به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نشست «نقد و بررسی مطالعات آکادمیک نسخه‌شناسی و آینده‌پژوهی آن در ایران» با حضور غلامرضا فدایی، رییس دانشکده کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه تهران، مجید غلامی‌جلیسه، معاون فرهنگي، پژوهشي و آموزشي موسسه خانه كتاب، سیدصادق حسینی‌اشکوری، فهرست‌نگار نسخ خطی، ناصر گلباز فهرست‌نگار و نسخه‌شناس و فریبا افکاری، عضو گروه نسخه‌شناسی فرهنگستان هنر و دبیر نشست، سه‌شنبه (16 اردیبهشت) در سرای اصلی اهل قلم بیست‌و هفتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد. 

غلامرضا فدایی در ابتدای این نشست ضمن استقبال از موضوع آینده‌پژوهی نسخ خطی گفت: به رغم این‌که هنوز این رشته نه در سطح کارشناسی و نه کارشناسی ارشد در دانشگاه‌ها به رسمیت شناخته نشده است، بررسی این موضوع را به فال نیک می‌گیرم. لذا قبل از پرداختن به موضوع اصلی در پژوهش‌های نسخه‌شناسی باید گفت آینده‌پژوهی را می‌توان از دو منظر «روش‌شناسی» و «مدیریت» مورد بررسی قرار داد. 

وی ادامه داد: در مبحث «روش‌شناسی و روش تحقیق»،‌ دو مساله بسیار جدی وجود دارد، یکی «مساله محوربودن» تحقیقات مربوط به نسخه‌شناسی و دیگری «مخاطب محوربودن» این موضوع است. مساله محور بودن بدین معناست که از همان ابتدا بدانیم که مساله و موضوع مورد نظرمان در نسخه‌شناسی چیست و برای چه در حال احیای متون و نسخ خطی هستیم؟ اگر از همان ابتدا به این پرسش‌ها پاسخ دهیم، راه و مسیر روشن‌تری برای پژوهشگر در مطالعات آینده‌پژوهی این حوزه به وجود می‌آید. 

رییس دانشکده کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه تهران افزود: مساله دوم در روش‌شناسی این موضوع، «مخاطب‌محوربودن» آن است. این‌که ما برای چه کسی این کار را انجام می‌دهیم ؟ و چه نسلی (نسل قدیم،آینده یا بالفعل) مدنظر ماست؟ و این‌که جامعه چه انتظاری از ما در این حوزه دارد؟ و اگر با دیدی علمی و آگاهانه به این مسایل توجه نشود، نمی‌توان راه به جایی برد و به نقطه مطلوب رسید. 

وی افزود: مساله دومی که در مساله آینده‌پژوهی باید به آن توجه کرد و قبلا به آن اشاره شد، «نگاه مدیریتی» به این قضیه است؛ چرا که در هر برنامه مدیریتی و استراتژیکی باید فرصت‌ها و تهدید‌های هرمساله‌ای را در نظر گرفت و ما تا تهدیدها و فرصت‌های آینده‌پژوهی نسخ خطی را به طور مشخص از ابعاد مختلف نشناسیم، نمی‌توانیم به برنامه‌ریزی جامع برای رسیدن به آینده‌ای مطلوب دست یافت. 

معضلات نسخ خطی در ایران
در ادامه  این نشست مجید غلامی‌جلیسه درباره نسخ خطی و آینده‌پژوهی آکادمیک سخن گفت و به معضلاتی که در این حوزه وجود دارد، اشاره کرد. وی با بیان این‌که نخستین و بزرگترین معضل این حوزه، مساله «زیرساخت‌ها» است گفت: ضعف مساله زیرساخت‌ها در کشور ما در حوزه نسخ خطی به این معنی است که ما از لحاظ فنی و علمی تاکنون در کتابخانه‌ها و دانشگاه‌ها امکاناتی را برای پژوهش در نسخه‌‌های خطی فراهم نکرده‌ایم و وضعیت نسخ خطی به غیر از کتابخانه‌های شاخص در ایران، در وضع مطلوبی قرار ندارد و به حد استاندارد و مطلوب نرسیده است. 

