به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) جلد پنجم مجموعه «علم شناسی» انتشارات سروش، با عنوان «پژوهشی در فلسفه علم دانشمندان مسلمان» منتشر شد. نادیا مفتونی، نویسنده این کتاب در هشت فصل به تحقیق و پژوهش برخی از مسایل فلسفه علم در تاریخ اندیشه و تمدن اسلامی پرداخته است.
«رهیافت‌های پنج‌گانه تمدن اسلامی در علم‌شناسی» نام فصل نخست کتاب است. مفتونی در این فصل ضمن ریشه‌یابی موضوع فلسفه علم در مکتوبات و تفکرات فلاسفه اسلام، به بحث و بررسی موضوعات مختلف فلسفه و همچنین روش‌شناسی فلسفی فیلسوفان مسلمان می‌پردازد.
نویسنده در همین فصل به طرح موضوع «سه رهیافت اندیشمندان و فیلسوفان مسلمان در علم‌شناسی» می‌پردازد. بر این اساس این سه رهیافت عبارتند از «رهیافت منطقی‌ـ‌فلسفی»، «رهیافت تطبیقی» و «رهیافت تاریخی».
عنوان فصل دوم کتاب، «چیستی موضوع علم» است. نویسنده در این فصل ضمن شرح و بررسی دیدگاه‌های افلاطون و ارسطو به بیان چیستی موضوع دانش در کلام ابن‌سینا و ابن‌رشد ــ دو متفکر بزرگ حوزه فلسفی مشایی (پیروان مکتب فلسفی ارسطو) می‌پردازد.
«کارکردهای موضوع علم» عنوان فصل سوم کتاب است. در فصل دوم به طریقی به مفهوم‌سازی فلسفه علم در نزد فیلسوفانی چون ابن‌سینا و ابن‌رشد، پرداخته شد. نویسنده در این فصل با استفاده از مباحث فصل دوم و همچنین شرح سه رهیافت طرح‌شده در فصل نخست، کارکردهای موضوعی علم در نزد فیلسوفان مسلمان را شرح و بررسی می‌کند.
فصل چهارم کتاب با عنوان «مفهوم‌سازی عوارض ذاتی» به بیان تلاش حکیمان و فلاسفه مسلمان در راستای مفهوم‌سازی درباره اعراض ذاتی می‌پردازد و تعریف موضوع علم و مفهوم غامض و پیچیده «عرض ذاتی» را مطرح می‌کند. مفهوم عرضی ذاتی و ملاک تشخیص عوارض ذاتی از مفاهیم مشتبه و متشابه و نیز از بحث‌های دامنه‌دار حوزه علم‌شناسی منطقی – فلسفی است.
فصل پنجم «ساختار منطقی مسائل علم درباره موضوع علم» نام دارد. تطبیق قاعده عوارض ذاتیه بر مسایل علوم، دشواری بسیاری را موجب می‌شود. برای حل این دشواری، مفهوم عرضی ذاتی را فارابی و ابن‌سینا با زبان و قلم ویژه خود، توسعه داده و علاوه بر موضوع علم، بر مسایل و اموری چون انواع موضوع علم، انواعِ انواع موضوع علم، اعراض ذاتیه‌یِ موضوع علم و غیر آنها منطبق کردند.
در فصل ششم با عنوان «چیستی موضوع فلسفه» نویسنده سعی کرده است تا بر اساس بحث‌های موضوع‌شناسی علم، اهمیت موضوع فلسفه را برای مخاطبان روشن کند.
مدار تحقیق در فصل هفتم کتاب با عنوان «تعریف و اثبات موضوع علم و فلسفه» بر دو مساله استوار است. این دو مساله یکی معطوف به علم‌شناسی کلی و دیگری ناظر به فلسفه شناسی است. مساله اول این است که آیا بیان موضوع هر دانش، از جهت تصور و نیز تصدیق، برعهده همان دانش است یا به دانشی دیگر ارتباط دارد؟ مساله دوم نیز مربوط به «فلسفه‌یِ فلسفه» است. مساله دوم خود به دو مساله دیگر تقسیم می‌شود: یک این‌که آیا موضوع فلسفه، نیازمند تعریف است؟ و دیگر آن‌که آیا موضوع فلسفه، نیازمند اثبات است؟
در فصل هشتم فاصله میان مقام تعریف و مقام تحقیق در موضوع فلسفه بسیار بحث و شرح شده است. گفته می‌شود مسایل فلسفی فیلسوفانی که موجود بما هو موجود (موجود از جهت وجودش) را موضوع فلسفه معرفی کرده و گفته‌اند که فلسفه باید از عوارض ذاتی موضوع خود بحث کند، باید منحصر در عوارض ذاتی موجودبماهو موجود باشد. در این فصل (فصل آخر) تحقیق شده است که آیا به راستی چنین چیزی صحت دارد یا خیر؟
نادیا مفتونی عضو هیات علمی دانشکده الهیات دانشگاه تهران است. انتشارات سروش، اردیبهشت امسال (1393) کتاب «پژوهشی در فلسفه علم دانشمندان مسلمان» نوشته او را در 232 صفحه به بهای 11 هزار تومان منتشر کرده است.-
سه‌شنبه ۲۰ خرداد ۱۳۹۳ - ۰۱:۰۰
نظر شما