
(1) شکراللهی: مشکل کتابداری در کشور کمبود «کتابدار عاشق» است (اینجا)
(2) مدیر کتابخانه ملک: کتابداری امانت کتاب نیست، مهارت اطلاع‌رسانی و علم دانش‌شناسی است(اینجا)
(3) مسئول بخش دیجیتال‌سازی کتابخانه مجلس: کمبود منابع مالی از موانع اصلی دیجیتال‌سازی کتابخانه‌هاست(اینجا)
(4) هما افراسیابی: برخی کتابدارها وظایف اصلی خود را فراموش کرده‌اند/ لزوم تشکیل بانک اطلاعاتی کتابداران (اینجا)
(5) سرپرست معاونت اسناد ملی کتابخانه ملی: کم‌دانشی استاد و دانشجو جدی‌ترین آسیب کتابداری‌ است / ضرورت بازنگری در اعتبار سنجی استادان رشته کتابداری(اینجا)