وی ادامه داد: معضل بعدی که در این حوزه وجود دارد، نبود «ابزارهای» لازم در این حوزه برای پژوهش است؛ یعنی باوجود این‌که در سطح کشور در دو سه مرکز در حال آموزش نسخ خطی هستیم اما اصلی‌ترین ابزار آن یعنی کتاب‌ها و منابع آموزشی آکادمیک که برای علاقه‌مندان کمک‌کننده‌باشد، وجود ندارد. از این‌رو ما نیازمندیم سطوح مختلف دانشگاهی هستیم تا بازتعریفی از کتاب‌های کلانی که در این حوزه وجود دارد داشته باشیم و از بسیاری کسانی که در این حوزه کار کرده‌اند، در حوزه تدوین متون آموزشی کمک بگیریم. 

معاون فرهنگی خانه کتاب در ادامه سخنان خود به مساله نیازسنجی در نسخه‌های خطی در کشور اشاره و عنوان کرد: این مساله و موضوع که ما اساسا به کدام یک از عرصه‌های نسخه‌‌های خطی نیازمندیم موضوع مهمی است که باید به آن پرداخته شود. این‌که نیازهای هریک از حوزه‌های نسخ خطی اعم از تصحیح متون، مرمت متون، فهرست‌نویسی یا حوزه‌های دیگر مشخص شود و در هریک از این حوزه‌ها آموزش‌های لازم داده شود، بهتر و مشخص‌تر می‌توان کارهای علمی انجام داد. 

بسترسازی‌های لازم در این زمینه انجام شده است
ناصر گلباز، یکی دیگر از سخنران‌های این جلسه بود که با ابرازخرسندی در پژوهش این حوزه در ایران گفت: خوشبختانه در کشور ما بسترسازی‌های لازم برای تحقیقات آینده‌پژوهی در ایران فراهم شده است. 

وی با بیان این‌که با وجود کارهای بزرگی که در ایران بر نسخه‌های خطی انجام داده‌ایم و بسترسازی‌های لازم را در این حوزه انجام شده گفت: با این‌حال، در این زمینه اطلاع‌رسانی لازم برای عموم، دانشجویان و علاقه‌مندان این حوزه فراهم نشده است و این نقص بزرگی است که به عنوان حلقه مفقوده‌ای در این حوزه محسوب می‌شود. 

این نسخه‌پژوه در ادامه به نکته دیگری اشاره کرد و آن، موضوع در دسترس نبودن نسخه‌های خطی در ایران برای همگان است.
وی سپس گفت: در بحث ‌آینده‌پژوهی وظیفه ما، یک گام به پیش بردن روزآمد کردن و در دسترس قرار دادن و در اختیار محققان ایرانی و غیر ایرانی است. زمانی که محققان ما این نسخه‌ها را راحت‌تر در دسترس داشته باشند، آینده بهتری برای این حوزه می‌توانیم متصور باشیم.

بهره‌گیری از تکنولوژی‌های روز را در نسخ خطی نباید از یاد برد

اشکوری نیز در ادامه این جلسه، با تاکید بر آموزش‌های مجازی این حوزه و استفاده از تکنولوژی‌های روز، سخنان خو را ایراد کرد و گفت: با توجه به این‌که بسترسازی‌های لازم برای آینده این حوزه صورت گرفته است و در سه دهه اخیر جهش‌های خوبی در این زمینه داشته‌ایم اما انسجام علمی لازم برای پیشبرد در این زمینه را هنوز برخوردار نیستیم. 

وی با بیان این‌که لازمه رسیدن به این انسجام علمی، استفاده از فضای مجازی در دنیای کنونی است ادامه داد: در اوضاع کنونی با توجه به این که قرائت از کتاب و کتابخوانی تغییر کرده است و لزوما به معنای کتاب خواندن (به صورت کاغذی) نیست، باید دانشگاه‌ها و دستگاه‌های متولی از امکانات اینترنتی و فضای مجازی استفاده کنند و نسخه‌های خطی را به صورت دیجیتال منتشر تا افرادی که به این حوزه علاقه دارند از آن استفاده کرده و هم‌افزایی علمی لازم در عرصه جهانی در این حوزه ایجاد شود.